مقالات و مطالب علمی و فلسفی

فاطمه صادقی

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: یک شنبه 2 تير 1392برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

 
سوالات تستی منطق سال سوم انسانی گرد آوری شده از سوالات کنکور سراسری- آزاد سالهای گذشته
 

 
سال تحصیلی92-91
 
 
 
 
1- طراح اصلی علم منطق کیست ؟
 
1- ارسطو              2- ارسطوئیان           3- فیلسوفان اسلامی             4-هیچکدام
 
2-ملاک برتری انسان به سایر موجودات است .
 
1- تفکر                     2- رفتار                3- عمل               4- سخن گفتن
 
3- منظور از نطق در کتاب های منطقی و فلسفی .....است .
 
1- تفکر              2- سخن گفتن                 3- اندیشه                 4- الف و ج 
 
4-علت غلط بودن تعاریف ذکر شده به ترتیب کدام است ؟
 
"مثلث :شکلی که سه ضلع مساوی دارد .بلبل:حیوان خوش صدا .حیوان : موجود زنده ای که علف می خورد "
 
1)جامع نیست ،مانع نیست ، مانع نیست           2) مانع نیست ،جامع نیست ، جامع نیست
 
3) جامع نیست ،مانع نیست ، جامع نیست           4) مانع نیست ، جامع نیست، مانع نیست
 
5-کدام جمله غلط است ؟
 
ا1)آدمی در هر دوره متناسب با آگاهی خود مفاهیم جدید تری را به کمک تعریف در می یابد
 
2)گاهی برای شناساندن یک مفهوم نمونه ی خارجی آن را به مخاطب نشان می دهیم
 
3)به هیچ وجه نمیتوانیم کلماتی را در تعریف به کار ببریم که از معَََرف مبهم تر باشد
 
4)مفاهیمی که در تعریف به کار می بریم باید محتوای بیرونی مجهول ما را در بر بگیرد
 
6-کدام گزینه تصور است ؟
 
1)عسل شیرین است                                       2) جواد می نویسد      
 
 3) مجموع زوایای مثلث 180 درجه است                 4)  اولین روز مدرسه ام
 
7- توانایی فطری ذهن بشر که پاسخ به چرایی هاست........نام دارد که بر ........نوع است
 
1- استدلال- سه             2- استدلال- پنج             3- قیاس- سه                4- قیاس- پنج
 
88-از میان انواع استدلال........و ........اگر چه یقین واطمینان بی چون و چرا به ما نمی دهند ولی ارزش بسیار زیادی دارند و پاسخ گوی دایره ی وسیعی از نیازهای انسان هستند؟
 
1- استقرا- قیاس                              2-تمثیل- قیاس            
 
3- تمثیل- استقرا                              4- قیاس اقترانی- قیاس استثنایی
 
9- کدام شکل قیاس بدیهی است و یقین بالذات دارد؟کامل ترین حالت آن کدام ضرب است؟مثال آن کدام است؟
 
1- اول- اول-هر ب ج است،بعضی ج الف است .         
 
 2- اول –هر چهار ضرب-هر الف ب است،هر ب ج است
 
3- سوم-هر چهار ضرب-هر الف ب است،هر ب ج است.     
 
 4- اول- اول- هر الف ب است،هر ب ج است.
 
10- برای بررسی اشکال مختلف قیاس و تایید صحت و درستی آنها از چه مبنایی استفاده میکنند؟
 
 1- قوانین استنتاج        2- علم منطق          3- شکل اول قیاس     4 - ضروب شانزده گانه
 
11- ایرادات مخالفین منطق ارسطویی بیشتر متوجه کدام بخش منطق است واین بخش و مبحث چه جایگاهی در منطق ارسطویی دارد؟
 
1- استدلال- اصلی تری بخش منطق است.
 
2- استدلال- یک بحث فرعی و ورودی در منطق است.
 
3- قیاس- اصلی ترین بخش منطق است.       
 
4- قیاس- یک بحث فرعی و ورودی در منطق است.
 
12- کار منطق نشان دادن.........استدلال است تاشخص از استدلال غلط دوری کند و آنچه زمینه اصلی اشتباه را فراهم می کند.........استدلال استقرا در.......است که معمولا فلاسفه و دانشمندان باهم اختلاف دارند
 
1- شکل و صورت- ماده و محتوا- شکل و صورت            
 
2- ماده و محتوا- شکل و صورت- ماده و محتوا
 
3- ماده ومحتوا- ماده و محتوا- شکل و صورت                 
 
4- شکل و صورت- ماده و محتوا- ماده و محتوا
 
13- محتوا و ماده ازطریق........در اختیار ما قرار نمی گیرد بلکه ازطریق........ونظایر آن به ما می رسد
 
1- مشاهده- منطق           2 - منطق- مشاهده       3- منطق- تفکر           4- قیاس –منطق
 
14- در فایده ی منطق برای جلوگیری از خطای در فکر باید توجه داشت که دانستن منطق......نیست بلکه.......آن است که مانع خطا میشود
 
1.لازم-به کار بستن         2.کافی –به کار بستن     3.کافی-درک و فهم   4.لازم –درک وفهم
 
15-کدام گزینه در مورد قیاس نادرست است؟
 
1.معلوم بودن دو قضیه برای معلوم بودن نتیجه کافیست                                             2.قیاس مهمترین قاعده منطقی دانسته شده است
 
3.اگر درستی هر دو مقدمه معلوم باشد،نتیجه درون مقدمات است به شرط صحت محتوا       4.استدلال "سقراط انسان است،هر انسان متفکر است پس سقراط متفکر است"قیاس است
 
16-وظیفه ی منطق آنست که......
 
1.صورت و ماده را از یکدیگر تشخیص دهد     2.ماده صحیح را از ماده غلط تفکیک کند
 
3.ماده صحیح را از صورت غلط تشخیص دهد   4.اقتران صحیح را از اقتران غلط بازنماید
 
17- عبارت "منطق علمی ست که اقتران صحیح را از اقتران غلط بازنماید"بیانگر.......منطق است
 
1- فایده               2- کاربرد                  3- تعریف                    4- وظیفه
 
18- نتیجه ای که از ایراد"شکل اول قیاس کمکی به ما نمی کند و اگر مقدمات معلوم باشد نتیجه معلوم است"بدست می آید،بافرض وارد بودن ایراد فوق چیست
 
1- انسان با دانستن هر قضیه باید تمام احکام و خصوصیات مرتبط با آن قضیه را درک کند.    2- طراحی این ایراد از علم منطق بی بهره بوده است.
 
3- این اشکال خود بر اساس قیاس تنظیم شده است.                                                       4- هیچ اشکال امکان تخلف و فرار ازمنطق ندارد.
 
19- وارد کنندگان ایراد پی خاصیت بودن قیاس همواره به چه امری توجه نکردند
 
1- افرض وارد بودن ایراد فوق باید تمام احکام یک قضیه را درک کنیم.        
 
2- شکل اول قیاس نوعی مصادره به مطلوب است.
 
3- همین اشکال نیز بر اساس قیاس تنظیم شده است.                
 
4- کسی که منطق را خوب بداند آن را نقد می کند.
 
20- استدلال "هر چیز جدیدی درست است پس باید منطق قدیم کنار گذاشته شود"چه نوع استدلالی است؟
 
1- تمثیل یا استقرا           2- قیاس شرطی              3- تمثیل               4- قیاس حملی
 
21- آمدن منطق جدید چه پیامدی را به همراه دارد؟
 
1- به کنار رفتن منطق قدیم        2- محدوده هر کدام از منطق های قدیم وجدید مشخص شود.
 
3- محدود شدن منطق جدید         4- پیشرفت علم انسان قابل تقدیر نیست.
 
22- کدام نوع استدلال میتواند زمینه ی دستیابی به قضایای صد در صد صادق را فراهم نماید؟
 
1- قیاس                    2- تمثیل                3- استقراء                   4- استقرای ناقص
 
23- کدام یک از اشکال قیاس بدیهی است و کاملترین حالت آن کدام است؟
 
1- شکل اول- ضرب اول                        2- شکل اول- ضرب دوم          
 
 3- شکل دوم- ضرب اول                        4- شکل دوم- ضرب دوم
 
24- ایرادهایی که به منطق گرفته اند بیشتر متوجه کدام بخش آن بوده است؟
 
1- تعریف                     2- موضوع           3- قیاس               4- قضایا
 
25- کاملتری حالت شکل اول همان ضرب اول است که عبارتند از :
 
1- صغرا موجبه ی کلیه و کبرا سالبه ی کلیه باشد.   
 
2 - صغرا و کبرا هر دو سالبه ی کلیه باشد.
 
3- صغرا سالبه ی کلیه و کبرا موجبه ی کلیه باشد .             
 
 4 - صغرا و کبرا هر دو موجبه ی کلیه باشد
 
26- در .............مهم ترین قاعده ی منطقی دانسته شده است و قویترین حالت آن ..........است
 
1- قیاس- شکل اول                          2 - قیاس – شکل دوم             
 
 3- استقرا- استقرای تام                    4- استقرا- استقرای ناقص
 
27- قیاس"سقراط انسان است،هر انسان متفکر است پس سقراط متفکر است"شکل چندم قیاس است درست است یا غلط؟
 
1- شکل اول- درست      2- شکل اول- غلط        
 
 3- شکل سوم- درست        4- شکل سوم- غلط
 
28- قیاس "هر نویسنده ای انسان است،هر انسانی متفکر است"شکل........قیاس و ضرب....است
 
1- اول- دوم                2- دوم- اول              3- دوم- دوم                4- اول – اول
 
23- آموختن قواعد منطق امکان خطا در ......و گرفتاری در..........کاهش میدهد
 
1- صورت استدلال- مغالطه                       2-صورت استدلال- برهان               
 
     3- ماده استدلال- مغالطه                   4- ماده استدلال – برهان
 
29- نتیجه ی قیاس "نقره فلز است ،هر فلزی سیاه است پس نقره سیاه است"غلط است زیرا..........
 
1- شکل استدلال غلط است.                       2-محتوای کبرا غلط است.                     
 
 3- محتوای صغرا غلط است                    4- حد وسط ندارد.
 
30- کدام عبارت درباره ی منطق نادرست است؟
 
1- منطق ماده ومحتوای استدلال را به ما می شناساند.                                                2- کار منطق نشان دادن شکل و صورت استدلال است.
 
3- وظیفه ی منطق است که اقتران صحیح را از اقتران غلط باز نماید.                              4- قواعد منطق صورت اندیشیدن ذهن انسان است
 
31 – قضیه چیست ؟
 
2 - گفتاری است مطابق با واقع    1- اسناد چیزی است به چیز دیگر                          
 
4- گفتاری است غایت شده و محقق         3- گفتاری است که احتمال مشق و کذب در آن بود
 
32– کدام قضیه کاذب است؟
 
                   2-بعضی اسم ها منصرفند             1-بعضی فعل ها ماضی اند
 
                4-هر فاعلی مرفوع      3-هر منصوبی مفعول است
 
33– در قضیه ی ابن سینا فیلسوف است کلمه فیلسوف به چه معناست؟
 
                4-نسبت حکمیه           3-محکوم علیه                  2-محکوم به           1-حکم
 
34– درکدام قضیه مفهوم ذهنی موضوع مواد است نه افراد مصادیق خارجی آن؟
 
          4-مهمله                 3-طبیعیه                2-شخصیه              1-محصوره
 
35 – قضیه ی شهدای گمنام مردم تهران هزار نفرند به لحاظ موضوع چه نوع قضیه ای است؟
 
          4- مهمله                3- مسوره                        2- کلیه                 1- شخصیه
 
36– کدام قضیه به لحاظ موضوع شخصیه است؟
 
          1-اصحاب رسول خدا ایمان با طنی داشتند         2-انسان کلی است
 
          3-مردم ایران 60میلیون نفر اند                    4-مردم ایران شجاع است
 
37 – قضیه ی((جوهرجنس عالی است)) به لحاظ موضوع چه نوع قضیه ای است؟
 
          4-شخصیه              3-طبیعیه                2-مهمله                 1-محصوره
 
38– قضیه ((طالب این حوزه ی علمیه 20نفرند))چه نوع قضیه ای است؟
 
          4-شخصیه              3-طبیعیه                2-مهمله                 1-مسوره
 
39– قضیه ((حیا جزءدین است)) چه نوع قضیه ای است؟
 
شخصیه                           3- طبیعیه              2 - محصوره          1- مهمله
 
40 – قضیه "انسان تحت تاثیر تملق قرار می گیرد" چه نوع قضیه ای است؟
 
          4-شخصیه              3-طبیعیه                2-مسوره                    1-مهمله
 
41 – مردم ایران مسلمان کوشا هستند؟
 
          4-شخصیه              3-طبیعیه                2-مسوره                     1-مهمله
 
42 – کدام قضیه طبیعیه است؟
 
آدم بنده ای احساس است    2-                          1- انسان کلی است
 
4-هر متکبری منفور است            3- هیچ انسانی در این دین جاویدان نیست
 
43 – قضیه ای که افراد موضوع در آن تصریح نشده است چه نامیده می شود؟
 
4-   شخصیه           3-طبیعیه                2-محصوره             1- مهمله
 
44 – قضیه از نظر موضوع با کدام موضوع منطق است؟
 
2- شخصیه- مهمله - موجبه- سالبه                   1-شخصیه-طبیعیه-مهمله-محصوره
 
          3-موجبه-سالبه-جزئیه-کلیه         
 
          4-موجبه کلیه – موجبه ی جزئیه- سالبه ی کلیه- سالبه ی جزئیه
 
45– بخش مهمی از ادراکات ما را ............تشکیل می دهند که پاسخ به ........است؟
 
1- تعاریف- چرایی ها             2- تعاریف - چیستی ها      
 
3- قضایا- چیستی ها              4-تصورات-چرایی ها                                                   
 
46 – درتعریف "انسان حیوان متفکر است"انسان را ......وحیوان متفکر را ......می نامند.
 
4- معرِّف-معرَّف               2- تعریف- معرَّف     3-معرَّف- معرِّف     1- تعریف- معرَّف
 
47 – معرَّف و معرِّف اجزاء..........هستند که به ........یا ........مربوط می شوند؟
 
          2-تعریف- تصورات - مفاهیم                            1-تعریف- تصدیقات - قضایا
 
          4-استدلال- تصدیقات - قضایا                            3-استدلال- تصورات - مفاهیم
 
48– ضوابط تعریف کردن را ......ملقب به .......کشف و تدوین نمود.
 
2-ارسطو- معلم ثانی          1- ارسطو-معلم اول
 
                    4- سقراط-معلم اول           3-سقراط–معلم ثانی
 
49– فیلسوف بزرگ یونانی........تشخیص داد که ذهن با استفاده از مفاهیم درونی وبیرونی یک موضوع چهارگونه تعریف انجام می دهد.
 
          4- افلاطون             3- سقراط                         2- ارسطو               1- فیثاغورث
 
50 – ارسطو فیلسوف بزرگ یونانی تشخیص داد که ذهن با استفاده از مفاهیم........یک موضوع چاهر گونه تعریف انجام می دهد.
 
درونی                    3- بیرونی          2- علت ومعلول            1- درونی و بیرونی
 
51 – کدام یک از شناخت های زیر از لحاظ منطقی دقیق تر است؟شناخت یک مفهوم از طریق......
 
          2- جنس قریب و فصل آن مفهوم              1- جنس قریب وعرض خاص آن مفهوم
 
          4- جنس بعید و مفصل آن مفهوم              3- جنس بعید و عرض خاص آن مفهوم
 
52 – کدام یک از تعاریف زیر کامل ترین قسم تعریف است؟
 
          4-حد تام                           3- حد ناقص           2- رسم تام             1- رسم ناقص
 
53– درکدام قسم تعریف مهم ترین و نزدیک ترین مفاهیم درکنار هم قرار می گیرند؟
 
          4- رسم تام             3- حد تام                2- رسم ناقص                   1- حد ناقص
 
54 – کامل ترین تعریف تعریف به .........است که از ترکیب.......و........فراهم می آید.
 
          2- حد تام- جنس بعید و فصل                            1- حد ناقص- جنس بعید و فصل
 
          4- حد تام- جنس قریب و فصل                 3- رسم تام-جنس قریب و عرض خاص
 
55 – کدام گزینه بیانگر مهم ترین ونزدیک ترین مفاهیم ذاتی یک مفهوم است؟
 
3- جنس قریب وعرض خاص        2- جنس بعید وعرض خاص          1- جنس بعید و فصل          4- جنس قریب وفصل
 
56 – تعریف مثلث به <<شکل سه ضلعی>> و انسان به <<حیوان متفکر>>به ترتیب چه قسم تعاریفی هستند؟
 
          4-حدتام-رسم تام     3-حد تام-حدناقص    2-رسم تام-رسم تام            1-حدتام-حد تام
 
57 – کامل ترین تعریف از انسان به .....است که از ......و.....مفهوم انسان ترکیب شده است؟
 
          1-حیوان ابزارساز-جنس قریب وفصل2 -حیوان ابزارساز –جنس قریب وعرض خاص
 
          4-حیوان ناقص –جنس قریب و فصل                  3-جسم متفکر –جنس قریب وفصل
 
58 – درکدام قسم از تعریف از <<جنس بعید وفصل>>استفاده می شود ومثال آن کدام است؟
 
          1)حدتام –تعریف مثلث به شکل سه ضلعی
 
          2)رسم ناقص –تعریف مثلث به مقدار دارای سه زاویه
 
     &nb
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: شنبه 21 ارديبهشت 1392برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

 
 
 1-سبک افلاطون درمباحث فلسفی کدام است وآن را ازچه کسی آموخته است؟
1)خطابی –سقراط                  2)خطابی-طالس                  3)دیالکتیک-طالس               4)دیالکتیک-سقراط
2-کدام یک از گزینه های زیر بیانگر نظر پروتاگوراس درباره (شناخت حقیقی)است؟
1)شناخت حقیقی همان شناخت حسی است وحقیقت امری مطلق است.
2)شناخت حقیقی همان شناخت عقلی است وحقیقت امری نسبی است.
3)شناخت حقیقی همان شناخت حسی است وحقیقت امری نسبی است.
4)شناخت حقیقی همان شناخت عقلی است وحقیقت امری مطلق است.
3-ازدید پروتاگوراس مقیاس(هستی آن جه هست ونیستی آن چه نیست)چه چیزی است؟
1)خداوند              2)اخلاق                3)مابعدالطبیعه                   4)انسان
4-اگرشناخت حقیقی طبق نظر پروتاگوراس ،شناخت حسی بدانیم،کدام نتیجه بر آن مترتب نخواهد بود؟
1)هیچ انسانی نمی تواند عاقل تر از انسان دیگر باشد.
2)تعلیم حقیقت ودرقبال آن مزددریافت کردن کار غلطی می شود.
3)همه بحث ها و کاوش های علمی وفلسفی بی معنا می گردد.
4)دیگران بهترین داور برای احساس هایی که فرد به دست می آورد می شوند.
5-به نظر افلاطون انسان به چه وسیله ای می تواند به معرفت حقیقی دست یابد؟
1)با تعریف ثابت ازهرچیز                                  2)با بکارگیری روش درست در اندیشیدن
3)به وسیله منطق ارسطویی                               4)با بکارگیری ادراک حسی
6-از نظر افلاطون کدام ویژگی حواس باعث می شودتا نتوانیم ازطریق آن به یقین دست پیدا کنیم؟
1)تعلق داشتن به امورپایدار                              2)خطا پذیری وناپایداری ادراک حسی
3)کلی بودن شناخت ازطریق حواس                    4)ثبات و دوام ادراک حسی
7-نظریه ی(مثل)افلاطون راه حلی برای رسیدن به چیست؟
1)شناسایی یقینی ومعرفت حقیقی                         2)کشف نارسایی حواس برای رسیدن به شنات یقینی
3)مبدا مثل یا مثال نیک                                        4)شناخت کلی از عالم طبیعت ماوراء طبیعت
8-به عقیده افلاطون،برای بدست آوردن معرفت حقیقی از چه ابزاری باید مدد جست؟
1)تجربه               2)حواس                  3)عقل                  4)تزکیه ی نفس
9-به نظر افلاطون کدام ادراک است که می توان ساخت آن را ازهرگونه خطایی پاک کرد؟
1)ادراک عقلانی            2)ادراک خیالی            3)ادراک حسی              4)ادراک تجربی
10-به عقیده افلاطون انسان با چه وسیله ای می تواندحقایق عالم مثل را ادراک کند؟
1)شهود حسی              2)حس و تجربه                 3)شهود عقلانی                 4)وهم وخیال
11-افلاطون موجودات جهان ماوراء طبیعت را چه می نامدو نسبت میان موجودات ماوراء طبیعت وموجودات جهان مادی را با چه تغییری بیان می کند؟
1)مثال-روح وجسم              2)عقول-روح وجسم            3)عقول-اصل وبدل          4)مثال-اصل وبدل
12-به نظر افلاطون حس وتجربه چه چیزی را ادراک می کنند؟
1)مفاهیم کلی      2)سایه های مثل درجهان طبیعت     3)عالم ماوراء الطبیعه       4)مفاهیم متعلق به امورپایدار
 
13-بیت زیرازکدام فیلسوف ودرباره ی چه موضوعی است؟
(چرخ با این اختران نغزوخوش وزیباستی                   صورتی در زیر داردآن چه دربالاستی)
1)میرفندرسکی-مثل            2)ملا صدرا               3)ملاصدرا-مثل            4)میرفندرسکی-علل اربعه
 
14-درکدام دو کتاب افلاطون مخاطب سقراط به ترتیب(تئتتوس)و(گلاوکن)است؟
1)تئتتوس-جمهوری           2)جمهوری-گرگیاس            3)جمهوری-تئتئوس        4)تئتتوس-گرگیاس
 
15-افلاطون در کتاب(جمهوری)به کمک (تمثیل غار)قصد نمایان ساختن چگونگی تاثیر چه امری را درطبیعت انسان دارد؟
1)عقل                2)معرفت                  3)تربیت                 4)تجربه
 
16-افلاطون در تمثیل غار،(زندان غار)و(پرتو آتشی که به درون غار می آید)را به ترتیب به چه چیزهایی تطبیق می کند؟
1)روی خورشید-عالم مثل                           2)عالم مثل-مثال خیر
3)ال خیر-عالم محسوسات                           4)عالم محسوسات-نیروی خورشید
17-افلاطون در تمثیل غار،(اشیاء بیرون وانسان های درحال رفت وآمد)و(خارج شدن آدمی از غار وتماشای اشیاء گوناگون در روی زمین)را به ترتیب به چه چیزهایی تطبیق می کند؟
1)عالم محسوسات-نیروی خورشید                   2)نیروی خورشید-عالم مثل
3)عالم مثل-سیر وصعود روح به عالم شناسایی      4)سیر وصعودروح به عالم شناسایی-عالم محسوسات
18-به عقیده افلاطون آن چه انسان در عالم معرفت حقیقی درپایان سیر وسلوک وپس از تحمل رنج های طاقت فرسا در می یابدچیست؟
1)سایه های اشیاء            2)مثال نیک             3)شهود حسی                4)شناخت جزئی اشیاء
19-عقیده افلاطون مبنی بر عدم ثبات وپایداری در عالم محسوسات تحت تاثیر وپیرو عقیده کدام فیلسوف است؟
1)تئتتوس                 2)پارمنیدس               3)هراکلیتوس             4)زنون
20-نام قهرمان داستان های فلسفی افلاطون چیست؟
1)امیدکلس            2)هراکلیتوس              3)سقراط                4)ارسطو
21-افلاطون در کدام رساله به تفصیل آراء نادرست درباره ی شناخت ومعرفت را پیش می کشدومورد انتقاد قرار می دهد؟
1)تئتتوس               2)جمهوری                 3)پارمنیدس               4)مهمانی
22-کتاب جمهوری مربوط به کدام فیلسوف است وبیشتر درباره کدام موضوع سخن گفته است؟
1)ارسطو-هستی شناسی          2)افلاطون-شناسایی          3)سقراط-شناسایی          4)سقراط-جامعه شناسی
23-افلاطون درکدام رساله به بیان آراء خود درباره (شرایط شناسایی حقیقی) می پردازد؟
1)جمهوری         2)تئتتوس             3)مهمانی           4)پروتاگوراس
24-کتاب (تئتتوس)درباره ی چیست؟
1)سیاست                    2)عدالت                    3)شناسایی                      4)بقای نفس
25-سوفسطاییان با تکیه بر چه نوع ادراکی حقیقت را امری نسبی می پنداشتند؟
1)شهودی             2)عقلی                3)حسی                 4)برهانی
26-افلاطون درکدام کتاب نظر سوفیست ها را که تکیه برادراک حسی حقیقت را امری نسبی می پنداشتندرد می کند؟
1)جمهوری           2)قوانین              3)تئتتوس                4)تیمایوس
27-ازعبارت(آدمی مقیاس همه چیز است.مقیاس هستی آن چه است واین که چگونه است ومقیاس نیستی آن چه نیست وچگونه نیست.)کدام مطلب استفاده می شود؟
1)حقیقت امری نسبی است.                                  2)حقیقت امری مطلق است.
3)ادراک عقلی معیار واقعیت است.                           4)ملاک شناسایی رسیدن به مثال است.
28-نتیجه ای که افلاطون اززبان سقراط درگفت وگو با تئتتوس درباره شناخت به دست می آوردکدام است؟
1)اعتقاد به اینکه تنها معیار شناسایی حقیقی عقل است ،بی پایه است.
2)اعتقاد به اینکه شناسایی حسی یقین آور است،بی پایه است.
3)معیاربودن انسان در تمام امور باطل است.
4)معیاربودن عقل انسان درتمام امور باطل است.
29-ازدیدگاه افلاطون دو ویژگی (معرفت حقیقی)برای اینکه به حصول یقین بیانجامدکدام است؟
1)خطاناپذیربودن-به امور پایدار تعلق داشتن            2)محسوس بودن-ازاصول تجربه بهره گرفتن
3)محسوس بودن-به امور پایدار تعلق داشتن              4)خطا ناپذیربودن-ازاصول تجربه بهره گرفتن
30-ازنظرافلاطون ویژگی اول (معرفت حقیقی)کدام است؟
1)تعلق داشتن به امور پایدار          2)خطاناپذیری         3)مدلل بودن              4)کلی بودن
31-به نظر افلاطون کدام ویژگی ضامن صحت ودرستی معرفت حقیقی است؟
1)به امور پایدار تعلق داشتن          2)تجربی بودن             3)حسی بودن             4)خطا ناپذیربودن
32-افلاطون(خطا ناپذیربودن)یک معرفت را ضامن چه امری می داند؟
1)دوام وثبات               2)کلیت              3)صحت ودرستی            4)دقیق وتجربی بودن
33-مشخصه دوم (معرفت حقیقی)به نظر افلاطون کدام است؟
1)شهودی بودن              2)خطاناپذیربودن             3)استدلالی بودن         4)تعلق داشتن به امور پایدار
34-عبارت معروف(شما نمی توانیددوبار در یک رودخانه گام نهید،زیرا آب های تازه است که همواره جریان دارد وبرشما می گذرد)از چه کسی است؟
1)پارمنیدس              2)اقلیدس              3)ارسطو               4)هراکلیتوس
35-کدام عبارت بیانگرنظریه ی(مثل افلاطونی)است؟
1)آن چه دراین جهان است،اصل وحقیقتش در جهان دیگر است.
2)آن چه دراین جهان است،فقط سایه است واصلی ندارد.
3)افراد این جهان اصلی دارندکه درون غاری،درتاریکی زندگی می کنند.
4)افراد این جهان به منزله حقایقی هستند که سایه ی آنها درجهان دیگری است.
 
36-نظریه ی (مثل)به منظور تامین کدام ویژگی(معرفت حقیقی)وبه وسیله چه کسی ارائه شده است؟
1)تعلق داشتن به امور پایدار-سقراط                   2)تعلق داشتن به امور پایدار-افلاطون
3)تبیین عقلانی-سقراط                                  4)خطا ناپذیربودن-افلاطون
37-از دیدگاه افلاطون (خطا ناپذیری معرفت حقیقی)ونیز(دوام وثبات آن)به ترتیب به وسیله کدام مورد تامین می شود؟
1)حس-عقل              2)حس-مثل                 3)مثل-عقل                4)عقل-مثل
38-درفلسفه افلاطون (مرجع تصورات کلی)درکجا قراردارند؟
1)عالم طبیعت             2)عالم مثل              3)عالم ذهن              4)عالم خیال
39-به نظر افلاطون،الفاظ وتصورات کلی مانند انسان،عدالت،زیبایی،و....به کدام مورد دلالت می کنند وراه ادراک آنها کدام است؟
1)موجودات عقلی درعالم ماده-حواس سالم                   2)موجودات عقلی درعالم ماده-سیرعقلانی
3)موجودات حقیقی درعالم مثل-حواس سالم                 4)موجودات حقیقی درعالم مثل-سیرعقلانی
40-کدام یک از شخصیت های زیر جزء طرفداران نظریه مثل دردوره ی صفوی می باشد؟
1)فارابی                   2)رازی                   3)میرفندرسکی                    4)خواجه نصیر طوسی
41-بیت زیر بیانگرنظر کدام فیلسوف درباره ی (مثل)است؟
(صورت زیرین اگر با نردبان معرفت                          بررود بالا همی با اصل خودیکتاستی)
1)شیخ اشراق                  2)صدرالمتالهین               3)میرداماد                  4)میرفندرسکی
42-افلاطون درکدام کتاب وبرای چه منظوری (تمثیل غار)را مطرح کرده است؟
1)تئتتوس-سیرعقلانی به سوی معرفت حقیقی              2)تئتتوس-سیر حسی برای شناسایی مثل جزئی
3)جمهوری-سیر حسی برای شناسایی مثل جزئی          4)جمهوری-سیر عقلانی به سوی معرفت حقیقی
43-(مثال نیک با خیر یا زیبا)تعبیر افلاطون ازکدام موجود است؟
1)انسان کامل         2)پیک ایزدی                  3)خداوند متعال              4)عقل فعال
44-افلاطون سیر عقلانی به سوی معرفت حقیقی یا شناسایی مثل را به کمک تمثیل غار در کدام کتاب بیان داشته است؟
1)تئتتوس               2)جمهوری                     3)مهمانی                     4)فیدون
45-تعریف «علم به احوال موجود از آن جهت که موجود است» ناظر به کدام بخش یا معنای فلسفه است؟
1)عملی                2) مابعد الطبیعه           3) ماوراء الطبیعه                   4) نظری
46- بحث «وجود و ماهیت» از مباحث کدام دانش است؟
1)منطق                  2) فلسفه ی اولی              3) روان شناسی            4) فلسفه ی عملی
47- بحث «وحدت و کثرت» از مباحث کدام دانش است؟
1) فلسفه ی عملی          2) فلسفه ی سفلی       3) فلسفه ی اولی           4) فلسفه ی وسطی
48- کدام یک از موارد ، جزء مباحث «مابعد الطبیعه» نمی باشد؟
1) علت و معلول          2) وجود و ماهیت      3) ملائکه و مجردات       4) وحدت و کثرت
49- حقیقی ترین و اصلی ترین مبنایی که همه ی خصوصیات اشیاء و پدیده ها به آن باز می گردد کدام است؟
1) علت                      2) ماهیت                  3) وجود               4) واجب
50- «فلسفه ی اولی» در واقع شناسایی احکام کدام مورد است؟
1) حقیقت هستی 2) علت و معلول             3) مطلق وجود            4) ماوراء الطبیعه
51- کدام دانش ، شناخت احکام «مطلق وجود» است؟
1) فلسفه ی سفلی          2) منطق           3) فلسفه ی اولی           4) فلسفه ی وسطی
52- بارزترین و مهمترین مصداق فلسفه کدام است؟
1) هستی شناسی          2) شناخت شناسی         3) انسان شناسی           4) فلسفه ی وسطی
53- مهترین مصداق فلسفه به معنای «تبیین عقلانی واقعیات» کدام است؟
1)مابعد الطبیعه که همانا شناخت احکام مطلق وجود است.
2) مابعد الطبیعه که همانا شناخت احکام وجود مطلق است.
3) ماوراء الطبیعه که همانا شناخت احکام وجود مطلق است.
4) ماوراء الطبیعه که همانا شناخت احکام مطلق وجود است.
54 – کدام دانش «سراسر هستی» را عرصه ی مطالعه ی خود قرار می دهد؟
1) فلسفه ی اولی             2) فلسفه ی وسطی              3) فلسفه ی سفلی             4) منطق
55- کدام دانش به تبیین عقلانی احکام هستی می پردازد؟
1) کلام                           2) فلسفه ی وسطی                3) منطق                        4) فلسفه ی اولی   
56- تمیز و تشخیص اشیاء از یکدیگر و فهم شباهت و همانندی بین پدیده ها ، به ترتیب ، برخاسته از ..............و............... موجود در هستی است که بررسی آن به عهده ی ............. می باش
57-وجه ممیز موجودات از یکدیگر .............. است ، و مهمترین مصداق مبانی فلسفه ی اولی ...... است وکوشش مبتنی بر شناخت علت باطنی پدیده ها ...... نام دارد.
1)وجود – ماهیت – معرفت                 2) ماهیت – وجود – معرفت       
 3) وجود – ماهیت – فلسفه                 4 ) ماهیت – وجود – فلسفه
58- شناخت احکام مطلق وجود به عهده ی چیست و آنگاه که سخن از حقیقت ذهن آدمی و قواعد آن در شناخت عالم خارج به میان می آید چه رابطه ای حاکم شده است؟
1)مابعهد الطبیعه- فلسفه و علوم انسانی                 2) مابعد الطبیعه – فلسفه و روان شناسی
3) فلسفه و راون شناسی- فلسفه ی علوم انسانی      4) فلسفه و علوم انسانی – فلسفه و روان شناسی
59- طرح بحث کثرت و وحدت در مسائل فلسفه ی اولی به ترتیب به فهم چه چیزهایی می انجامد و پاسخ به سوال آیا هستی ثابت است یا متغییر ؟ به عهده ی چیست؟
1)همانند پدیده ها – تمیز اشیا- مکانیک                   2) همانندی پدیده ها – تمیز اشیا- فلسفه
3) تمیز اشیا- همانندی پدیده ها – مکانیک              4) تمیز اشیا – همانندی پدیده ها – فلسفه
60- حقیقی ترین و اصلی ترین مبانی که همه ی خصوصیات اشیا و پدیده ها به آن باز می گردداست و بارزترین مصداق ....... فلسفه است.
1)ماهیت-ماوراءالطبیعه       2) هستی – ماوراء الطبیعه 
3) هستی – مابعد اطبیعه   4) ماهیت – مابعد الطبیعه
61- سوال از چیستی و چرایی چگونه سوالی است و محافظ ستون های تناور خیمه ی دانش بشری چیست؟
1)فلسفی – تحقیق    2) فلسفی – فلسفه    3) علمی – فلسفه   4) علمی -تحقیق
62- تمییز و تشخیص اشیاء از یکدیگر و فهم شباهت و همانندی بین پدیده ها به ترتیب برخاسته از........ و ........
موجود در هستی است که بررسی آن به عهده ی ............ می باشد .
1)وحدت- کثرت – فلسفه                                                    2) ماهیت – وجود – فلسفه     
 3) وجود – ماهیت – مابعهد الطبیعه                                      4) کثرت – وحدت – ما بعد الطبیعه
63- مهمترین مصداق فلسفه به معنای تبیین عقلانی واقعیات کدام است ؟
1)مابعد الطبیعه که همانا شناخت احکام مطلق وجود است
2) ما بعد الطبیعه که همانا شناخت احکام وجود مطلق است
3) ما وراء الطبیعه که همانا شناخت احکام وجود مطلق است
4) ماوراء الطبیعه که همانا شناخت احکام مطلق وجود است
64- علم به احوال موجودات از جهت وجود داشتن با قطع نظر از چه چیز بودن تعریف کدام معرفت است ؟
1)فسفه نظری                  2) مابعد الطبیعه       3) ماوراء الطبیعه            4) مطلق وجود
65- با توجه به اینکه ما بعد الطبیعه دانش است نه عالم کدام مورد از مباحث مابعد الطبیعه است ؟
1)علت و معلول         2) وجود ماهیت       3) ملائکه و مجردات          4) وحدت و کثرت 
66- فلسفه اولی در واقع شناسایی احکام کدام مورد است ؟
1)حقیقت هستی              2) علت و معلول             3) مطلق وجود       4) ماوراء الطبیعه
67- چرا در فلسفه نمی توان گفت هستی سرد است یا گرم ، سفید است یا سیاه؟ زیرا ....
1)در فلسفه از هستی های نا مقدور بحث می شود نه از مقدور
2) موضوع فلسفه مطلق وجود است نه هستی های مقید
3) مسائل فلسفه عوارض ذاتی موضوع آن است
4)میان موضوع و مساله رابطه علّی و معلولی است
68- با توجه به اینکه موضوع فلسفه (موجود بهاهو موجود) است کدام مسئله فلسفی نیست؟
1)هستی یا جواهر است یا عرض                            2) هستی یا علت است یا معلول
3) هستی یا مساوی است یا نا مساوی                       4) هستی یا واحد است یا کثیر
69- چه کسی ریشه همه نمود ها را در اصل «بودن وجود » جستجو می کند ؟
1) روان شناس                2) جامعه شناس             3) فیلسوف                   4) ریاضیدان
70- با توجه به تعریف فلسفه کدام مسئله فلسفی است؟
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: یک شنبه 3 دی 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

1)یک جهان مبتدی بروحی واگاهی برتر –ذاتاً مهیای تبیین عقلانی است.
2)یک جهان بینی مبتنی بروحی اگاهی برتر – مبتنی بر تعبد وپذیرش درونی مکلف است.
3)یک جهان هم افق وسازگاربا معرفت فلسفی – ذاتاً مهیای تبیین عقلانی است.
4)یک جهان شناسی هم افق وسازگار با معرفت فلسفی- مبتنی برتعبدوپذیرش درونی مکلف است.
2-ازدقت دربیت ((جمال یارنداردنقاب وپرده ولی /غباررهبنشان تا نظرتوانی کرد))کدام مفهوم مستفادمی گردد؟
1)لازمه ی صیانت ازفطرت اول تقیدبه تعقل وعقل معاش است. 2)طلب فلسفه در گرو عبور از فطرت اول به فطرت به فطرت ثانی است.
3)فطرت اول بیدارنگه داشتن حالت جستو جو گری در انسان است. 4) فطرت ثانی خروج ازحد ومرز فطرت اول و زیر پانهادن ان است.
3-در فرمایش امام علی (ع)درخطبه اول نهج البلاغه نفی صفات زاید برذات باری تعالی به چه عنوانی یاد شده است؟
1)آغاز ایمان        2)آغاز دین       3)کمال معرفت      4)کمال اخلاص
4-چه گروهی استنباطشان این بود که باید درعمق مساعل مابعد الطبیعی وارد شد و تجزیه وتحلیل کرد؟
1)اخبار یون                     2)اهل حدیث                      3)حنبله                  4)معتزله
5-مطابق نقل صدرالمتالهین از ارسطوطلب فلسفه در گرو کدام مورد است؟
1)حیرت دربرابر نفس ادمی    2)حیرت در برابرهستی    3)عبورازفطرت اول به فطرت ثانی 4)عبور از احساس به عقل
6-مطابق نظر افلاطون اغاز سیر فلسفی انسان چه گونه است ؟
1)حیرت در برابرهستی   2)حیرت در برابر روح     3)تامل در خود انسان     4)تفکر در ماوراءالطبیعه
7-موضوع فلسفه را کدام مورد تشکیل می دهد ومعنای ان چیست؟
1)ما بعدالطبیعه- هستی شناسی بطور مطلق                 2)ما بعد الطبیعه- مرتبه ای از هستی به نحو مطلق
3) ماوراءالطبیعه- هستی شناسی بطور مطلق           4) ماوراءالطبیعه- مرتبه ای از هستی به نحو مطلق
8-مطابق فرمایش امام علی (ع)در خطبه ی اول نهج البلاغه کمال توحید کدام است؟
1)نفی صفات زاید او   2)شناخت پروردگار عالم   3)ایمان به ذات پروردگار 4)اخلاص به ساحت مقدس او
9-مرتبه ای از هستی وعلم به هستی درحالت کلی به ترتیب معنای کدام مورد است؟
1) ما بعدالطبیعه- ماوراءالطبیعه     2) ماوراءالطبیعه- ما بعدالطبیعه
3) ما بعدالطبیعه-متافیزیک     4)متافیزیک-ترانس فیزیک
10-راه ابطال ونقض قانون های فلسفی کدام است؟
1)ازمون      2)برهان      3)تجربه      4)فرضیه
11-کاوش های فیلسوف با کدام محک بر مسند پیروزی می نشیند؟
1)ازمون و تجربه   2)استقراء و تمثیل   3)عقل و برهان   4)کشف و شهود
12-جمله ی((در اخرالزمان گروه های ژرف اندیش خواهند امد ))منسوب به کدام امام است؟
1)امام باقر(ع) 2)امام رضا(ع) 3)امام سجاد(ع) 4)امام صادق(ع)
13-کدام گروه با حجیت عقل مخالف بودند؟
1)اهل حدیث     2)اهل سنت     3)معتزله     4)مشائیون
14-فیلسوف در مطالعات خود چه گونه عمل می کند؟
1)بررسی چهره ای از چهره های یک موجود 2)توسل به براهین عقلی
3)خواص و عوارض نوع معینی را بررسی می کند. 4)مراحل مشاهده فرضیه وازمون را طی می کند.
15-کدام دانش از وجود بدون هیچ قید وشرط سخن می گوید؟
1)فلسفه ی اولی   2)فلسفه ی سفلی    3)فلسفه ی وسطی   4)عرفان
16-کدام یک اساسی ترین مفهوم ومدار همه ی بحث های مابعد الطبیعه است؟
1)حرکت     2)وجود     3)جوهر     4)انسان
17-عبارت ((هوالاول والاخر والظاهر و الباطن وهو بکل شی ء علیم )) مربوط به کدام سوره است؟
1)حدید      2)بقره      3)توحید      4)حجر
18-کدام گروه بحث وتعمق در مسائل ما وراء الطبیعی را توصیه می نمودند؟
1)اشاعره     2)معتزله     3)حنابله     4)پیروان مالک بن انس
19-قلمرو اصلی کدام دانش پهنه ی بی پایان هستی است؟
1)منطق     2)فلسفه     3)عرفان     4)کلام
20-کدام گروه ازپیشروان جبهه ی نفی تعطیل بودند؟
1)معتزله 2)اهل حدیث 3)اشراقیون 4)مشائیون
21-کدام جبهه بحث عقلی را در مباحث ما بعد الطبیعه ی دین جایز می دانستند؟
1)اشاعره 2)اهل حدیث 3)معتزله 4)حنابله
22-ایات اول کدام سوره عالیترین مرتبه ی توحید ومعرفت است؟
1)حدید     2)حجر     3)بقره     4)فصلت
23-...............از یک سلسله مباحث در مورد مطلق وجود سخن می گوید؟
1)ما بعد اطبیعه    2)شناخت شناسی    3)منطق نظری    4)منطق عملی
24-هدف فلسفه کدام است؟
1)بیان روابط ووظایف انسان با خدا    2)معرفت الله    3)وصول به حقیقت    4)معرفت نظام هستی
25-کدام جریان فکری رجوع به قران عقل رابدعت دانسته وتعبد را در مقابل تعقل قرار دادند؟
1)اشراقیون    2)اهل حدیث و اخباریین    3)معتزله    4)فلاسفه ی مشاء
26-کدام یک از تقسیمات زیر مربوط به ((موجود بماهو موجود))نیست؟
1)انقسام به حادث و قدیم 2)انقسام به بزرگ و کوچک 3)انقسام به واحد وکثیر 4)انقسام به واجب وممکن
27-فلسفه دانشی است که هر موجودی را ازان جهت که..............
1)انسان را می سازد مورد توجه قرار می دهد.                  2)موجود است مطالعه می کند                 
3)فکررابر می انگیزد به مطالعه ی ان توصیه می شود.     4)دنیا را دنیای دیگر می سازد مطاله می شود
28-ازدقت دراین عبارت علی (ع) که می فرماید: ((موجودات کاملی هستند عاری از ماده و قوه زیرا جملگی مجردند وفعلیت تمام دارند ودرنهایت کمال ممکن اند ذات باری بر ان ها تجلی کرد نورانی شدند وفیوضایتش را بر ان ها افاضه نموده و به کمال ممکن رسیدند و درنتیجه نمونه ی بارز خلقت و واسطه ی فیض افرینش شدند )) به کدام مورد متوجه می شویم؟
1)اندیشه ی اسلامی اکنده از اصطلاحات فلسفی.            2)جهان افرینش تجلی گاه ذات باری تعالی است.
3)فرشتگان موجودات بالفعل محض و واسطه ی فیض اند 4) جهان افرینش میدان بروز قوه ی نهفته در ممکنات است.
29- ستون فقرات فلسفه ی اسلامی چیست واستفاده از بیان فلاسفه در تفسیر دیدگاه های اسلامی زاییده ی چه بود؟
1)تعغل و تفکر- ارتباط با حاکمان یونان                     2) تعغل و تفکر- فلسفی بودن اندیشه ی اسلامی
3)کتاب و سنت - ارتباط با حکمای یونان                   4) کتاب وسنت- فلسفی بودن اندیشه ی اسلامی
30-ان دسته از دین مداران که موضع گیری فکری انان به نفی و تعطیل مسائل فلسفی انجامید که بودند وچه کسانی به مخالفت با انان قیام کردند؟
1)اهل حدیث – شیعه      2)اهل حدیث – معتزله    3)معتزله – اهل حدیث    4)معتزله – اشاعره
31-طرح مباحث وجودشناسی درمعارف الهی ...................
1)به دگرگونی ماهیت ان مباحث نمی انجامد
2) به دگرگونی ماهیت ان مباحث می انجامد
3)به تعطیل اندیشه ی بشر در خوض و غور در آن مسایل نمی انجامد
4) به تعطیل اندیشه ی بشر در خوض و غور در آن مسایل می انجامد
32-کدام مورد معرف قلمرو ما بعدالطبیعه است؟
1)آن جا که قلاب سوال وپرسش ذهن انسان را به خود مشغول دارد، مابعد الطبیعه هم حضور دارد.
2)آن جا که پاسخ گویی به (چیستی) پیش اید ما بعد اطبیعه حضور خود را اعلام می دارد.
3)قلمرو مابعدالطبیعه، تعقل وتفکر است وباابزار تعقل به پاسخ گویی مشکلات می پردازد.
4)قلمروما بعدالطبیعه، مجموع هستی است وهر جا( موجودی)حضور داشته باشدحاضر است.
33-تفکر که همان فطرت ..............انسان است او را به جست وجو گری پرسش از ................وا می دارد
1)اول-حقیقت وجود   2)اول-ماهیت اشیاء    3)ثانی-ماهیت اشیاء    4)ثانی-حقیقت وجود
34-کاربرد عبارت ((الکیفیۀمجهولۀ والسوال بدعۀ)) ازسوی...............مطرح شد که روش پیشوایان دین ............ ان بود.
1)اهل حدیث – عین     2)اهل حدیث – عکس     3)فلاسفه و متفکران – عکس       4) فلاسفه و متفکران – عین
35-با توجه به دو بیت زیر ،کدام مورد صحیح است.
((تو کز سرای طبیعت نمی روی بیرون       کجا به سوی طرقت گذر توانی کرد
جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی           غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد ))
1)مفهوم مشکک و متواطی با ورود به طریقت و رهایی از طبیعت دریافت می شود.
2)حمد بی حد را سزد ذاتی که بی همتاسی – واحد یکتا ستی هم خالق اشیاستی .
3)به اعتقاد ارسطو ،طلب فلسفه درگرو عبور از فطرت اول به فطرت ثانی است.
4)به اعتقاد صدر المتالهین ،وجود دارای مراتبی از شدت و ضعف است.
36-جهان شناسی هم افق وسازگاربا معرفت فلسفی ومصربر تفکر واندیشه،جهان شناسی .................است وفلسفه ی اسلامی ،فلسفه ای است که محتوای اصلی وستون فقرات ان را دیدگاه های ژرف ...............تشکیل می دهد.
1)توحیدی و مذهبی – بینش های فلسفی واستدلالی
2)تجربی عقلی – علمی وعقلی غیر قابل انکار
3)علمی تجربی – تجربه وازمایش و به دنبال ان ،استدلال
4)مبتنی بر وحی وسنت – کتاب وسنت نسبت به جهان هستی
37-کدام گزینه مبین ((ماورالطبیعه))و((مابعدالطبیعه))است؟
1) ماورالطبیعه و مابعدالطبیعه،علم به هستی ووجود است درحالت کلی
2) ماورالطبیعه و مابعدالطبیعه،علم به مرتبه ای از هستی ووجود است.
3) ماورالطبیعه علم به هستی و وجود است در حالت کلی – مابعدالطبیعه مرتبهای از هستی و وجود است.
4) ماورالطبیعه مرتبه ای از هستی و وجود است – مابعدالطبیعه علم به هستی و وجود است در حالت کلی
38-از دقت در ایه ی شریفه ی:((سنریهم ایاتنا فی الافاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق ))به ارتباط تنگاتنگ ...............
که ماهیت .................دارند وانسان را به..................دعوت می کنند ،پی می بریم.
1)دین وفلسفه- فلسفی-تفکر                                         2)وحی وسنت-اعتقادی-تفکر  
 3)دین وفلسله-فلسفی-سیرافاقی وانفسی                          4)وحی وسنت – اعتقادی- سیر افاقی و انفسی
39-صدرالمتالهین در هنگام نوشتن تفسیر قران نخست کدام بخش از ایات را انتخاب و تفسیر نمود؟
1)ایات اول سوره ی علق                                     2)ایات اول سوره ی حدید 
 3)ایات سوره ی حمد و ایات سوره ی حدید             4)ایات سوره ی حمد و ایات اول سوره ی علق
40-از افلاطون نقل شده است که منحصرا با حیرت در برابر..............اغاز می شود.
1)اشتغالات روز مره   2) اهداف و مقاصد   3)مشکلات زندگی 4)هستی وموجود
41)متکلمان به چه دلیل (ماسوی)را حادث می دانند؟
1-نظریه ی حدوث وواجب الوجود                2-نظریه ی حدوث
3-وحدت واجب الوجود                             4-محدودیت (ماسوی ) به زمان
42)کدام عبارت درباره ی ملاک نیازمندی معلول به علت درست نیست؟ 
1-حکما معتقدنداگرنیازمندی معلول به علت به گذشته ی آن مربوط باشداین نیازمندی به علت عقلا قابل انفکاک از معلول است
2-حکما معتقدند باید خصوصیتی در خودشئ یافت که نشان دائمیت معلولیت آن باشد
3-به نظر حکما اتصاف موجود به حدوث یا قدیم به فعل فاعل واثرجاعل مرتبط است
4-به نظر حکما نظریه ی متکلمان درزمینه ی ملاک نیازمندی به علت قانع کننده نیست
43)کدام مورد ازمقدمات برهان اسد و اخصر(برهان فارابی)است؟
1-موجودات یا واجب الوجودند ویاامکان      2-شئ تا واجب نشود موجود نمی شود
3-تسلسل نامتناهی علل محال است             4-وجودمعلول مشروط به وجود علت است
44)(دور )میان علت و معلول چرا محال است؟  
1-مصادره به مطلوب                               2- اجتماع نقیضان
3-تسلسل                                              4-نفی مغایرت وجود وماهیت
45)درپرتو کدام اصل فلسفی نظام جهان انتظام می یابد و دراندیشه ی مابه صورت دستگاهی منظم و مرتب در می آید که هر جزءآن جایگاه به خصوصی دارد؟
1-اصل علیت-ترجیح بلا مرجح محال است                    2-اصل سنخیت- الواحدلا یصدرعنه الا الواحد                                         3-وجوب علی ومعلولی-الشئ مالم یجب لم یوجد            4 -وجوب مقدم بروجود-الشئ مالم یجب لم یوجد
46)برهان ابن سینا بر بطلان تسلسل علل برهان ........معروف است که نمط .........او ذکرشده ودرآن یک علت.........اثبات می شود.
1-وجوب وامکان - دوم کتاب اشارات- واجب الوجود                2-سینوی - چهارم کتاب اشارات – ممکن الوجود
3-وجوب و امکان –چهارم کتاب اشارات – واجب الوجود           4-سینوی – چهارم کتاب شفاء – واجب الوجود
47)کدام گزینه در مورد علت ناقصه صحیح است؟
1-فقط شرط لازم برای پیدایش معلول است                         2-فقط شرط کافی برای پیدایش معلول است
3-شرط لازم و کافی برای پیدایش معلول است                    4-نه شرط لازم است نه شرط کافی
48)کدامیک در تعریف (علت)صحیح است؟
1-علت آن چیزی است که شئ دیگری باآن رابطه ی بعداز وجود داشته داشته باشد
2-علت آن چیزی است که در وجود خود نیازمند به چیز دیگرباشد
3-علت آن چیزی است که تمام هستی و واقعیت معلول دررابطه باآن محقق شود
4-علت آن چیزی است که با معلول مرتبط است
 49)این سخن که(موصوف بودن موجود به این که بعداز عدم ونیستی به فعل فاعل و اثر جاعل و علت ربطی ندارد)از....... بوده که موید نظریه ی........ ورد نظریه ........در بحث ملاک نیاز مندی معلول به علت است؟
1- ابن سینا – حدوثی متکلمان – امکان ذاتی فلاسفه            2-فارابی – حدوثی متکلمان – امکان ذاتی فلاسفه
3-ابن سینا – امکان ذاتی فلاسفه – حدوثی متکلمان               4-فارابی – امکان ذاتی فلاسفه – حدوثی متکلمان
50)محکم ترین وکوتاه ترین دلیل در نفی تسلسل از........ است که درآن ازاصل...... استفاده شده است؟
1-فارابی – وجوب وامکان                   2-ابن سینا – وجوب وامکان
3-فارابی – تقدم علت بر معلول              4-ابن سینا- تقدم علت برمعلول
51)دانشی که درباره ی موجود ازآن حیث که موجود است بحث می کند کدام دانش است و کهن ترین مسئله ی آن چه مسئله ای است؟
1-کلام – علت ومعلول                2-فلسفه – حادث وقدیم         3-فلسفه – علت و معلول                4-کلام – حادث و قدیم
52)ازنظر متکلمان اسلامی ملاک نیاز معلول به علت ........ است که این نظریه به نظریه ی........ معروف بوده وبر این اساس .......قدیم است و ..........حادث.
1-حادث بودن – حدوث – خداوند وماوراء الطبیعت – طبیعت  
2- ممکن الوجود بودن – امکان ذاتی – خداوندوماوراء الطبیعت- طبیعت
3-ممکن الوجود بودن – امکان ذاتی – خداوند – جهان
4-حادث بودن – حدوث – خداوند – جهان
53)قاعده ی (ترجیح بلا مرجح است)تعبیر دیگری از ....... است وقاعده ی الواحد تعبیر دیگری از ........ است که هر یک به ترتیب وجود........و......... در جهان هستی را ضروری می نماید.
1-علیت – سنخیت – عامل درونی – نظم و هماهنگی                    2- علیت – وجوب – ضرورت – نظم وهماهنگی
3- سنخیت – وجوب – نظم و هماهنگی – ضرورت                      4- علیت – سنخیت – عامل بیرونی – نظم و هماهنگی
54)کدام علت است که ضرورت بخش وجود معلول است و خاصیت آن چیست؟
1-علت تامه – شرط لازم برای وجود معلول است                       2-علت ناقصه – شرط لازم برای وجود معلول است
3-علت تامه – شرط لازم و کافی برای تحقق معلول است             4-علت ناقصه – شرط کافی برای تحقق معلول است
55)ارتباط و پیوستگی موجودات جهان ونظام معین هستی به ترتیب از کدام یک از اصول زیر نتیجه گیری می شود؟
1- ضرورت- سنخیت                                           2-علیت – سنخیت
3- سنخیت – علیت                                              4-سنخیت – ضرورت
56)جمله ی (علل معین را معلول های معینی است)بیانگر چه اصلی است؟
1-امتناع تسلسل              2-سنخیت علت و معلول                       3-علت غایی                           4-علیت
57)برای انسانی که داری استعداد فکر کردن است مهمترین عاملی که اورا در مجرای تفکر می اندازدادراک کدام اصل فلسفی است؟
1- امکان و وجوب                2-حادث و قدیم                            3-علت و معلول                        4-وحدت و کثرت
58)آیه ی شریفه ی(فلن تجد لسنت الله تبدیلا ولن تجد لسنت الله تحویلا.)با توجه به معنای (سنت) بیش ازهرچیز موید کدام اصل فلسفی است؟
1-سنخیت               2-علیت                               3-ضرورت                               4-واقعیت
59)کدام اصل یا قاعده ی عقلی از مبانی
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: سه شنبه 14 آذر 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

نکات مهم و کلیدی
فلسفه سال سوم متوسطه به همراه نمونه سوالات نهایی
                        درس  اول -  فلسفه چيست ؟
نكات:
-- فلسفه ريشه يوناني دارد و معرب كلمه فيلوسوفيا است.
-- فيلو سو فيا از دو كلمه فيلو(دوستداری) و سوفيا(دانايی) تشكيل شده است.
-- اولين كسی كه خود را فيلوسوفوس ناميد فيثا غورث بود.
-- سوفسطائیان نام گروهی است دريونان پيش از سقراط.
-- كلمه سوفيست درابتدا به معنای دانشمند به كارمي رفت ولی به تدريج مفهوم مغالطه كار به خود گرفت .
-- كلمه فيلسو فوس(فيلسوف) به معنای دانشمند و كلمه فلسفه به معنای دانش است.
-- افلاطون نیز سقراط را با لقب فیلو سوفوس یاد کرده است.
-- سقراط به دلیل تواضع و فروتنی و برای هم ردیف نشدن با سوفیست ها مایل نبود او را سوفیست بخوانند
عقايد سوفيست ها:
-- سوفیست ها کسانی بودند که برای حقیقت و واقعیت ارزشی جدای از ادراک آدمی قائل نبودند
-- اين گروه ادراك انسان را مقياس حقيقت و واقعيت می گرفتند.
--  مي گفتندهركس هرچه خودش بفهمد همان واقعيت و حقيقت است.
اصطلاح فلسفه در بين مرد م:
       كلمه فلسفه در بين مردم به معنای دليل حادثه ها و توضيح و تبيين آنهاست به عبارت ديگر: به معناي تبيين عقلانی   يك واقعه يا پديده است.
      پس بين فلسفه رايج بين مردم و فلسفه به معناي يك علم خاص ، تبيين عقلانی واقعه يا پديده ها مشترك است.
انسان به دنبال فلسفه می رود؟
1-انسان پيوسته می كوشد تابا عقل خود به راز و رمزحواد ث وپديده های طبيعی اجتماعی تاريخی و... پي ببرد وازحقايق آنها آگاه شود.(گشودن راز و رمزپديده ها و حوادث)
2-انسان هميشه در مقابل حوادث جهان دچار حيرت می شود و برای از بين بردن اين حيرت و فهم حقايق به سوی فلسفه مي رود.(از بين بردن حيرت و فهم حقايق)
ارسطو در این باره می گوید:اعجاب و حیرت است که نخستین اندیشمندان و همچنین مردم امروز را به بحث های فلسفی کشانیده است.
 
رابطه فلسفه و علوم طبيعی و تجربی
علوم تجربی : مجموعه منظمی از نتایج تلاش های انسان برای درک بهتر پدیده های طبیعت است
        علوم طبيعی (فيزيك.شيمی.زيست شناسی) بر چند اصل مهم استوار است كه اين اصول لنگر گاه و ستونهاي محكم محافظ اين علوم هستند که عبارتند از:
1-   واقعیت داشتن جهان. یعنی عناصر جهان ساخته و پرداخته ذهن آدمی نیستبلکه مجموعه ای از امور واقعی است
2-   قابل شناخت بودن طبيعت. آدمی قادر به شناخت جهان طبیعت و موجودات و قوانین حاکم بر جهان است .
3-   درستی روش تجربه و آزمايش.
        چند نکته: - علوم تجربی مجموعه منظمی از تلاش ها و نتایج انسان است برای درک بهتر پدیده ها
                -دانشمندان قبول دارند که در کشف اسرار و قوانین طبیت می توان به حواس انسان می توان اعتماد کرد
4-   يكسان ويكنواخت عمل كردن طبيعت :
                                                            الف:طبيعت هميشه به صورت يكنواخت و مشابه عمل می كند.
                                                             ب :يعني در شرايط مشابه نتايج مشابه بدست مي آيد.
5-   تبعيت همه موجودات از اصل عليت : همه موجودات جهان از یک اصل کلی و عام به نام علیت ( هر معلولی علتی دارد) تبعیت می کنند.
             چند نکته در مورد اصل علیت
                 - در همه علوم براي بيان قوانين از مفاهيم علت و معلول استفاده می شود
                 - در پرتو قائده ی مهم عليت است كه تمام تحقيقات علمي معنا پيدا می كند
                 - همه ی قوانين علمی بر پايه عليت بنا شده است
                 - معنای عليت اين است كه : امكان ندارد هيچ حادثه ای در جهان بي علت اتفاق بی افتد و يا مو جودی خود به خود يا بدون يك عامل ديگر بوجود آيد يعنی (هر معلولي علت دارد)
 درست است كه اصول ذكر شده در بالا پايه های اصلي علوم طبيعی هستند ولي هيچ كدام از آنها در علوم طبيعی مورد بحث قرار نمی گيرند و اثبات اين اصول به وسيله ی فلسفه ی علوم طبيعي است.
        خلاصه: فلسفه ی علوم طبيعي اصول محافظ اين علوم را مورد برسي قرار داده و با تبيين عقلانی اثبات می كند و در اختيار دانشمندان علوم طبيعی قرار مي دهد.
 
 چند نکته پایانی
1-   فلسفه عهده دار تحقیق در مبانی اصول و تکیه گاه های علوم است و برای آنها شالوده مطمئن ایجاد می کند
2-   تبیین عقلای ، همانم معنای مشترکی است که بین کاربرد فلسفه در گفتگو های روز مره و کاربرد آن به عنوان یک دانش خاص وجود دارد .
3-   هرگاه انسان یک موضوع را با روش عقلی و منطقی بررسی می کند و سعی دارد ابعاد آن را بشناسد کاری فلسفی کرده است.
4-   فلسفه ، علوم طبیعی و دانش های تجربی را مقابل خود قرار می دهد و در بار ه آنها به تحقیق و تعمق می پردازد تا مبادی و نقاط اتکاء علوم و همچنین روش آنها را مورد بررسی و تبیین عقلانی قرار دهد.
5-   مفهوم قانون به ما می فهماند که هیچ موجود یا حادثه ای در عالم بدون علت بوجود نمی آید.
 
                               نمونه سوالات امتحانات نهایی
‌‌1ـ ريشه‌ي لفظ فلسفه چيست و به چه معنا است؟
2ـ فيلوسوفوس به چه معنا است و اولين كسي كه خود را فيلوسوفوس ناميد كه بود؟
3ـ افلاطون چه كسي را فيلوسوفوس ناميد؟
4ـ ـ معني اصلي و معني رايج دو واژه‌ي«فيلو سوفيا» و «فيلوسوفوس» را بنويسيد.
5ـ سوفيست‌ها چه كساني بودند و چه عقايدي داشتند؟
6ـ ـ لفظ سوفيست به چه معناست و عقيده‌ي آنها را بيان كنيد.
7ـ سوفيست‌ها چگونه استدلال می كردند؟
8ـ‌ ـ سوفيست يعني …………… و سوفيست‌ها در استدلال‌هاي خود …………… مي‌كردند.
9ـ معني اصلي و معني رايج كلمه‌ي «سوفيست» چيست؟
10ـ كلمه‌ي «سفسطه» از چه لفظي گرفته شده و معناي رايج آن چيست؟
11ـ ـ سوفيست در ابتدا به چه معنا بود؟ سپس چه معنايي به خود گرفت؟
12ـ ـ معناي كلمات فيلوسوفوس، سوفيست، سفسطه را بنويسيد.
13ـ چرا سقراط مايل نبود او را سوفيست بنامند و او خود را چه ناميد؟
14ـ معني اصلي و معني رايج كلمه‌ي فيلوسوفوس چيست؟
15ـ ـ كلمه‌ي فيلوسوفوس كه در اصل به معني دوستداري دانايي بود رفته رفته به مفهوم . . . ارتقاء يافت و كلمه‌ي فلسفه مرادف با . . . . شد.
16ـ اصطلاح فلسفه در بين مردم به چه معنايي است؟با مثال توضيح دهيد.
17ـ ـ مردم در چه زماني اصطلاح فلسفه را به كار مىبرند؟
18ـ ـ معمولاً مردم در چه زماني سؤال « فلسفه‌ي اين امر چيست» را مطرح مي‌كنند؟
19ـ ـ ذهن انسان در چه صورتي به كنجكاوي در باره‌ي فلسفه‌ي برخي امور مي‌پردازد؟
20ـ معناي مشترك بين دانش فلسفه و فلسفه در اصطلاح مردم چيست؟
21ـ از نظر ارسطو چه چيز انسان را به سوي بحثهاي فلسفه می كشاند؟
22ـ ـ چرا انديشمندان و همچنين مردم عادي به سراغ بحثهاي فلسفي مي‌روند؟
23ـ كاربرد مفاهيمي مانند فلز و راديم بيانگر چيست؟
24ـ ـ كاربرد مفاهيمي مانند فلز و راديم بيانگر كدام اصل فلسفي است؟
25ـ ـ كاربرد مفاهيمي همچون اسيد، بار الكتريكي توسط دانشمندان علوم تجربي بيانگر چه اصول پذيرفته شده‌اي از جانب آنهاست؟
26ـ ـ اصل واقعيت داشتن جهان را توضيح دهيد.
27ـ منظور از علم تجربي و روش تجربي چيست؟ توضيح دهيد.
28ـ روش مطمئن براي كشف اسرار طبيعت از نظر دانشمندان علوم تجربي چه روشي است؟
29ـ اصل يكنواخت عمل كردن طبيعت را توضيح دهيد.
30ـ ـ مفهوم قانون چه چيز را به ما مى فهماند؟
31ـ منظور از رابطه‌ي عليت چيست؟
32ـ ـ اصل تبعيت همه‌ي موجودات از قانون عليت را با يك مثال توضيح دهيد
33ـ اصول و مباني فلسفي علوم طبيعي را نام برده و بنويسيد تحقيق در باره‌ي اين اصول به عهده‌ي كدام دانش است؟
34ـ ـ اصول مشتركي كه در همه‌ي علوم پذيرفته شده‌اند و ريشه‌ي فلسفي دارند كدامند؟
35ـ ـ اصول و مباني مهم تحقيقات تجربي چگونه قابل اثبات هستند؟
36ـ ـ توضيح دهيد كه چه نوع تلاشي را مي‌توان يك كار فلسفي قلمداد كرد؟
37ـ كار فلسفه‌ي علوم طبيعي را توضيح دهيد.
 
 
درس دوم
رابطه ی فلسفه و علوم انساني
 
         علوم انسانی در رشته های مختلف بسته به این که چه تصوری از انسان داشته باشند ، با هم تفاوت دارند ، دانش مندان علوم انسانی در باره حقیقت و ماهیت انسان عقایدی دارند که اثبات آن از را تجربه امکان پذیر نیست ( مادی و یا غیر مادی بودن وجود انسان )
         در حقیقت همین عقاید اساس و شالوده نظریات علمی در رشته های مختلف علوم انسانی است
         کار فلسفه بررسی این عقاید و استحکام شالوده های علوم انسانی است  
    
 رابطه ی فلسفه با روانشناسي :
تعريف روانشناسي:روان شناسي علمي است كه درآن ، حالات رواني و رفتاري آدمي بررسي مي شود
دو مسئله اي كه فلسفه را با روان شناسي ارتباط مي دهد عبارتند از:
1 -   مسئله ي روح : بعضي از روان شناسان پيرو  فلاسفه اي  هستند كه انسان را صاحب يك روح غير مادي مي دانند  اينها  نظرياتشان  با روان شناسان ديگر كه پيرو فلاسفه ي ديگر هستند فرق مي كند.
2_شناخت يا معرفت: مسئله ي شناخت يا معرفت با اينكه از بحث هاي مهم فلسفه است يكي از افعال رواني انسان است و در روان شناسي هم مطرح مي شود.
رابطه فلسفه با جامعه شناسي:
تعريف جامعه: جامعه عبارت است از اجتماع گسترده ي از مردم با عقايد و سنت ها و منافع مشترك که  براي رسيدن به هدف مشترك خود آگاهانه با هم همکاری دارند .
دو مسئله اي كه فلسفه را با جامعه شناسي ارتباط مي دهد عبارت اند از:
1-     اصالت فرد و اصالت جامعه: درجامعه شناسي اينكه فرد  افراد جامعه اصالت دارند يا اينكه جامعه وجودي مستقل و اصيل جدای از افراد آن دارد در جامعه شناسي مطرح است و اين بحث خود به خود يك بحث فلسفي است.
2-     انسان و پايگاه طبقاتي او :بعضي از فلاسفه معتقدند كه انسان آزاد است و پيرو نظام طبقاتي نيست بعضی فلاسفه ي ديگر اعتقاد دارند كه انسان تابع پايگاه طبقاتي خود است و نمي تواند از طبقه ي خود فراتر رود جامعه شناساني كه پيرو هر گروه اين فلاسفه باشند نظريه هايشان در اين بحث روانشناسي فرق مي كند و آزاد بودن انسان يا تابع شرايط پايگاه طبقاتي خود بودند يك بحث فلسفي است.
اعتقاد مکتب مارکسیسم در باره انسان و پایگاه طبقاتی او
1-   هر فرد بسته به این کهدر کدام یک از طبقات اقتصادی جامعه قرار دارد و یا در کدام دوره زندگی می کند ، دارای فرهنگ ، ارزش ها و آرمان های خاص است.
2-   در این مکتب انسان همانند یک قطعه موم فرض شده استکه در دست شرایط اقتصادیو اجتماعی زمانه خود شکل می گیرد .
 اعتقاد فیلسوفان الهی در مقابل مکتب مارکسیسم
1-   انسان دارای روح غیر مادی و مطابق فطرت الهی خود ،صاحب اراده آزاد است .
2-   این انسان می تواند خود را از قید و بند پایگاه طبقاتی رها سازد و با ارزیابی اندیشه ها در ترازویعقل ، برای خود فرهنگ خاصی را انتخاب کند.
 
رابطه ي فلسفه وعلم سياست (حكومت داري):
اينكه حكومت چيست و حق چه كسي است نياز به تبيين عقلاني دارد و مربوط به حوزه ي فلسفه ي علم سياست است.
نظر ماركسيسم در مورد حكومت :
اين مكتب اعتقاد دارد كه حكومت حق طبقه ي پرولتاريا(كارگر) است و هر چه كارگران بگويندمشروعيت سياسي دارند.
(نظر جامعه شناسان غربي در مورد حكومت (دموكراسي يا مردم سالاری):
حكومت متعلق به اكثريت مردم جامعه است و اقليت بايد تابع اكثريت باشد .
نظر اسلام در مورد حكومت :
در اسلام حكومت از آن خداست و كسي مشروعيت سياسي (ولايت) پيدا مي كند كه حكم خدا را بيان مي كند .
حكومت ديكتاتوري يا استبدادي:
در اين نوع حكومت فرد ديكتاتور به عنوان حاكم هر چه بگويد يا بخواهد بايد اجرا شود.
 
رابطه ي فلسفه و علم اخلاق :
در علم اخلاق مسائل زير مطرح مي شود:
              الف: چه كاري خوب و چه كاري بد است.
              ب:چه كاري را بايد وچه كاري را نبايد انجام داد.
              ج:ارزش هاي اخلاقي نسبي هستند تابع فرد هستند يا تابع جامعه
پاسخ گوئي به اين سوال ها نياز به يك مبناي اخلاقي داردكه جاي بحث آن در فلسفه ي علم اخلاق است. از آنجا که فیلسوفان استدلال می کنند که چه چیز خوب و چه چیز بد است ، سعی دارند در فلسفه علم اخلاق یک شالوده و مبنای عقلانی پیدا کنند .
رابطه ي فلسفه و هنر:
          اينكه چه چيزي زيبا و چه چيزي زشت است يا اينكه بشر حقيقت زيبايي را مي فهمد يا نه ویا اینکه ماهیت زیبایی چیست و یا فرق یک هنر مند با دیگران چیست .
          همه این سوالات  محتاج به تبيين عقلاني است و جاي طرح آن در فلسفه ي هنر است
رابطه ي فلسفه و علم حقوق:
مسائل زير در علم حقوق مطرح است:
الف:جرم چيست؟
ب:چه كسي بايد براي مجازات مجرمان قانون وضع كند.
ج: چرا مجرمين بايد مجازات شوند
اگر فیلسوفی انسان را صاحب اراده آزاد بداند ، خود انسان را مجرم و مقصر خواهد دانست و بر عکس اگر فیلسوفی انسان را مجبور و تابع شرایط اجتماعی و اقتصادی بداند نظرش در باره جرم و مجرم فرق خواهد داشت.
تمام اين مسائل نياز به تبيين عقلاني دارد و جاي طرح آن در فلسفه ي علم حقوق است.
                                   نمونه سوالات امتحانات نهایی
1ـ به طور كلي چه ارتباطي ميان علوم انساني و فلسفه وجود دارد؟
2ـ علم روانشناسي را تعريف كنيد.
3ـ ارتباط فلسفه با روانشناسي را در زمينه‌ي «روح» بنويسيد.
4ـ ـ بحث شناخت در فلسفه پيرامون چه موضوعي است و اين بحث چگونه با علم روانشناسي ارتباط پيدا مي‌كند؟
5ـ ـ در جمله‌ي ذيل جاي خالي را با عبارت مناسب پر كنيد:
        در بحث شناخت يا معرفت در فلسفه از قواعد ذهن در شناخت عالم خارج و . . . سخن به ميان مىآيد
5ـ دو مورد ازمسائلي كه فلسفه و جامعه‌شناسي را به هم مربوط مي‌سازد بيان كنيد.
6ـ ـ نام دو مسئله از مسائل جامعه‌شناسي را كه ريشه در بينش فلسفي جامعه‌شناسي دارد بنويسيد.
 7ـ جامعه را تعريف كنيد.
8ـ ارتباط فلسفه و علم جامعه‌شناسي را در باره‌ي بحث اصالت فرد و اصالت جامعه توضيح دهيد.
9- ـ بحث «اصالت فرد و اصالت جامعه» چگونه فلسفه و جامعه‌شناسي را به هم مرتبط مي‌سازد؟
10- عقيده‌ي مكتب فلسفي ماركسيسم در باره‌ي انسان و پايگاه طبقاتي او چيست؟
11- عقيده‌ي فيلسوفان الهي در باره‌ي انسان و پايگاه طبقاتي او چيست؟
12 ـ مشخص كنيد عبارات ذيل كدام‌يك صحيح و كدام‌يك غلط است؟
     الف ـ مكتب فلسفي ماركسيسم معتقد است انسان داراي اراده‌اي آزاد است.
     ب ـ مكتب اسلام معتقد است انسان وابسته به پايگاه طبقاتي‌اش است.
     ج ـ مكتب فلسفي ماركسيسم معتقد است انسان وابسته به شرايط اقتصادي و اجتماعي است.
13- نحوه‌ي ارتباط فلسفه و علم سياست را توضيح دهيد.
14 ـ توضيح دهيد انسان چه وقت وارد حوزه‌اي از معرفت به نام فلسفه‌ي علم سياست مي‌شود؟
15- مسئله‌ي‌ مهم در علم سياست چيست؟
16- ماركسيسم حكومت را حق چه كسي مىداند؟
17- جامعه‌شناسان غربي حكومت را حق چه كسي مىدانند؟
18- اسلام حكومت را حق چه كسي مىداند؟
19 ـ ماركسيسم حكومت را حق ……… مي‌داند و در اسلام حكومت و اقتدار تنها از آن ……… است.
20- حكومت ديكتاتوري چگونه حكومتي است؟
21- نظر ماركسيسم و اسلام را درباره‌ي حكومت نوشته سپس نحوه‌ي‌ ارتباط فلسفه و علم سياست را بيان كنيد.
22- نحوه‌ي ارتباط فلسفه و علم اخلاق را توضيح دهيد.
23- ـ تفاوت علم اخلاق و فلسفه‌ي اخلاق چيست؟ توضيح دهيد.
25 ـ هدف از فلسفه‌ي علم سياست و فلسفه‌ي علم اخلاق چيست؟
26- ـ در عبارات ذيل جاهاي خالي را با كلمات مناسب پر كنيد:
الف ـ اينكه حكومت حق چه كسي است بايد به حوزه‌اي از معرفت كه همانا . . . است وارد شويم.
ب ـ در علم . . . به انسان توصيه مي‌شود كه راستگو باشد، و براي تبيين عقلاني اين مسئله در (راستگويي) بايد به حوزه‌ي ديگري به نام … وارد شويم.
27- نحوه‌ي ارتباط فلسفه و هنر را توصيح دهيد.
28- نحوه‌ي ارتباط فلسفه و علم حقوق را توصيح دهيد.
29 ـ تبيين اين سؤال كه «چرا اشخاص بايد مجازات شوند» به عهده‌ي چه علمي است.
30 ـ چه عاملي سبب مي‌شود كه نظر فيلسوفي با فيلسوف ديگر درباره‌ي جرم و مجرم و مجازات فرق كند؟
31 ـ هر يك از سؤالات زير در چه علمي مورد بحث قرار مي‌گيرد؟
     الف ـ فرق يك هنرمند با ديگران چيست؟                          ب ـ چرا راستي و درستي خوب است و دروغ و خيانت بد؟
     ج ـ چه كسي بايد براي مجارات قانون وضع كند؟                 د ـ حكومت بر مردم حق چه كسي است؟
32 ـ هر يك از سؤالات زير در چه علمي مورد بحث قرار مي‌گيرد؟
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 26 مهر 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

                      
                                                طراحي فعاليت هاي آموزشي
طرح درس روزانه شامل پيش بيني مجموعه فعاليت هايي است که معلم از پيش براي رسيدن به يک يا چند هدف آموزشي در يک جلسه تدريس، تدارک مي بيند. طرح درس جلسات آموزشي سبب مي شود که معلم فعاليت هاي آموزشي را به ترتيب و يکي بعد از ديگري در مراحل و زمانهاي مشخص و به شيوه اي منطقي اجرا کند و نتايج حاصل از آن را براي تدريس در مراحل بعدي آموزش، مورد استفاده قرار دهد. در واقع طراحي هر جلسه آموزشي، سازماندهي و ارزيابي دائمي جريان فعاليت هاي ياددهي - يادگيري را سبب مي شود.
در طول برنامه هاي آموزشي، گاهي، وقت و تلاش زيادي به دليل تکراري بودن مطالب و فعاليتها به هدر مي رود و يا حذف عمومي يا غيرعمدي بعضي مطالب ضروري به دليل کمبود وقت و يا فعاليت هاي بيهوده، به جريان آموزش آسيب مي رساند. مهمترين کارکرد طراحي آموزشي آن است که از تکرار مطالب بيهوده و حذف موارد ضروري جلوگيري مي کند.
طرح درس جزئيات لازم براي آموزش يک يا چند درس در مورد يک موضوع را تعيين مي کند. درسها ممکن است کوتاه و سي دقيقه اي باشند و چند ساعت به طول بينجامد. محتوا، سن، بلوغ ذهني و فعاليت هايي که دانش آموزان بايد انجام دهند. از عواملي هستند که مدت زمان تدريس را مشخص مي سازند البته بدون نوشتن و تدوين برنامه و طرح درس هم مي توان کلاس درس اداره کرد؛ اما اگر معلم مي خواهد از کارآيي مؤثر در فرآيند تدريس برخوردار باشد. بايد طرح درس خود را دقيقاً تنظيم نمايد. در تنظيم طرح درس، اهداف رفتاري، انتخاب محتوا و فعاليت هاي آموزشي بايد در هسته مرکزي آن قرار گيرند. از فوايد توجه به سازه هاي فوق در فرآيند طراحي، موارد زير را مي توان نام برد:
1. به معلمان در فرآيند تدريس کمک مي کند.
2. براي انتخاب مواد آموزشي، بسيار مفيد مي باشد.
3. در تعيين تکاليف درسي تک تک دانش آموزان مؤثر است.
4. براي انتخاب و ساختن سؤالهاي ارزشيابي، ارزشمند هستند.
5. در خلاصه کردن و اعلام نتايج ارزشيابي به معلم کمک مي کند.
6. در "خود ارزيابي" دانش آموزان عامل بسيار مفيدي است.
7. دانش آموزان را به ياد گيرندگاني خودکفا تبديل مي کند.
علاوه بر موارد فوق، دلايل مختلفي براي اثبات لزوم تهيه طرح درس وجود دارد. يک طرح درس خوب نوشته شده معلم را قادر مي سازد که در طول دوره ي آموزشي خود به دقت در مورد همه چيز فکر کند. در تنظيم و انتخاب منابع مورد نياز کمک بزرگي محسوب مي شود و مي تواند معلم را در زمينه هاي زير ياري دهد:
1.انگيزه هاي لازم را ايجاد کند.
2. بر قسمتهاي مختلف درس از جمله تجارب يادگيري دانش آموزان به نحو مطلوب تأکيد کند.
3. اطمينان دهد که کليه اطلاعات مورد نياز دانش آموزان در درس گنجانده شده است.
4. امکان استفاده از وسايل آموزشي را فراهم مي سازد.
5. طرح سؤالهاي مناسب را پيش بيني مي کند.
6. تدريس معلم براساس برنامه اي منظم و از پيش تعيين شده انجام مي شود.
 
معلمان کارآمد معمولاً تلاش مي کنند طرح درس، دقيق با جزئيات کامل بنويسند و براساس آن فعاليت هاي آموزشي را دنبال مي کنند. البته گاهي مي توان از طرح درسهايي که معلمان با تجربه نوشته اند استفاده کرد؛ اما بهتر است معلمان طرح درسهاي مورد نظر را خود شخصاً تنظيم نمايند و در طول دوره هاي آموزشي همواره به اصلاح و تکميل آن بپردازند. طرح درس به دليل اين که مراحل تدريس را مشخص مي کند، راهنماي معلم در فرآيند تدريس است. يک طرح درس شامل فهرستي است که در هر ستون آن يکي از مراحل تدريس به شرح زير نوشته مي شود:
1. هريک از واحدها و يا درسها و زماني که بايد صرف آن شود.
2. فعاليت هايي که دانش آموزان بايد در آن درس يا واحد يادگيري انجام دهند.
3. مطالبي که بايد به وسيله ي معلم به دانش آموزان ارائه شود.
4. نکات کليدي موجود در محتواي کتاب درسي يا ساير منابع مورد استفاده ي دانش آموزان مشخص مي شود.
5. وسايل يا فعاليت هاي آموزشي مانند فيلمها، بازديدهاي علمي ... و همچنين فعاليت هاي مربوط به ارزشيابي دانش آموزان را مشخص مي کند.
رعايت مراحل و نکات زير براي تدوين يک طرح درس خوب لازم و ضروري است:
1- موضوع يا عنوان درس
عنوان درس بايد به طور دقيق نوشته شود؛ مثلاً اگر عنوان درس را «دماسنج» بگذاريم، عنوان گويايي نيست، بلکه بهتر است بنويسيم: «چگونه مي توان از دماسنج استفاده کرد» يا «طريقه ي استفاده از دماسنجها». معلم هر اندازه به تجزيه و تحليل موضوعات مسلط باشد بهتر مي تواند براي آن، عنوان مناسب انتخاب کند.
2- تعيين و نگارش عناوين فرعي يا رئوس مطالب
پس از تعيين و نوشتن موضوع درس، طراح بايد عناوين فرعي موضوع درس را مشخص سازد، ترتيب و توالي مناسب عناوين فرعي همواره بايد مورد توجه قرار گيرد. عناوين فرعي، بهترين راهنماي نگارش هدفهاي جزئي است؛ زيرا براساس هر عنوان فرعي مي توان يک هدف جزئي نوشت.
3- نوشتن هدف کلي درس
نوشتن هدف کلي يک جلسه تدريس، همانند هدف کلي يک دوره ي آموزشي است؛ اما در قالب يک موضوع محدود، تحقق مجموع هدفهاي کلي جلسات بايد موجب تحقيق اهداف کلي دوره شوند. به عبارت ديگر اهداف کلي هر جلسه ي تدريس، عناصر يا مراحل رسيدن به اهداف کلي دوره را مشخص مي کنند. در نوشتن هدف کلي هر جلسه نيز معمولاً از افعال کلي استفاده مي شود. ذکر شرايط و معيار در اين نوع از اهداف ضرورتي ندارد.
4- نگارش و تنظيم هدفهاي جزئي درس
ساده ترين راه نوشتن اهداف جزئي يک درس، اين است که براساس هر موضوع فرعي يک هدف جزئي نوشته شود. ماهيت اهداف جزئي همانند هدف کلي درس است؛ اما در قالب موضوعي ريزتر و محدودتر. به عبارت ديگر، هدفهاي جزئي درس، اهداف زيرمجموعه هدف کلي درس مي باشند. دقت در نوشتن اهداف جزئي و تنظيم درست توالي آن، مي تواند موجب نظم بيشتر فعاليت هاي آموزشي شود و در نهايت، تحقق هدف کلي را تضمين نمايد.
 
5- نگارش و تنظيم هدفهاي رفتاري درس
پس از نوشتن هدفهاي جزئي، طراح بايد هدفهاي جزئي را تبديل به هدفهاي رفتاري نمايد. هدفهاي رفتاري هر جلسه تدريس بايد با توجه به شرايط، ضوابط و امکانات متناسب با سطوح مختلف حيطه هاي يادگيري تنظيم شود. سپس براساس سلسله مراتب از آسان به مشکل و يا به صورت پيش نياز و پس نياز مرتب گردد. در هدفهاي رفتاري: عملکرد (نوع رفتار)، شرايط و معيار دقيقاً بايد مشخص شود.
6- تعيين رفتار ورودي دانش آموزان
پس از نوشتن هدفهاي رفتاري درس، رفتار ورودي دانش آموزان يا پيش نيازهاي تحقق هدفهاي رفتاري بايد مشحص شوند. گروهي معتقدند كه ابتدا بايد رفتارهاي ورودي دانش آموزان در بررسي، مشخص و سپس هدفهاي رفتاري نوشته شوند. چنين رويكردي در نظامها يا دوره هايي صادق است كه محتوا و كتاب مشخصي ارائه نشده باشد و معلم كاملاً در انتخاب و سازماندهي مطالب درسي آزاد باشد. در نظام آموزشي ايران به دليل متمرکز بودن، اجراي چنين پيشنهادي تقريباً غيرممکن است.
7- ارزشيابي تشخيصي
اغلب سؤال مي شود که معلمان چگونه مي توانند اطلاعات پيش نياز يا رفتار ورودي دانش آموزان را تشخيص دهند؟ اين امر توسط ارزشيابي تشخيصي ممکن مي باشد.
معلم بر اساس تخصص و مهارتي که دارد بايد ابتدا رفتار ورودي را پيش بيني کند و سپس براساس دانش پيش نياز درس مورد تدريس، سؤالهايي طرح نمايد. سؤالهاي طرح شده بايد در ستون ارزشيابي طرح درس نوشته شود. اين سؤالها قبل از تدريس بايد از دانش آموزان پرسيده شوند، تا وجود يا عدم وجود پيش نياز مشخص شود. در صورت عدم تسلط دانش آموزان بر پيش نياز درس مورد تدريس، مخصوصاً زماني که موضوع درس با موضوعات قبلي و بعدي ارتباط تسلسلي داشته باشد، حتماً بايد رفتار ورودي ترميم گردد.
8- نگارش مراحل اجراي تدريس
در آموزشهاي مستقيم تنظيم نحوه ي ارائه محتوا به ترتيب اهميت به چند مرحله به شرح زير تقسيم مي شود:
الف- مرحله ي آمادگي
مرحله ي آمادگي خود، شامل قسمتهاي زير مي باشد:
-آمادگي معلم
بديهي است براي انجام هر کاري بايد آمادگي داشت. موضوع تدريس نيز نمي تواند از اين قاعده مستثني باشد. معلم بايد پيش بيني کند که در کلاس درس چه فعاليتي را مي خواهد انجام دهد و چگونه مي خواهد کلاس را شروع کند؟ چگونه مي خواهد در کلاس درس انگيزه ايجاد کند و اين انگيزه را تا پايان کلاس استمرار بخشد و سرانجام چگونه مي خواهد کلاس را به پايان برساند؟
-آمادگي دانش آموزان
اگر دانش آموزي به درس معلم توجه نکند و در اجراي فعاليت هاي آموزشي با او همکاري ننمايد، عمل تدريس به مفهوم واقعي آن، صورت نخواهد گرفت. توجه دانش آموزان و همکاري آنها مستلزم آماده شدن براي فعاليت است. تجربه نشان داده است که در آغاز ورود به کلاس، اغلب دانش آموزان هنوز متوجه مسائلي هستند که قبل از آمدن به کلاس افکار آنها را به خود مشغول داشته است. در شروع کلاس، معلم موظّف است توجه و افکار دانش آموزان را به طور جدي متوجه کلاس و فعاليت هاي مورد نظر نمايد. معلمان با تجربه در اين مرحله از روشهاي مختلفي استفاده مي کنند.
علاوه بر موارد ذکر شده، معلم بايد قبل از ورود دانش آموزان به کلاس درس مجموعه وسايل آموزشي مورد نياز را در کلاس آماده نمايد. چنانچه در کاربرد بعضي از وسايل مهارت چنداني نداشته باشد، بايد قبل از رفتن به کلاس و به کارگيري وسايل در حضور دانش آموزان، تمرين لازم را انجام دهد تا مهارت مورد نظر را کسب نمايد. معلم نه تنها بايد وسايلي را که خود براي تدريس لازم دارد آماده کند، بلکه بايد وسايلي را که دانش آموزان براي کسب تجارب و انجام دادن تمرين بدان نيازمندند، نيز تهيه کرده، در اختيار آنان قرار دهد.
 
ب- مرحله معرفي و بيان هدفهاي صريح آموزشي
معلم پس از جلب توجه دانش آموزان، بايد موضوع درس و اهداف آنها را به دانش آموزان معرفي کند. معرفي درس و اهداف آن بايد به گونه اي صورت گيرد که متناسب با ساختار شناختي دانش آموزان باشد.
معرفي درس و هدفهاي رفتاري آن، دانش آموزان را براي آشنايي با تجارب يادگيري و سعي در دستيابي به آنها آماده مي سازد. معلم بايد انتظارات خود را از دانش آموزان، بسيار ساده، روشن و مشخص بيان کند. زمان اختصاص داده شده براي معرفي درس نبايد بيش از 3 تا 5 دقيقه وقت کلاس را بگيرد.
 
ج- مرحله ي ارائه درس
در مرحله ي ارائه درس، محتواي مورد آموزش بايد دقيقاً مشخص شود. از روشهايي چون سخنراني، بحث گروهي، نمايش تصاوير، پرسش و پاسخ و ... به عنوان روشهايي که براي آموزش هر قسمت لازم است، استفاده شود. معلم بايد اطمينان حاصل کند که بخشهاي مختلف محتوا با يک روال منطقي ارائه خواهد شد و هيچ نکته نامفهومي در ميان مطالب ارائه شده وجود نخواهد داشت. زمان لازم براي هر قسمت به طور دقيق مشخص شود. ارائه محتوا در حقيقت قسمت اصلي کار تدريس و شامل دو عامل جدا ناشدني است:
1- سازماندهي کليه محتواي درس و توالي آنها بايد رعايت شود.
2- روش آموزش قسمتهاي مختلف مشخص شود.
به طور مثال معلم بايد حداقل نکات زير را پيش بيني کند:
الف) سؤالهايي که بايد پرسيده شوند.
ب) در هنگام بحث دلايل لازم پيش بيني شود.
ج) در حدود 5 تا 10 دقيق فيلم نشان داده شود.
د) پس از نمايش فيلم، موضوع مورد بحث قرار گيرد.
معلم بايد پيش بيني کند که منظور از سؤال چيست؟ آيا فقط براي جلب توجه دانش آموزان است و نيازي به پاسخ ندارد؟ پاسخ دادن به سؤالها بر عهده ي چه کسي است؟ معلم يا دانش آموزان؟ آيا سؤال بر روي نکات اصلي درس تأکيد دارد؟ آيا سؤال ايجاد انگيزه مي کند؟ آيا سؤالها سبب مؤثر شدن تدريس و جلب توجه دانش آموزان خواهد شد؟ آيا سؤال به سنجش درک و فهم دانش آموزان کمک مي کند؟ آيا سؤال، توجه دانش آموزان را به مفاهيم، اصول خاص و مورد نظر جلب مي نمايد؟
 
سؤالها بايد زمينه ي بحث و گفتگو را در کلاس درس فراهم سازند و بين معلم و دانش آموزان ارتباط برقرار کنند. به بيان ديگر، سؤال بايد سبب شناخت بهتر و ايجاد قدرت تجزيه و تحليل، ترکيب، ارزيابي، نتيجه گيري و تعميم در دانش آموزان شود. مقدمه در ارائه محتوا بسيار مهم است. يک مقدمه خوب مي تواند توجه دانش آموزان را جلب کند و علاقه ي آنها را به ادامه درس برانگيزد. مقدمه خوب شامل مطالب زير است:
1- درس در چه موردي صحبت مي کند؟
2- کجا و در چه زماني دانش آموزان مي توانند از آنچه در اين درس مي آموزند، استفاده کنند؟
3- چگونه بايد مطالعه کنند و مفاهيم را بياموزند؟
4- بازنگري مختصري از آنچه در درسهاي قبلي مرتبط با موضوع آموخته اند.
تکرار مطالب پيش نياز معمولاً براي مؤثر کردن تدريس لازم است؛ اما لازم نيست هميشه از يک روش براي يادآوري رفتار ورودي استفاده کنيم. معلم بايد روي نکات کليدي رفتار ورودي تأکيد کند تا درس جديد راحت تر و قابل فهم تر شود. اين تکرار نبايد طولاني باشد.
د- مرحله ي خلاصه کردن و نتيجه گيري
براي تثبيت مطالب ارائه شده در ذهن دانش آموزان، لازم است درس ارائه شده به طور خلاصه جمع بندي و نتيجه گيري شود. تلخيص و جمع بندي، مفاهيم از دست داده شده در طول آموزش را براي دانش آموزان روشن مي کند بهتر است تلخيص و نتيجه گيري توسط خود دانش آموزان انجام شود و معلم اظهار نظر نهايي را ارائه نمايد.
ه- مرحله ي ارزشيابي
بعد از ارائه محتوا و جمع بندي و نتيجه گيري، لازم است معلم از چگونگي تحقق اهداف، آگاه شود. اگرچه اين عمل ممکن است در طول فعاليت هاي آموزشي به طور ضمني انجام شود؛ اما ضرورت دارد معلم پس از پايان ارائه محتوا، با مقايسه سطح مهارتي که انتظار دارد دانش آموزان به آن برسند و آنچه دانش آموزان عملاً به آن رسيده اند، ميزان يادگيري دانش آموزان و مؤثر بودن روش تدريس خود را ارزشيابي کند.
زمان ارزشيابي، بستگي به مدت زمان تدريس دارد؛ اما اين مرحله نبايد زياد وقت کلاس را بگيرد. به طور متعادل مي توان ده دقيقه براي اين کار در نظر گرفت. سؤالهاي مرحله ي ارزشيابي بايد بر اساس هدفهاي رفتاري درس طرح شوند.
و- مرحله ي تعيين فعاليت هاي تکميلي
معلم مي تواند براي تقويت مطالب آموخته شده در کلاس و ارتباط آن با زندگي واقعي دانش آموزان فعاليت هايي را در خارج از کلاس پيش بيني کند. اين تکاليف، بخشي از مطالعات مربوط به درس محسوب مي شوند. معلم بايد اين نوع فعاليتها را دقيقاًً پيش بيني کند و در اختيار دانش آموزان قرار دهد. معرفي منابع مطالعه يا فعاليت مانند: کتاب، مقالات جديد، فيلم و ... به دانش آموزان علاقمند فرصت مي دهد تا اطلاعات خود را با مطالعه و استفاده از اين امکانات افزايش دهند.
اگر معلم انتظار داشته باشد که وظايف و فعاليت هاي تکميلي خارج از کلاس، طبق اصول و قواعد خاصي انجام شود، بايد اصولي را که در ذهن دارد به طور واضح و دقيق به دانش آموزان اعلام کند. اگر اين اصول، به صورت شفاهي از طرف معلم اعلام شود، ممکن است دانش آموزان به آن توجه نکنند. بنابراين بهتر است اصول و معيارها به تفصيل به صورت کتبي و در صورت امکان همراه با مثال در اختيار دانش آموزان قرار داده شود. چنين کارکردي در وقت کلاس صرفه جويي کرده و به دانش آموزاني که غيبت دارند و يا در فاصله ي اعلام فعاليت هاي تکميلي تا زمان انجام آن بعضي از اصول را فراموش مي کنند، کمک مي کند.
در اکثر مواقع، معلم تکاليف خواندني، يا انجام فعاليت در خانه را زماني ارائه مي دهد که زنگ خورده است و دانش آموزان با عجله، مشغول ترک کلاس هستند. اگر دادن تکاليف در روند يادگيري دانش آموزان اهميت دارد، بايد بيش از اين به آن توجه شود، يکي از بهترين شيوه هاي تعيين فعاليت هاي تکميلي (تکاليف خارج از کلاس) به دانش آموزان ارائه راهنماي از قبل تنظيم شده است. اينکه راهنماي تعيين تکاليف به چه صورتي نوشته شود و چه امکاناتي در خارج از کلاس درس فراهم گردد، به موقعيت آموزشي و نوع درس بستگي دارد. در زير يک نمونه از راهنماي فعاليت هاي تکميلي دانش آموزان آورده شده است:
- مقدمه
- اهميت موضوع
- تکاليف و تاريخ ارائه آنها
- مطالعات و مطالبي که بايد خوانده شوند.
- مسائلي که بايد حل شوند.
- گزارشهايي که بايد نوشته شوند.
- آزمايشهايي که بايد انجام شوند.
- سؤالهايي که دانش آموزان بايد با مطالعه ي شخصي به آنها پاسخ گويند.
يکي از انواع تکاليفي که بسيار مفيد و ارزشمند است، کاربرد فعاليت هاي آموزشي در خارج از کلاس درس مي باشد. کاربرد مفاهيم آموخته شده زماني امکان پذير است که مطالب آموخته شده به طور ذهني و عملي در کلاس تمرين شود. اگر دانش آموزي مطالب عرضه شده در کلاس درس را بفهمد و آن را به طور ذهني تحليل کند و در موقعيت شبيه سازي شده به کار گيرد، مي توان انتظار داشت که بتواند آن را در خارج از کلاس و در موقعيت حقيقي نيز به کار گيرد. کاربرد مفاهيم، سبب مي شود که دانش آموزان بتوانند از مفاهيم آموخته شده در فرآيند استفاده کنند.
 
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 26 مهر 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

برگرفته از وبلاگ گروه فلسفه استان یزد

الف : بخش فلسفه

1- تفاوت اساسی فلسفه اولی و سایر دانش های بشری در چیست؟

الف)موضوع ب)روش ج)هدف د)مسائل

 

2- اگر کسی به دنبال آن باشد که یک مفهوم مثل سنگ را تعریف نماید تا با تعریف کردن آن چیستی و چگونگی آن را روشن کند، این بحث از مسائل کدام دانش است؟

 

3 -اصلی ترین مبنایی که تمام خصوصیات اشیاء و پدیده ها به آن باز می گردد چیست؟

 

4- در کدام گزینه کلمات ارتباط مناسب تری با هم دیگر دارند؟

 

5- کدامیک درست است؟

الف)پروتاگوراس و گرگیاس هر دو هر نوع حقیقتی را انکار می کردند.

ب) پروتاگوراس به حقیقت ذهنی معتقد بود ولی گرگیاس هر نوع حقیقتی را انکار می کرد.

ج) پروتاگوراس همه چیز را ثابت می پنداشت ولی گرگیاس همه چیز را نسبی می دانست.

د) پروتاگوراس و گرگیاس هر دو همه چیز را فردی و ثابت می پنداشتند

6- کدامیک نادرست است؟

الف) روش سوفسطائیان در تاریخ فلسفه بسیار مؤثر بوده است.

ب) از نظر گرگیاس اگر چیزی ازلی باشد آغاز ندارد.

ج) سوفسطائیان نوعی وحدانیت درحقیقت را می پذیرفتند..

د)سوفسطائیان نسل جوان را در تحصیل حقیقت سرگردان کردند.

7- اگر کسی بپرسد چرا طبیعت قابل شناخت است کدام مورد می تواند پاسخ درستی براین سوال باشد.

الف: زیرا شناخت از ویژگی های فطری انسانهاست

ب: زیرا امری مستقل از ذهن است و می توان شناخت

ج: چون مبادی و نقاط اتکای آن در خور بررسی و تبین عقلانی است .

د: چون طبیعت ،یک واقعیت است و این واقعیت قابل شناخت

8- علت اصلی ظهور سوفسطائیان چه بوده است؟

الف) اختلاف نظر دانشمندان در مورد دگرگونیهای جهان.

ب) بدست آوردن منفعت مادی و معنوی در دنیا و آخرت.

ج)کسب مقام علمی در میان مردم و شهرت یافتن.

د) عدم کارایی فلسفه و علم در آن روزگار.

9- کدامیک از تفکر سوفسطائیان است؟

الف)حقیقت نسبی و موقتی است و هیچ اصل مشترکی بنام حقیقت میان مردم نیست.

ب) حقیقت امری ثابت و پایدار است که جنبه ی خصوصی دارد.

ج) حقیقت امری واحد و عمومی است و هر کس هر چه بپندارد همان حقیقت است.

د) دنبال کردن شیوه جهان شناسی فلاسفه کار مفیدی است.

10- کدام گزینه پیرامون فلسفه ی علوم طبیعی درست می باشد؟

الف: می کوشد تا از ارتباط روح و جسم انسان پرده بردارد.

ب: می کوشد تا مبادی غیر قابل انکار دانش تجربی را به دست آورد.

ج: در پی آن است تا به یکسان عمل کردن طبیعت کمک کند.

د: در پی کسف ارزش های اخلاقی نظام اجتماعی و طبیعی است

ب : بخش منطق

11- با توجه به این که ارسطوئیان انسان را حیوان ناطق نامیده اند، پاسخ غلط را مشخص کنید.

الف) منظور از نطق در اینجا سخن گفتن است که بر خاسته از قدرت تفکر و اندیشه است

ب) مقصود ارسطوئیان نشان دادن برتری انسان ، بر سایر موجودات بوده است.

ج) منظور از نطق تفکر و تفعل است که در سخن گفتن تجّلی پیدا می کند

د) منظور از نطق در کتب منطقی ، همان تفکر است (اما این تفکر بوسیله الفاظ مسموع نشان داده می شود.)

12- کدام تعریف از تعاریف زیر مانع نیست ؟

الف) تعریف کلمه به اسم و فعل و حرف ج) تعریف انسان به حیوان راه رونده

ب) تعریف مستطیل به شکل منحنی الدور د) تعریف مثلث به شکل دارای سه زاویه

13- فرق یک تصور و تصدیق چیست؟

الف) در تصور حکمی صادر نمی شود اما در تصدیق قضاوت وجود دارد

ب) قضاوت و حکم مربوط به تصور است اما تصدیق فقط صدق و کذب یک مطلب روشن می شود

ج) قضاوت در حکم مربوط به تصدیق است اما می توان در مورد بعضی تصورها حکم صادر کرد

د) در تصور و تصدیق هر دو حکم و قضاوت وجود دارد اما در تصدیقات حکم برای واقعیت داشتن یک مفهوم است.

14- کدام مورد درباره نقش ارسطو در علم منطق صحیح است؟

الف) ارسطو اولین شخصی بود که علم منطق را بنیان نهاد

ب) ارسطو با دقت و تیزبینی علم منطق را تدوین کرد و انسان را با ابداع فن منطق از خطای در تفکر نجات داد

ج) ارسطو می دانست انسان بدون قواعد منطقی به تفکر درست دست پیدا نمی کند به همین خاطر علم منطق را بنیان نهاد.

د) ارسطو ابداع کننده علم منطق نیست بلکه این قواعد منطقی به صورت تکوینی در نهاد انسان نهاده است

15- تساوی معرِّف و معرَّف یعنی اینکه:

الف) عدم وجود تباین کلی و جزیی بین معرِّف و معرِّف

ب) وجود تباین کلی و جزیی بین معرِّف و معرَّف

ج) مرتبط بودن مفاهیم بکار رفته در تعریف (معرِّف) با معرَّف

د) روشن تر بودن معرِّف از معرَّف

16- با توجه به مفهوم کلی و جزیی کدام مورد صحیح است؟

الف) مفهوم جزیی فقط یک مصداق در عالم خارج دارد و مصداق آن می تواند فقط یک جز یا یک فرد در خارج داشته باشد

ب) ما می توانیم مفاهیم جزیی را برای مشخص نمودن تعریف بعضی مفاهیم استفاده نمائیم

ج) مفهوم جزیی قابلیت صدق بر افراد متعدد را ندارد مگر اینکه آن افراد در عالم خارج مصداقی نداشته باشد

د) مفهوم جزیی قابلیت صدق بر مصادیق مختلف را ندارد اما فرض افراد متعدّد برای آن محال نیست.

17- سه جمله زیر به ترتیب مشخص کننده کدام یک از کلیات پنج گانه است؟

· ویژگی ذاتی که مخصوص یک ذات است که آن ذات را از دیگر ذات ها منفک می کند

· ویژگی که مخصوص یک ذات است و از مفاهیم بیرونی یک ذات به شمار می رود

· جزء ذات است و شامل ذات های دیگر نیز می شود

· جمع بین جنس و فصل است و می تواند در عالم خارج مصداق داشته باشد

الف) فصل- نوع- جنس- نوع ب) عرضی خاص- فصل- نوع- جنس

ج) عرض خاص- فصل- نوع- جنس د) فصل- عرض خاص- جنس- نوع

18- تعاریف زیر برای انسان به ترتیب جزء کدام دسته از اقسام تعریف است؟

جوهر پزشک – جسم ابزار ساز – جسم نامی ناطق

الف) رسم ناقص- حدتام- حدناقص ب) رسم ناقص- رسم ناقص- حد ناقص

ج) حدناقص- رسم ناقص- رسم تام د) حدناقص- رسم ناقص- رسم تام


19- با توجه به مقایسه ویژگی های ذاتی و عرضی در یک ذات ، کدام مورد صحیح است؟

الف) مفاهیم عرضی از ذات و ماهیت جدا است به همین دلیل برای اثبات آن نیازمند علت نیستیم

ب) مفاهیم عرضی علتی غیر از علت ذات دارند و برای اثبات آنها برای ذات نیازمند علت هستیم

ج) جداسازی مفهوم عرضی از ذات امکان پذیر نیست اما اگر از ذات جدا شوند عین ذات حفظ می شود

د) تصور ذاتی بعد از تصور ذات است و تصور مفهوم عرضی قبل از تصور ذات است

20-کدام جمله غلط است؟

الف) در تعریف یک شیی از مفاهیم کلی و جزیی و درونی آن استفاده می کنیم

ب) مفهوم کلی قابلیت صدق بر افراد متعددرا دارد امادر مفهوم جزیی این قابلیت وجود ندارد

ج) نسبت بین لباس و سفید نسبت عموم و خصوص من وجه است

د) برای تحقق ویژگی های ذاتی فقط تحقق ذات کافی است

21- کدام مورد قضیه نیست؟

الف) او در سوم اسفند می آید ب) سوم اسفند که او می آید

ج) آمدن او در سوم اسفند حتمی نیست د) اگر او تماس بگیرد آمدن او حتمی است

22- کدامیک از گزینه های زیر می تواند مصداق تعریف منطقی باشد ؟

الف) شراره = پاره ی آتش ب) بیماری = عدم صحت

ج) قلب = موتور بدن د) سل = بیماری واگیردار

23- در تعریف زیر کدام شرط رعایت نشده است؟

لوزی: خطی است منحنی بسته که تمام نقاط آن از مرکز یک فاصله نیست

الف) این تعریف جامع تمام افراد لوزی نیست ب) این تعریف مساوی با معرَُّف نیست

ج) در این تعریف از مفاهیم درونی استفاده نشده است د) این تعریف مانع ورود اغیار نیست

24- در تصديق « ديوار موش دارد» نسبت حكميه كدام است؟

 

 

 

 

 

25-کدام مفهوم بیشترین مصادیق را شامل است؟

 

 

 

 

الف: انسان ب: حیوان ج: جسم د: جسم نامی

26- از اسناد دو کلی موصوف به تساوی ، تباین ، عموم و خصوص مطلق و عموم و خصوص من وجه به ترتیب چند قضیه حاصل می شود.

الف: 2-3-3-4 ب: 2-2-3-4 ج: 3-2-4-2 د: 3-3-4-2

27-کدام گزینه پیرامون « قضیه » نادرست است؟

الف: جملات خبری که قابلیت صدق و کذب را دارند ب: جملات تشکیل دهنده استدلال های منطقی

ج: الفاضی که معانی خاصی را رسانده و زیربنای تفکر است د: جملاتی که میتوان در خصوص درست یا غلط بودن آن حرف زد

28-محمول در قضیه « علی می رود» کدام است؟

الف: علی ب: می رود ج: ندارد د: رونده

29-کدام گزینه پیرامون تعریف نادرست است؟

الف: استفاده از تعریف به صورت طبیعی اتفاق می افتد ب: به کمک منطق می توان همه مفاهیم را تعریف کرد.

ج: تعریف های حدی بهتر و قویتر از تعریف های رسمی هستند د: حد تام به کمک مفاهیم درونی و ذاتی تعریف می شود.

30 –در کدام گزینه فصل وجود دارد؟

الف: رنگ برای جسم ب: شکل برای مثلث ج: نامی برای گیاه د: نویسندگی برای انسان


ادامه مطلب
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 21 تير 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

مقاله زیر از استاد عزیز جناب آقای دکتر مهدی نجفی افرا (استاد فلسفه اسلامی تهران مرکزی) می باشد.

جوهر در فلسفهء اسپینوزا

یکی از درخشان‌ترین چهره‌های فلسفی قرن هفدهم‌ باروخ اسپینوزا(1)است.وی که در پی ارائه سیستم‌ هندسی از مسائل فلسفی است تلاش دارد تا از اسارت‌ تفکرات پیشینیان خود از جمله دکارت رهایی یافته و تناقض‌های موجود در اندیشه او را حل کند.برای‌ دکارت موجودات هستی،اشیایی ممتد یا اندیشنده‌ هستند و مافوق این دو جوهر،خدا قرار گرفته است و بدین‌سان سه اصل مسیحیت با روشی عقلانی و متافیزیکی وارد جرگه فلسفه شده بود.اسپینوزا بر آن‌ است تا با ارائه مفهومی دقیق از جوهر،آن را از تعدد رهایی دهد.به همین دلیل او در پی یافتن یک منبع‌ یگانه و جوهری تنها برای هستی است تا در پرتو آن‌ بتواند بین طبیعت و آنچه نخستین خاستگاه هستی‌ است یعنی خدا،وحدت ایجاد نماید و دوگانگی آنها را از میان بردارد.لذا اسپینوزا سرآغاز فلسفهء لایب نیتس‌ و دکارت را عامیانه معرفی می‌کند چرا که آنها از آفریده‌ها،فلسفه خود را آغاز کردند و حال آنکه‌ کاملترین سیستم فکری آن است که از والاترین هستی‌ آغاز کند و«من اندیشنده»که در فلسفه دکارت جوهر معرفی شده بود،از نظر اسپینوزا جوهر نبوده بلکه‌ حالتی از صفات جوهر ازلی یعنی خداست،چرا که‌ فقط خداست که می‌تواند جوهر نامیده شود.

تعریف و تبیین

اسپینوزا اساس فلسفهء خویش را بر جوهر استوار می‌سازد و ارزش و اهمیت فلسفهء او هم در همین نظریه‌ جوهرش نهفته است و این نظریه در کتاب مهم وی‌ «اتیک»یا«اخلاق»که در سال 1665 م تألیف آن به‌ پایان رسید،به طور مفصل تشریح شده است.او در این‌ کتاب،در تعریف جوهر چنین می‌گوید: «منظورم از جوهر چیزی است که در خودش هست و از طریق خودش تصور می‌شود.به عبارت دیگر یک‌ مفهوم است که می‌تواند مستقل از هر مفهوم دیگر تشکل یابد»(2).

همان گونه که از تعریف مشخص می‌شود،اولا جوهر حقیقتی به خود پاینده و در هستی،قائم به خویش‌ است.ثانیا از نظر مفهومی بسیط بوده و از اجزای‌ ذهنی هم برخوردار نیست.اما از دو واژه دیگر،که برای‌ دستیابی به مفهوم جوهر اشاره بدانها ضروری است، استفاده می‌کند.یکی صفت(3)است و در تعریف آن‌ می‌گوید: «منظورم از صفت چیزی است که عقل آن را به عنوان‌ مقوم ذات جوهر ادراک می‌کند».(4)

پس صفات مظاهر و تجلیات جوهر است که مقوم‌ ماهیت آن است و جوهر از بیشمار صفت برخوردار است.واژه دیگر حالت(5)است که اسپینوزا آن را چنین‌ تعریف می‌کند.

«منظورم از حالت،تأثیرات(6)جواهر است یا چیزی‌ است که وجود پیدا می‌کند و تصور می‌شود از طریق‌ دیگری غیر از خودش».(7)

بنابراین مفهوم حالت همان گونه که مشاهده‌ می‌شود در نقطه مقابل جوهر قرار دارد.یعنی حالت، وجودش وابسته به خود نبوده،بلکه وابسته به غیر است.همچنین در مرحله تصور بسیط نبوده،بلکه‌ تصور آن محتاج به تصور چیز دیگری است.ویل‌ دورانت در تشریح مفهوم حالت چنین آورده است: «یک حالت،هر حادثه یا امر جزیی و شکل و صورت‌ ویژه‌ای است که واقعیت به طور زود گذر آن را می‌پذیرد. شما،جسمتان،افکار،گروه و نوع و سیاره شما حالاتند».(8)

همین صور و حالات است که اسپینوزا را به واقعیت‌ ثابت و جاودان که در پشت سر و زیر اینها قرار گرفته، یعنی جوهر رهنمون می‌کند.ویل دورانت معتقد است‌ که برای فهمیدن معنی جوهر در فلسفه اسپینوزا باید به فلاسفه اسکولاستیک برگردیم که این واژه از آنان‌ گرفته شده است و نباید آن را به معنی ماده،تشکیل‌ دهنده اشیا تلقی کرد.وی در داستان فلسفه می‌گوید: «ما می‌یابیم که آنها این واژه را به عنوان ترجمه‌ای از " aisuo "یونانی به کار می‌بردند که صفت فاعلی‌ " ianie "به معنی بودن است و اشاره به باطن و ذات‌ وجود دارد.پس جوهر چیزی است که هست...چیزی‌ که نامتغیر و ابدی است و همه چیزهای دیگر باید حالت یا صورتی فانی باشند».(9)

از نظر اسپینوزا،طبیعت جوهر بر احوال تقدم دارد، در مرحله وجود به دلیل اینکه وجود وابسته به جوهر بوده و مؤخر از آن است و هم در مرحله تصور،چون باید مفاهیمی کنار هم گرد آیند تا بتوانند تصور احوال را ممکن سازند.

جوهر این فیلسوف محبوب هلندی،همان خداست و لذا صفات خدا همان صفات جوهر است.بنابراین در تعریف خدا می‌گوید: «منظور من از خدا،یک وجود نامتناهی مطلقی است‌ که جوهری است در بردارنده صفات نامتناهی به‌ گونه‌ای که او را به عنوان ذات سرمدی و نامتناهی‌ توصیف کند».(10)

بیان کردیم که جوهر اسپینوزا یگانه است و از تعدد برخوردار نیست.وی برای اثبات این یگانگی چند قضیه را به عنوان مقدمه مطرح و به اثبات آنها می‌پردازد و لذا جهت تکمیل شدن اطلاعاتمان درباره‌ جوهر وی و دستیابی به ویژگیهای مهمی از جوهر، پرداختن به آنها ضروری است.وی در قضیه دو کتاب‌ اخلاق می‌گوید: «دو جوهر که صفاتشان مختلف است هیچ وجه‌ اشتراکی ندارند».(11)چرا که جوهر در خود موجود است و به واسطه خود تصور می‌شود و مفهومی است که‌ مفاهیم دیگر را در بر ندارد پس چگونه می‌توانند دو جوهر در چیزی اشتراک داشته باشند؟!از همان‌ قضیه،چنین حاصل می‌شود که در صورت فرض‌ جواهر متعدد نمی‌توان بین آنها رابطه علی و معلولی‌ فرض کرد.

«چیزهایی که هیچ وجه مشترکی ندارند،نمی‌تواند یکی علت دیگری باشد».(12)

از آنجا که مفهوم یکی را نمی‌توان به واسطه دیگری‌ به دست آورد،بنابراین نمی‌توان یکی علت برای دیگری‌ باشد نه در خارج و نه در ذهن.همچنین در صورت‌ رابطه علی داشتن با یکدیگر،شناخت یکی وابسته به‌ دیگری خواهد بود و حال آنکه جوهر با خود تصور می‌شود،پس معلولیت با جوهریت ناسازگار است.از طرفی در قضیهء دیگری مطرح می‌کند که: «دو یا چند چیز متمایز از یکدیگر یا به وسیله اختلاف‌ صفات جواهر متمایز می‌شوند یا از طریق اختلاف‌ احوالشان»(13).از همین جا،تعدد جواهر را منکر شده‌ و به اثبات جوهر واحد می‌پردازد،چرا که او معتقد است‌ هر آنچه در عالم است جوهر است و حالاتش،در صورت فرض چندین جوهر،از آن جهت که جوهرند باید دارای طبیعت و یا صفت یکسانی باشند و از طرفی‌ چون متعددند باید از یکدیگر متمایز باشند و این تمایز یا به صفت خواهد بود یا به احوال؛در صورتی که‌ اختلاف در صفات باشد چون صفات مقوم ذاتند بنابراین طبیعت آنها یکسان نخواهد بود و لذا یا باید جوهریت آنها را منکر شویم و یا تعدد و چندگانگی آنها را.اگر اختلاف به احوالشان باشد،طبیعت جوهر بر احوال تقدم دارد،یعنی جوهر فی نفسه مجزای از احوال می‌تواند اعتبار شده و مورد توجه قرار گیرد که‌ در این صورت تمایز حقیقی بین آنها ممکن نیست و غرض تعدد بی اساس خواهد بود.

همان گونه که در تعریف جوهر به خوبی نشان داده‌ شد،هستی و وجود جوهر از طبیعت او ناشی می‌شود و در واقع جوهر هستندهء به خود باشنده است و از طرفی‌ اثبات شد که جوهر نمی‌تواند معلول باشد و عامل‌ خارجی وجود او را سبب گردد و لذا در قضیه هفت‌ کتاب خود در بیان این نکته و اثبات آن می‌گوید: «هستی به طبیعت جوهر متعلق است».(14)و در برهان آن می‌گوید،جوهر با هیچ عامل خارجی‌ نمی‌تواند به وجود آید،چون تصور آن منوط به تصور علتش شده و دیگر جوهر نخواهد بود.بنابراین خودش‌ علت خود می‌باشد.

یعنی ضرورتا،دانش مستلزم وجود است یا وجود به‌ طبیعت جوهر تعلق دارد و چیزی که ذاتی است نیازمند علت و برهان نخواهد بود و چون وجود به طبیعت جوهر تعلق دارد،لذا تعریف آن مستلزم وجودش بوده و در نتیجه به یک علت خارجی محتاج نخواهد بود.

از نظر اسپینوزا،داشتن ایده و تصور روشن از جوهر مستلزم وجود آن است و لذا از نظر او شک در وجود جوهر با داشتن ایده‌ای از آن همان قدر نامعقول و غیر قابل پذیرش است که کسی در دروغ یا راست بودن یک‌ ایدهء حقیقی شک داشته باشد: «بنابراین شخصی که می‌گوید ایدهء روشن و متمایزی‌ از حقیقت جوهر دارد اما مطمئن نیست که آیا همچنین آن وجود دارد یا نه،مانند این است که کسی‌ بگوید او یک ایده حقیقی دارد اما یقین ندارد که آیا آن‌ دروغ است یا نه».(15)

اسپینوزا جوهر را،به خود پاینده و یگانه و بدون علت‌ معرفی می‌کند و نیز آن را نامتناهی می‌داند چرا که‌ لازمه محدود بودن این است که چیزی مانند جوهر بتواند آن را احاطه کرده و محدود کند که در این صورت‌ آن دو جوهر یک صفت واحد خواهند داشت و چنان که‌ اشاره شد،دو جوهر با یک صفت نمی‌تواند باشد.پس‌ فرض محدود بودن جوهر،مستلزم پذیرش چند جوهر با صفت واحد است که بطلان آن ثابت شد،پس ضرورتا باید جوهر نامتناهی باشد.ویژگی دیگری که اسپینوزا بدان تأکید دارد و عامل ایجاد تمایز خاص جوهر او با جوهر دکارت است تقسیم ناپذیری جوهر است،وی‌ می‌گوید:«جوهر نامتناهی مطلق،تقسیم‌پذیر نیست».(16)

و در برهان آن می‌گوید: «اگر بتواند تقسیم شود،اجزایی که به آنها تقسیم‌ شده یا طبیعت مطلق نامتناهی جوهر را ابقا خواهند کرد یا نخواهند کرد،در صورت اولی ما جواهر متعدد با طبیعت یکسان خواهیم داشت که لغو است،در صورت دوم،جوهر مطلقا نامتناهی،از هستی یافتن باز

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: سه شنبه 13 تير 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

این نوشته  برگرفته از سایت آفتاب نیوز است. که استاد بسیار عزیزم جناب آقای د کتر غلامرضا ذکیانی استاد دانشگاه، محقق فلسفه اسلامی و منطق و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار سرویس اندیشه آفتاب به پرسشهای وی در زمینه جایگاه فلسفه اسلامی پاسخ داده اند                                    

آیا فلسفه اسلامی اصولاً فلسفه است و اگر آری چه خصوصیتهایی دارد و چگونه تاسیس شده است؟

ما باید ببینیم که فلسفه تعریفش چیست آیا قید اسلامی با ذاتیات این تعریف و مقومات این تعریف منافات دارد و آن را از فلسفه بودن در می‌آورد. باید دید این چیزی که به فلسفه اسلامی معروف شده با آن چیزی که به آن می‌گویند فلسفه است چه وجوه اختلافی و اشتراکی دارد. بعد مقایسه بکنیم که آیا فلسفه اسلامی کلام است.

من معتقدم فردی مثل فارابی که موسس فلسفه اسلامی است در یک جو خاصی است، جو قرن چهارم هجری، جو خیلی عجیبی است یعنی اندیشمندان مسلمان درباره همه چیز می‌پرسند و هیچ قید و بندی برای کسی نیست. 

از جمله افرادی که در این معرکه پیدا شده است فردی است به نام ابن رواندی، ابن راوندی ابتدا یک معتزله‌ای است هنگامی که از اعتزال بر می‌گردد و شیعه می‌شود شروع می‌کند به نقد معتزله و بسیار غلیظ هم نقد می‌کند. 

چون هم آدم قوی است و هم با مبانی اعتزال آشنا است بعد از آن معتزله انکار می‌کنند که این از همان اولش هم آدم درست و حسابی بوده است و می‌گویند این آدم حرامزاده است و از همان اولش با توطئه آمده و جزء معتزله شده است از این طرف شیعیان هستند که به خود می‌بالند که همچنین آدم قوی آمده و شیعه شده غافل از اینکه این آدم از تشیع هم باز می‌گردد و همان بلایی را سر شیعه می‌آورد که سر معتزله آورد. یعنی شروع می‌کند به نقد غلیظ تشیع. 

شیعیان هم همان تهمتها را به او می‌زنند تا اینکه این آدم از اسلام نیز برمی‌گردد و از دین نیز باز می‌گردد و شروع می‌کند به نقد غلیظ دین یکی از نقدهای ابن رواندی مربوط می‌شود به وحی و می‌گوید مقوله‌ای به نام وحی ممتنع است، امکان ندارد چیزی از عالم مجردات و عالم ماده منتقل شود واصلاً همچنین چیزی را محال می‌داند خوب این حادثه و این رخداد نشان می‌دهد که قرن 4 و 5 که قرن شکوفایی است و چقدر از لحاظ فرهنگی دوران آزادی است و دوران بازی است که فردی حرفی را می‌گفت و دیگران با او به بحث می‌نشستند.

در آن زمان فردی است به نام فارابی، این جناب فارابی دوره‌ نهضت ترجمه را پشت سر گذاشته است با آثار یونانی آشنا است، با ارسطو آشنا است، با اثولوجیا منسوب به ارسطو که در واقع متعلق به افلوطین است آشنا است آدم بسیار تیزی است، مبانی موسیقی را خوب می‌شناسد. 

او آدم به شدت متدینی است و به دین پایبند است و وحی را هم قبول دارد او به فراخور اطلاعات خودش می‌خواهد به سوال ابن‌راوندی پاسخ دهد در پاسخگویی به این سوال که آیا وحی منطقاً ممکن است، تباین عقلانی دارد یا نه. می‌آید و تالیفی می‌کند از هر آنچه خوانده است این چیزهایی که خوانده را نام می‌برم یکی بحث قوه و فعل، بحث بالفعل شدن قوه‌ها و بحث تکامل و اینکه این تبدیل بالقوه‌ها به بالفعلها محتاج یک نیروی خارج از موجودات است به نام عقل فعال را از ارسطو خوانده است. از افلاطون،‌مباحثی مثل جمهوریت، سیاست و اینکه حاکمان بایستی حکیم شوند را خوانده است. 

از بطلمیوس نظام زمین مرکزی را که عالم و خورشید به دور زمین می‌چرخد و افلاکی که معروف است را خوانده است. از افلوطین نه به نام افلوطین به نام اثولوجیا ارسطو ماجرایاحد، صدور، «الواحد لا یصدرو الا واحد» و صدور نفس و صدور عقل را خوانده است. 

 


مجموع این چیزهایی که می‌گذارد کنار هم یک طرحی می‌ریزد که در نهایت جواب می‌دهد به شبه ابن‌راوندی. همین جواب می‌شود فلسفه اسلامی و این فرد می‌شود فیلسوف مسلمان. من خیلی فشرده می‌گویم که چه می گوید. 

او می‌گوید در این عالم ما احد داریم، خدا داریم و خدا همه صفات و کمالات را در حد سرشار دارد به نحوی که صادر می‌شود و صدور به احد دست می‌دهد به محض صدور مشابه‌ترین موجود به احد به وجود می‌آید و این مشابه‌ترین موجود عقل است تا اینجا بحث صدور است و یک عقل هم نمی‌تواند باشد به خاطر قائده الواحد منتها از اینجا چون با سیستم فرشتگان در دین آشنا است و می‌داند در دین خدایی است، فرشتگانی و جبرئیل و میکائیلی هستند، متوسل می‌شود به نظریه بطلمیوس یعنی وجود افلاک و نفوذ فلکی.

می‌گوید از احد صدور به وجود می‌آید، عقل اول صادر می‌شود عقل اول یک نگاه به خودش می‌کند خودش را تمام نقص می‌بیند یک نگاه به احد می‌کند تمام کمال است. از نگاهش به احد عقل دوم و از نگاهش به خود نفس فلکی صادر می‌شود و آن هم فلک اول و عین این اتفاق در عقل دوم می‌افتد عقل دوم یک نگاه به احد می‌کند ، عقل سوم از آن صادر می‌شود یک نگاه به خود و ضعف خود می‌کند نفس فلکی دوم صادر می‌شود به این ترتیب صدورها از بالا به پائین رخ می‌دهد تا می‌رسد به فلک قمر. فلک قمر، فلکی است که دیگر تحتش فلکی نیست که از او صادر ‌شود، لذا بر او عقل عاشق یا عقل فعال سوار است وعقل فعال وظیفه‌اش خلق و تدبیر عالم تحت‌القمر است.

نکته‌ای اینجا عرض بکنم که تا اینجا بحث صدور است از بالا به پائین، از اینجا به بعد دیگر صدوری نیست بلکه بحث تبدیل قوا از بالقوه به بالفعل است از پائین به بالا. این نکته‌ هنر فارابی است که بحث افلوطین که از بالا به پائین است به ارسطو که از پائین به بالا است با عقل فعال و تحت‌القمر به هم وصل می‌کند.

عالم تحت‌القمر عالم عناصر است چهار عنصر آب، خاک و هوا و آتش، با هم ترکیب می‌شوند. این ترکیب‌ها موجودات بالقوه هستند که بالفعل می‌شوند. همه‌ی بالفعل‌ها تحت نظر عقل فعال هستند از ترکیب عناصر جمادات ساخته می‌شود. 

از جمادات کامل‌تر آنهایی هستند که نفس دارند، گیاهان نفس نباتی دارند یعنی تغذیه و رشد می کنند بعد نفس حیوانی و بعد نفس ناطقه. نفس ناطقه همه خصوصیتهای نفس نباتی و نفس حیوانی را دارد. 

خودش هم نطق دارد و هم توانایی درک کلیات را دارد، خود نفس ناطقه به سه قسم تقسیم می‌کند عقل بالقوه، عقل بالفعل و عقل بالمستفاد. عقل بالقوه یعنی اینکه ما می‌توانیم معقولات را درک کنیم همین که شروع می‌کنیم به درک معقولات عقلمان بالفعل می‌شود و بعد به عقل بالمستفاد می‌رسیم عقلی که به مرحله‌ای رسیده که در تحت القمر می‌تواند به عقل فعال وصل شود هر کس به عقل فعال وصل شود می‌تواند استفاده از او ببرد لذا به آن می‌گویند عقل بالمستفاد، که هم فلاسفه در نهایت به آن می‌رسند و هم انبیاء، آن چیزی که دریافت می‌کنند فلاسفه کلیات را دریافت می‌کنند، انبیاء از عقل فعال جزئیات را دریافت می‌کنند فلاسفه فقط عقلشان وصل می‌شود اما انبیاء متخیله‌اشان هم وصل می‌شود. فلاسفه فقط کلیات را دریافت می‌کنند انبیاء جزئیات را هم دریافت می‌کنند لذا وقتی کتاب فیلسوف باز می‌کنید نوشته که جوهر، عرض هر علتی معلولی دارد،‌ کتاب نبی را باز می‌کنید نوشته "انا اعتیناک الکوثر" یعنی موارد جزئی و تخیلی را ذکر کرده است. 

بنابراین با این سیستم که در آن هم بطلمیوس است هم ارسطو است و هم افلوطین وجود دارند کاملاً‌ طبیعی است که موجودات بالقوه، بالفعل شوند زیرا هر چیزی که اشتداد دارد هم دارای ضعیف‌ترین حالت است و هم دارای قوی‌ترین حالت است.
بنابراین ضعیف‌ترین حالتش می‌شود انسان‌های بسیار ضعیف که اصلاً به فعلیت نرسیده اند و قوی ترین حالت انسان هایی که به بالفعل‌ترین حالت رسیده‌اند که فلاسفه هستند که فقط از لحاظ عقلی به عقل فعال متصل می‌شوند و بعد انبیاء هستند که متخیله‌اشان هم وصل می‌شود و وحی را دریافت می‌کند، در فیلسوف می‌شود درک کلیات در نبی می‌شود درک وحی و اخذ وحی. 

بنابراین آقای ابن رواندی! گرفتن وحی از عالم بالا اتفاقاً یکی از طبیعی‌ترین مراحل رشد این عالمی است که ما می‌شناسیم و هیچ منع عقلی ندارد، این می‌شود فلسفه. خوب طبعاً این کلیات فلسفه اسلامی است که انگیزه پیدایش آن شبهاتی بود که ابن‌راوندی مطرح می‌کرد و فارابی برای پاسخ به آن سوال آمد و چنین طرحی ریخت.

 

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: سه شنبه 13 تير 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

منطقه سر سبز شیت . پس از بازدید از مدارس چورزق و حوزه تصحیح در راه بازگشت به زنجان .23/3/91

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: دو شنبه 12 تير 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

تمایزات مبنایى منطق قدیم و جدید


بحث تمایزات مبنایى منطق قدیم و جدید؛ بخصوص در حوزه که منطق ارسطویى را به اسم «منطق قدیم‏» (1) مى‏شناسند و منظورشان از «کلاسیکال لوجیک‏» (2) منطق جدید است، بسیار مسلم مى‏باشد. «کلاسیک‏» در این جا یعنى «جاافتاده‏»، «کلاسیک‏» دو معنى دارد یکى اثرى مربوط به یونان و روم قدیم و دیگر اثرى جاافتاده. امروز اصطلاح «کلاسیکال لوجیک‏» را اغلب براى منطق جدید به کار مى‏برند نه منطق ارسطویى.
تا جایى که من اطلاع دارم در حوزه و در بسیارى از دانشگاهها و گروههاى فلسفه به دلایل مختلف که شاید یکى هم کمبود مدرس باشد، منطق ارسطویى تدریس مى‏شود . خوشبختانه بحث منطقى بحثى عقلى است. اینکه ما منطق قدیم را برداریم و منطق جدید را به جایش بگذاریم کار صرفا عقلى و فرهنگى است. نه ما وارث بر حق ارسطو هستیم نه غربیها. آنهاکه خودشان را بیشتر هم وارث مى‏دانند - یعنى آن مقدار حقى را هم که فرهنگ اسلامى در معرفى منطق ارسطو به غرب در قرون وسطى دارد قبول ندارند - الآن هم ترجمه‏هاى متعدد جدیدى از متون ارسطو مى‏کنند و ما به همان ترجمه‏هاى قرون دوم و سوم هجرى اکتفا کرده‏ایم. بنابراین اگر آنها منطق ارسطویى را برداشته اند و منطق جدید را جایش گذاشته‏اند لابد مساله جدى بوده است.
در این چهارده سالى که منطق تدریس مى‏کرده‏ام طرفداران منطق ارسطویى همیشه سه مساله را مطرح مى‏کرده‏اند. اگر در این فرصت کوتاه این سه ادعا را بیان کنم و بى‏اساس بودن آنها را نشان دهم شاید کارى کرده باشم. اگر هم ایراد و اشکالى به این مباحث دارید بعدا مطرح خواهید کرد و صحبت مى‏کنیم.
یکى اینکه مى‏گویند تفاوت منطق قدیم و جدید در این است که در منطق جدید علایم به کار مى‏رود و در منطق قدیم به کار نمى‏رود. دیگر اینکه مى‏گویند نسبت منطق قدیم و جدید به اجمال و تفصیل است و ادعاى سوم اینکه در زمان گذشته به منطق جدید احتیاجى نبود و نیازى به آن نداشتند اما حالا به آن نیاز پیدا کرده‏اند یعنى خلاصه منطق ارسطویى موافق احتیاجات آن زمان بود و منطق جدید موافق احتیاجات این زمان است. البته این ادعا کمى ظریفتر از دو ادعاى دیگر است. اما به نظر من هر سه ادعا بى‏اساس و باطل است. اینک تفصیل مطلب:
1- اینکه بگوییم منطق جدید بیشتر صورى است و بیشتر علامت‏به کار مى‏برد، تهمتى به منطق قدیم است. براى اینکه تمام اهمیت ارسطو در منطق در کشف صورت است. منطق قدیم در محدوده خود به همان اندازه توجه به صورت دارد که منطق جدید. اگر ارسطو با علایم منطق جدید منطقیات خود را مى‏نوشت کارى که مورخان منطق امروز مى‏کنند، کارش صورى‏تر از آنچه هست نمى‏شد. تعریف ارسطو از اشکال قیاس، نتیجه، مقدمات و نسبت نتیجه با مقدمات تماما صورى است و این بزرگترین کشف ارسطوست، کشفى که وایتهد مى‏گوید ارسطو با آن علم را تاسیس کرد. بنابراین فکر نکنید منطق قدیم صورى نیست‏یا کمتر از منطق جدید صورى است. مساله این است که این منطق تا حدى مى‏تواند صورى شود و این حد همان حدى است که منطق ارسطویى اجازه مى‏دهد. از این بیشتر نه ذاتا مى‏توان آن را صورى کرد و نه کاربرد علایم دردى از آن دوا مى‏کند. ارسطو یک کشتى ساخته که تا جایى با آن مى‏توان رفت، از آن پیشتر قدرتش را ندارد که برود. تمام علایم منطق جدید را هم که به آن اضافه کنیم، چیزى به قدرتش اضافه نخواهد شد. وقتى ارسطو مى‏گوید در استنتاج صورت مهم است نه ماده به جوهر منطق دست‏یافته و بزرگترین کشف را هم کرده است. کار از آنجا خراب مى‏شود که مى‏گوید هر جمله - توجه کنید - هر جمله فقط به موضوع، محمول و رابطه تحلیل مى‏شود. تحلیل جمله به موضوع و محمول و رابطه در منطق ارسطو یک اصل است، اصلى که به همان اندازه اصل امتناع اجتماع نقیضین مهم است. مساله این نیست که منطق جدید صورى‏تر از منطق قدیم است، مساله این است که منطق جدید در تحلیل جمله صورت دیگرى کشف کرده است که منطق قدیم ارسطو را از بن بست دو هزار ساله خود بیرون آورده. این موضوعى است که اندکى بعد بدان خواهیم پرداخت. خلاصه آنکه مساله، مساله درک درست از صورت است نه صورى‏تر شدن یا بیشتر به کار بردن‏علایم. اصول منطق تنها تعداد علایم نیست.
2 - این ادعا که تفاوت منطق قدیم و جدید در اجمال و تفصیل است‏بکلى غلط است. اجمال وقتى است که اصول علمى را داشته باشیم و بعد براى تفصیل دنبال فروع آن برویم. اما وقتى در منطق جدید اصل اساسى موضوع و محمول از همان ابتدا کنار گذاشته مى‏شود، نسبت جدى گرفته مى‏شود و منطق، برخلاف منطق قدیم، بر اساس منطق جمله‏ها پایه‏گذارى مى‏شود دیگر نمى‏توان گفت این یکى مفصل آن یکى است. تنها با اصل عدم تناقض که نمى‏توان علمى را تاسیس کرد.
3 - اما ادعاى سوم که مى‏گویند احتیاجى به منطق جدید نداشتند، این یکى ممکن است راه به جایى ببرد اما در اصل، حرف اشتباهى است. شما ریاضیات، نجوم، تمایزات مبنایى منطق جدید و قدیم‏فلسفه، مکالمات افلاطون راببینید، اگر در این زمینه‏ها بخواهید استدلالها را بنویسید و استنتاجها را به دست آورید مى‏بینید احتیاج به منطق جدید دارید. چطور شد که از نسبتها اصلا استفاده نکردند، در صورتى که هندسه پر از نسبت است. من یک خط راست مى‏کشم و مى‏خواهم بگویم بین هر دو نقطه آن نقطه دیگرى هست، مى‏خواهم بگویم خارج از هر دو نقطه، نقطه دیگرى هم وجود دارد. هیچ کدام از اینها را نمى‏توانم به زبان منطق ارسطو ترجمه کنم. براى اینکه تحلیل جمله در این منطق ناقص است. در اینجا نسبت‏بینیت را نمى‏توان نوشت. پس اینکه مى‏گویند به منطق جدید احتیاج نداشتند، درست نیست. مساله این است که وقتى ریاضى دانان دیدند از منطق ارسطویى نمى‏توانند نتیجه‏هایى که مى‏خواهند بگیرند، گفتند ما کارى به این منطق نداریم، بعضى هم منکر اهمیت آن شدند. اینکه منطق جدید نیازهاى جدید را برآورده مى‏کند البته حرف درستى است. براى اینکه واضع منطق جدید فرگه بود و فرگه هم مى‏خواست ریاضیات را به منطق تبدیل کند. براى این کار چاره‏اى نداشت جز اینکه از ابزار تازه‏اى استفاده کند. اما اینکه پایه اختلاف کجا گذاشته مى‏شود مساله‏ایست که اکنون مختصرى بدان مى‏پردازیم.
جمله «سقراط داناست‏» را در نظر بگیرید. در منطق قدیم مى‏گوییم «سقراط‏» موضوع است و «دانا» محمول و «است‏» رابطه، در منطق جدید مى‏گوییم «داناست‏». یعنى «دانا» و «است‏» روى هم محمول و به اصطلاح ما بخش محمولى است که یک موضع خالى دارد که با «سقراط‏» پر مى‏شود و جمله کاملى ساخته مى‏شود. «سقراط‏» را هم بخش اسمى مى‏نامیم. این تحلیل را منطق‏دانان ما هم اجمالا فهمیده بودند یعنى در جمله‏هایى مثل حسن مى‏رود، حسن کار مى‏کند به جاى اینکه بیایند آنها را به شکل، حسن رونده است، حسن دونده است، حسن کار کننده است تحلیل کنند مى‏گفتند در این موارد «مى‏رود» «مى‏دود» «کار مى‏کند» هر کدام جمعا رابط و محمول است. ما مى‏گوییم اصولا نیازى به این تفکیک نیست. محمول همیشه رابطه را در خود دارد وگرنه حمل مفهومى نخواهد داشت. مگر در عربى که رابطه «است‏» وجود ندارد حمل صورت نمى‏گیرد. البته مساله از این ظریفتر است و یک مبناى فلسفى هم دارد که عرض خواهم کرد.
حالا مى‏رسیم به جمله «حسن برادر حسین است‏». منطق قدیم مى‏گوید این جا هم «حسن‏» موضوع است و «برادر حسین‏» محمول و «است‏» رابطه ما در این جا دیگر راهمان به کلى جدا مى‏شود. مى‏گوییم این جا یک نسبت داریم. نسبت «الف برادر ب است‏» این نسبت دو طرف دارد. اگر این دو طرف را سر جایشان بگذاریم یک جمله کامل به دست مى‏آید. این تحلیل از فرگه است. حرفش هم این است که اگر به دنیاى خارج نگاه کنیم مى‏بینیم تعدادى شى‏ء داریم به علاوه صفات این اشیاء و نسبتهایى که این اشیاء با هم دارند. شما اگر در این لحظه یک عکس سه بعدى از کره زمین بگیرید وضع فعلى را مى‏توانید به شکل مجموعه‏اى از جمله‏هاى شخصیه که تعدادشان تقریبا بى‏نهایت است در زبان نشان دهید. در این جا وارد ریزه کاریهاى این ترجمه نمى‏شوم. بحث ما درباره مسائل اساسى است. از این جا معلوم مى‏شود که تعریف و نسبت، ( relation) بنابراین در زبان اسمهاى خاص داریم که نشانه اشیاء هستند و مجهولهاى یک موضعى داریم که نشانه مفاهیم و صفاتند و مجهولهاى دو موضعى و چند موضعى که نشانه نسبتها هستند. به همین دلیل فرگه مى‏گوید ساختار منطقى زبان در واقع منعکس کننده ساختار منطقى جهان است. ویتگنشتاین در تراکتاتوس تمام ساختار فلسفى خود را بر اساس همین ملاحظات فرگه بنا کرده است.
زمانى در انجمن حکمت و فلسفه در یک جلسه همین حرفها را مى‏زدم، یکى از اساتید منطق و فلسفه سنتى ما اعتراض کرد که اینکه شما مى‏گویید نسبت‏سه موضعى یا چند موضعى داریم اصولا حرف مهملى است. این استاد با توجه به منطق ارسطویى راست مى‏گفت. در منطق قدیم بنا به تعریف نسبت‏بیش از دو طرف ندارد. مثالهایى هم که مى‏زنند همه از نوع بنوت و فوقیت و ابوت و از این قبیل است. به این اعتراض چند جواب مى‏توان داد. اما بهترین جواب این است که از لحاظ نظرى مى‏توان ثابت کرد که هر نسبت‏بیش از دو موضعى را مى‏توان به چند نسبت دو موضعى تبدیل کرد. این قضیه‏اى است که خیلى سال قبل منطق‏دانان ثابت کرده‏اند. اما اگر در عمل هم بخواهیم چنین کنیم تنها وقت‏خود را تلف کرده‏ایم. برگردیم به بحث اصلى.
حالا مى‏رسیم به یک تمایز مبنایى دیگر میان منطق قدیم و جدید. پایه و اساس منطق جدید همین جملات شخصیه‏اند، جملاتى که از دو بخش اسمى و محمولى ساخته شده‏اند و در منطق ارسطویى جملات شخصیه به حساب نمى آیند. مقدمات قیاس باید محصوره‏ها باشند. در محصوره‏ها هم موضوع از مفاهیم است. در صورتیکه در منطق جدید موضوع جمله همیشه باید شى‏ء باشد، به بیان دقیقتر اشاره کننده به شى‏ء باشد. مى‏پرسید پس تکلیف «هر انسان حیوان است‏» چیست؟ در این جا موضوع، «انسان‏» است که خود مفهوم است. مى‏گوییم در تحلیل صحیح، موضوع این جمله واقعا هم «انسان‏» نیست. ابن سینا هم به این مساله توجه داشته است مى‏گوید: منظور از «کل ج ب‏» این است که «کل واحد واحد مما یوصف ب«ج‏» ... فذلک الشى‏ء موصوف بانه ب‏» (3) یعنى در این جا فردفرد مصادیق انسان موضوع واقعى جمله‏اند نه انسان بما هو مفهوم. این نکته در ذهن قدماى ما بوده اما یک قدم جلوتر نگذاشته‏اند و علتش هم مرجعیت ارسطو بوده است. رواقیون هم که آمدند و منطق جمله‏ها را درست پایه‏گذارى کردند مورد طعن و لعن طرفداران ارسطو قرار گرفتند و صدایشان را خاموش کردند.
اکنون مى‏توانیم همه جمله‏هاى داراى سور را بر مبناى جمله‏هاى شخصى که منطق قدیم با بى‏اعتنایى از آنها گذشته بسازیم. جمله «حسن دوست‏حسین است‏» را در نظر بگیرید. حالا مى‏خواهم بگویم نه تنها حسن بلکه اصغر و زهرا و خلاصه هر زید و عمرو دیگرى هم دوست‏حسین است. این را مى‏توان به این شکل نوشت: «هر کس دوست‏حسین است‏» در این جا یک سور پیدا کردیم. حالا مى‏خواهم تعمیم دیگرى بدهم و بگویم هر کس نه تنها دوست‏حسین است‏بلکه دوست هر زن و مرد دیگرى هم هست. در این جا هم «حسین‏» را حذف مى‏کنم و مى‏گویم: «هر کس دوست هر کس دیگرى است‏»، حالا دو سور پیدا کردیم. در این‏جا یک جمله داریم و دو سور. در طول تاریخ منطق این اولین بارى بود که فرگه این جمله را درست تحلیل مى‏کرد. اگر در منطق ارسطویى مى‏خواستیم این جمله را تحلیل کنیم باید مى‏گفتیم «هرکس‏» موضوع است و «دوست هرکس دیگر» محمولى و «است‏» رابطه. در نتیجه ساختار این جمله که به زبان صورى به و، (y) نشان دهنده دو سور کلى هستند. خوب، حالا نقیض این جمله چیست؟ (پس از شنیدن جوابهاى حضار) ببینید، اغلب جوابهایى که شنیدم اشتباه بود. نقیض «هر کس دوست هر کس دیگرست‏» مى‏شود: «بعضى دوست‏بعضى نیستد. اگر تعداد سورها زیاد باشد فکر نکنیدکه بتوانید به سادگى نقیض جمله را پیدا کنید. این جاست که باید جمله را درست‏یعنى با ابزار منطق جدید تحلیل کنید و از روى قواعد معینى نقیض آن را به دست آورید. این کار را مى‏توانیم با کامپیوتر هم انجام دهیم زیرا براى آن اصطلاح الگوریتم معینى داریم. دراین جا دیگر به شهود و شم شخصى نمى‏توان تکیه کرد. نیاز به منطق از جایى به بعد حتمى است.
مثال دیگرى بزنم که ببینید چه نکته‏هاى ظریفى را مى‏توان با این زبان بیان کرد. به جمله: [(x)(-]y)Fxy ] توجه کنید. معناى این چیست؟ با قرار داد قبلى معنایش این است که: «هر کس دوست کسى است (یا هر کس دوستى دارد)». اما اگر جاى دو سور را با هم عوض کنم و بنویسم: [-]y)(x)Fxy ] معنى به کلى فرق مى‏کند. این یکى مى‏گوید: «کسى هست که همه با او دوست هستند»
حالا نقیض این چه مى‏شود؟ (پس از شنیدن جوابهاى حضار) ابدا. نقیضش این است که هر کس را کسى دوست ندارد (یا هیچ کس نیست که همه دوستش داشته باشند) البته تا این جا من نسبتها را دوتایى گرفتم. اگر سه‏تایى و چارتایى و بیشتر بگیرم مسایل خیلى دقیقتر و پیچیده‏ترى طرح مى‏شوند. اما دیگر در این‏باره حرفى نمى‏زنم و مى‏روم سراغ مساله دیگر.
ابن سینا متوجه شده بود که منطق جمله‏ها و به اصطلاح او قیاسات شرطى مبحث مهمى است و در ریاضیات کاربرد زیادى دارد. حالا چطور این منطق را تاسیس کنیم؟ در منطق ارسطو اصل قیاساتند که مشتمل بر سورها و محمولهاى یک موضعى هستند و هر استنتاجى را باید در این قالب ریخت. حالا اگر بخواهیم برهان استنتاج «اگر امروز دوشنبه باشد فردا سه شنبه است و اگر فردا سه شنبه باشد پس فردا چهارشنبه است‏بنابراین اگر امروز دوشنبه باشد پس فردا چهارشنبه است‏»، را بنویسیم در محدوده منطق ارسطویى چه کار باید کرد؟ ابن سینا به فکر مى‏افتد که در این جا هم سور به کاربرد، سورهایى که خودش مى‏گوید زمانى نیست. اما واقع این است که ما براى این نوع استنتاجها هیچ نیازى به سور نداریم. در منطق جدید از منطق جمله‏ها شروع مى‏کنیم و همه این نوع استنتاجها را براحتى و بدون کاربرد سور انجام مى‏دهیم. این همان کارى است که رواقیون هم مى‏کردند. این یکى دیگر از تمایزات مبانى منطق جدید و قدیم است که هیچ ربطى به کاربرد علایم و اجمال و تفصیل ندارد و همیشه هم مورد نیاز بوده است. من وارد جزئیات این بحث نمى‏شوم به خصوص که تفصیل آن را در مقاله دیگرى آورده‏ام که چاپ هم شده است. (4)
تمایز مبنایى دیگر، طرح مسایل فرامنطقى، (Metalogical) در منطق جدید است. ارسطو و حتى فرگه و راسل نمى‏آمدند از دور به منطق نگاه کنند و بپرسند آیا کامل است‏یا نه. آیا این قاعده‏ها که داریم براى همه استنتاجها کافى است؟ این سؤال اولین بار وقتى مطرح شد که منطقدانان بعدى تمایز میان نحو شناسى، (SYNTAX) و لالت‏شناسى (Semantics) را به نحو دقیق معلوم کردند. این بحثى است‏خیلى مفصلتر از آن که الآن بخواهم وارد آن شوم.
در هر صورت منطق ریاضى الآن براى خودش رشته‏اى شده است‏بسیار پر شاخه و فنى که هر بخش آن هم بسیار پویا و متحرک است. دیگر شرح و حاشیه نویسى محلى از اعراب ندارد. هر روز مسایل تازه و کشفهاى تازه‏اى داد و در کتابهاى معتبر منطقى قدیم ما استنتاجهاى نادرست فراوانى راه یافته، به خصوص در قیاسات شرطى. من در اینجا وارد این مسایل فنى نمى‏شوم. منطق مقدارى عبوس هست‏بهتر است‏بیش از اندازه عبوسش نکنیم. در این جا بهترین کارى که مى‏توانم بکنم این است که شنوندگان عزیز را به مجله ارغنون، ویژه فلسفه تحلیلى ارجاع دهم. در آنجا در مقاله‏اى راجع به فرگه بعضى از مسایل فنى را شرح و توضیح داده‏ام.
در خاتمه خوبست‏یک انحراف تاریخى را هم تصحیح کنیم. سالها خیال مى‏کردند منطق ریاضى از ابداعات راسل است. در صورتى که خود راسل در کتاب معروف «پرینکیپپا ماتمتیکا» نوشته است که اصول منطقى ما همه مرهون فرگه است. تنها در دو دهه اخیر است که حق فرگه ادا شده است. به زبان فارسى بیشتر از یکى دو تا مقاله از فرگه ترجمه نشده، اما کم‏کم بحث در مورد کارهایش دارد شروع مى‏شود. مبناى اولیه فلسفه منطق جدید هم در کارهاى فرگه است.


ادامه مطلب
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: یک شنبه 11 تير 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

یادداشت بر تمایزات منطق جدید و ارسطوئی

فرشاد نوروزی؛

در این متن صرفا به طور گذرا و اجمالی به برخی تمایزات مبنایی میان منطق جدید و سنتی پرداخته ام که البته بزودی متن تخصصی این موضوع نیز منتشر خواهد شد.

[تصویر: gottlob-frege.jpg]

منطق جدید (modern logic) را منطق ریاضی (mathematical logic)، منطق نمادی (symbolic logic) و منطق صوری (formal logic) و البته منطق جدید را منطق کلاسیک هم می نامند.
منطق جدید دارای قواعد و قانون هایی است که توسط آن ساختار صوری جمله ها و عبارت های زبان را تعیین می کنیم و نشان می دهیم که از یک جمله به اعتبار ساختار صوری آن چه جمله هایی را می توان نتیجه گرفت.
• شاید یکی از تمایز های منطق قدیم وجدید نمادپردازی است، البته این را نباید با صرف نظر از کار ارسطو در منطق صوری برشمرد اساسا آنچه را که ارسطو بدان می پردازد همین مسئله صورت است نه ماده و البته نمی توان گفت که نمادپردازی صرف ممیزه ی منطق جدید است.

• ساختار جملات در منطق ارسطو: موضوع ، محمول و نسبت است در حالیکه ساختار منطق جدید تفاوتی اساسی دارد. در منطق قدیم می گوییم سقراط داناست که سقراط موضوع و دانا محمول و است نیز رابطه می باشد، در منطق جدید داناست، دانا و است را با هم محمول می شماریم و به اصطلاح بخش محمولی ما را تشکیل می دهند و سقراط را نیز بخش اسمی می شماریم.

• در گزاره ی حسن برادر احمد است در منطق قدیم می گوییم حسن موضوع، برادر احمد محمول و است نیز رابطه بشمار می آید، اما در منطق فرگه اینطور بیان می شود که الف برادر ب است و ما در اینجا یک نسبت داریم که این نسبت دو طرف دارد اگر این دو طرف را سر جایشان بگذاریم یک جمله ی کامل بدست دارد. عناصر اصلی منطق عبارتند از شئ(object) ، صفت یا مفهوم (concept) و نسبت (relation). در منطق قدیم نسبت بیش از دو طرف ندارد ام در منطق جدید محمول های یک موضعی نشانگر مفاهیم و صفات هستند و محمول های دو موضعی و چند موضعی که نشانگر نسبت ها هستند.

• اساس منطق جدید جملات شخصیه هستند، که از دو بخش اسمی و محمولی تشکیل شده اند، در منطق ارسطویی جملات شخصیه به حساب نمی آیند ، مقدمات قیاس باید محصوره ها باشند. در محصوره ها هم موضوع از از مفاهیم است، در صورتی که در منطق جدید موضوع جمله همیشه باید شئ باشد، یعنی اشاره کننده به شئ باشد. در گزاره هر انسان حیوان است ؛ انسان که مفهوم است ابن سینا در این باره می گوید: منظور از کل ج ب ، این است که ((کل واحد واحد مما یوصف ب”ج” … فذلک الشئ موصوف بانه ب)) یعنی در اینجا فرد فرد مصادیق انسان موضوع واقعی جمله اند نه انسان بماهو مفهوم .
می توان تمامی جمله های سور دار بر مبنای جمله های شخصی که منطق قدیم با بی اعتنایی از آنها گذشته بسازیم ؛حسن دوست حسین است ، حال اگر بخواهیم بگوییم زهرا و فاطمه و مریم و… هم دوست حسین است = هرکس دوست حسین است؛
هرکس دوست هرکس دیگری است. حال دو سور داریم در این یک جمله ما دو سور داریم . در منطق ارسطویی باید بگوییم هرکس موضوع است و دوست هر کس دیگری محمول و است نیز رابطه.به زبان منطق سوری باید گفت x)(y)Fxy) در اینجا Fxy یعنی xدوستy است و (x)و(y) نشان دهنده ی دو سور کلی هستند.
• ابن سینا در زمینه منطق شرطی ها کار کرده است در منطق ارسطو اصل قیاسات هستند که شامل سور ها و محمول های یک موضعی هستند و هر استنتاجی را باید در این قالب ریخت حال اگر بخواهیم برهان استنتاج را بنویسیم:
اگر امروز دو شنبه باشد فردا سه شنبه است و اگر فردا سه شنبه باشد پس فردا چهارشنبه است بنابراین اگر امروز دوشنبه باشد پس فردا چهار شنبه است.
ابن سینا در اینباره می گوید در اینجا هم باید سور به کار برد سورهایی که زمانی نیست در منطق جدید این گزاره ها در محدوده ی منطق جمله ها بدون سور آوردن انجام می شود.
• در منطق باید صورت عبارات را از معنای آن جدا سازیم، زیرا قاعده های منطق حاکم بر صورت عبارت ها است نه معنای انها؛
وقتی می گوئیم حسن متاهل است این عبارت می تواند به این شکل باشد که x،y است. می دانیم که این جمله مترادف است با اینکه بگوئیم حسن زن دار است ، اما در منطق هر گز این دو با هم یکسان نیستند چراکه گزاره دوم را باید بصورت x،z است نمایش داد زن دار واژه ای غیر از متاهل است اینکه این دو در واقع یک معنا را می رسانند در حوزه معنی است نه صورت.
• در واقع فرگه با تلفیق توابع جبری و منطق به جای تحلیل موضوع-محمولی از گزاره ها تحلیل تابع-شناسه ای از گزاره ها را مطرح کرد.


 

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: یک شنبه 11 تير 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

بسمه تعالي                                  اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان       تاريخ امتحان:            

درس: فلسفه و منطق                          گروه آموزشی فلسفه و منطق استان زنجان             ساعت شروع:

سال: سوم                                                     نیمسال اول (دی ماه 90)                        مدت امتحان:70 دقيقه

رشته: ادبيات و علوم انساني            

ســـؤالات منـــطق

 

الف) تعيين كنيدكدام عبارت صحيح و كدام غلط است و عبارات غلط را تصحيح نماييد. (1.5نمره)

 

1- قبول ذاتي براي ذات دليل نمي خواهد. ولي تحقق آن، علت جداگانه اي لازم دارد.   

2- از ميان كليات پنجگانه، بيماري نسبت به انسان عرض خاص مي باشد.

3- انسان برترين مخلوق است، زيرا داراي قدرت نطق و تفكر است.

4- سيال بودن نسبت به آب ذاتي است.

 

 

ب) به سؤالات ذيل پاسخ تشريحي و كامل دهيد.

1- علم منطق را تعريف كنيد.(75/.نمره)

2- تعيين كنيد در هر يك از تعاريف ذيل كدام يك از قواعد تعريف رعايت نشده است.(1 نمره)

                    الف- مربع: شكلي كه محدود به چهار ضلع مساوي است.

                    ب- شيعه: مسلماني كه قائل به دوازده امام مي باشد.

3- منظور از جامع و مانع بودن در تعريف چيست؟(1نمره)

4- تعيين كنيد: بين هر يك از كلي هاي ذيل چه نسبتي از نسبت هاي چهار گانه برقرار است؟(75/.نمره)

                   الف- انسان و مسلمان                 ب-مسلمان و مسيحي                 ج- نماز و واجب

5-تعيين كنيد هر يك از موارد ذيل مصداق كدام يك از كليات خمس(نوع،جنس،فصل،عَرَض خاص،عَرَض عام) مي باشد.(1 نمره)

                  الف- سياهي براي انسان        ب- درخت براي كاج      ج- بُعد براي جسم     د- سرد بودن براي آب

6- تعيين كنيد هر يك از تعاريف ذيل چه نوع تعريفي مي باشد؟(2 نمره)

                 الف- تعريف انسان به حيوان متفكر               ب- تعريف انسان به جسم نامي كاتب

                 ج- تعريف حيوان به جسم حساس                 د- تعريف مثلث به كم متصل سه ضلعي

7- قضيه را با ذكر مثال تعريف كنيد.(1نمره)

8-اقسام قضاياي محصوره را نام ببريد.(1 نمره)

9-نوع قضاياي شرطي منفصله را مشخص كنيد.(1 نمره)

               الف- اين ميز يا چوبي است يا فلزي                              ب- موجود يا مجرد است يا مادي

               ج- مرد شرور يا به خود بد مي كند يا به ديگران            د- اين شخص يا اروپايي است يا آفريقايي

فلـــــــــــــسفه   صفحه (2)   امتحان فلسفه و منطق دی ماه90

 

الف) جاهاي خالي را با كلمات مناسب تكميل كنيد. (5/1 نمره)

 

1- كلمه سفسطه درزبان عربي از لفظ ........................... گرفته شده و اكنون معناي رايج آن ..................... است.

2- بحث"شناخت"بيانگر ارتباط فلسفه و .......... و"بحث اصالت فرد و اصالت جامعه" بيانگر ارتباط فلسفه و ............ است.

3- سرچشمه انديشه هاي راز گونه بشر را بايد در ميان پندارهاي ديني مردم ....................... جستجو كرد.

4- مهم ترين مصداق فلسفه........................... است.

5- ........................ خصوصيت ممتازي بود كه سقراط تا دم مرگ از آن دست بر نداشت.

 

 

ب) پاسخ كــــــــــــوتاه دهيد.  (2 نمره)

 

1- "نمي دانم" سقراط، سوفسطاييان را از اسارت كدام نوع جهل آزاد مي ساخت؟

2- سقراط زمينه ساز پيدايش كدام مبحث در علم منطق شده است؟

3- كدام يك از مسايل فلسفه اولي سبب درك تشابه و تمايز در اشياء مي شود؟

4- چه چيزي باعث شد نخستين دانشمندان و همچنين مردم عادي به سوي بحث هاي فلسفي كشيده شوند؟

 

 

ج)  به سؤالات ذيل پاسخ تشــــــــريحي و كامل دهيد.

 

1- كار «فلسفه علوم طبيعي» چيست؟ (1نمره)

2- رابطه «فلسفه و علم سياست» را شرح دهيد. (1 نمره)

3- تفاوت بررسي اشياء و پديده ها را در «علوم مختلف» و «فلسفه اولي» بنويسيد. (1 نمره)

4- "انسان معيار همه چيز است" شعار چه كسي بود؟ و منظور او از اين شعار چه بود؟ (5/1 نمره)

5-نمي دانم " سقراط" را با نمي دانم "سوفسطاييان مقايسه كنيد. (1 نمره)

 

موفق باشید

گروه آموزشی فلسفه و منطق استان زنجان

 

 

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: جمعه 26 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

بسمه تعالي                 اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان       تاريخ امتحان:            

درس: فلسفه و منطق       گروه آموزشی فلسفه و منطق استان زنجان             ساعت شروع:

سال: سوم                                                     نیمسال اول(دی ماه 90)                        مدت امتحان:70 دقيقه

رشته: ادبيات و علوم انساني             

                   ســـؤالات منــــطق                                                       بارم                                                

1-  گزينه هاي صحیـح را با علامت (×) مشخص كنيد:

الف) تدوين كننده علم منطق، فردي است به نام ............ كه وي را .............. نيز مي نامند.

       1. افلاطون – شيخ اشراق□      2. سقراط – معلم ثاني□          3. ارسطو – معلم اول□                 4. ابن سينا – شيخ الرئيس□

 

ب ) در كدام گزينه همه ي مفاهيم ، « مفهوم كلي» هستند ؟

       1. دايره، كره زمين، درخت□   2. حيوان، انسان، فلز □          3. مدرسه، سقراط ، دماوند □                4. البرز، كعبه، قم□

 

ج ) در رابطه با « كليات پنجگانه» ، كدام گزينه غلط است؟  

       1. شاعر، عَرَض عامِ انسان است □    2. سه ضلعي، فصلِ مثلث است□    3. حيوان، جنس اسب است □   4. انسان، نوع است□

 

د )  قضیه ی شرطی، متشکل از ........... جزء است که عبارتند از ............... .

       1. دو – حملی و حقیقی □        2. دو – منفصل و متصل□      3. سه – موضوع و محمول و نسبت□       4. دو – مقدم و تالی □

 

1

 

2-  درست یا نادرست بودن عبارات زیر را با علامت (×) مشخص كنيد:             صحيح      غلط

الف)  آن چه كه قصد تعريفش را  داريم، معرَّف مي گويند.                                                                        

ب)  وجود ذاتي براي یک ذات، علت مي خواهد.                                                                                    

ج ) همه ي مفاهيم قابل تعريف هستند.                                                                                                  

د )  انسان به طور طبیعی از همه ی اقسام تعریف استفاده می کند.                                                               

 

1

 

3-  جاهاي خالي را با عبارات مناسب تكميــــل كنيد:

الف)  انسان در فعالیت فکری خود یا یک مفهوم را «............» می کند یا برای رسیدن به یک ...، «استدلال» می نماید.

ب)  ما در تعاریف خود همواره از مفاهیم ........ استفاده می کنیم و از مفاهیم ....... استفاده نمی کنیم .

ج )  در تعريف مفاهيم به حــد (تام و ناقص)، از ......... استفاده مي شود و در تعريف به رســــم (تام و ناقص)،  از  .........  استفاده مي شود.

د )  در کلیات پنجگانه، ....... همان مفهوم درونی مشترک و ........، مفهوم درونی اختصاصی است.

 

2

 

4-  به سؤالات ذيل پاســـخ كوتاه بدهيد :

الف)  مفهومي كه از جنس و فصل تشكيل شده باشد، چه نام دارد ؟ ..........

ب)   برای «انسان» یک مفهوم ذاتی و یک عَرَض خاص بنویسید؛ مفهوم ذاتی ِ انسان: ......  عَرَض خاص ِ انسان: ......

ج ) ميان هر دسته از مفاهيم كلي زير، كدام يك از نسبت هاي چهارگانه ( تساوي، تباين، عموم و خصوص مطلق، عموم و خصوص من

       وجه) برقرار است؟              دانشمند و ايراني : .............         شكل سه ضلعي و مثلث : ..........   

                                         ايراني و آسيايي : ...........      ميوه و گوشت : ........

د )  مشخص کنید که هر یک از تعاریف برای مفاهیم ذیل، مصداق کدام یک از انواع تعريف ( حدّ تام، حدّ ناقص، رسم تام، رسم ناقص)

      می باشند؟           انسان: جسم ابزار ساز؛ ..........    مثلث: کمیت سه ضلعی؛ ...........

                        اسب: حیوان شیهه کشنده؛ .............    مثلث: شکل دارای سه زاویه.......

م )  نوع قضاياي شرطي منفصل ذيل را مشخص كنيد:                الف) غذا يا شور است يا شيرين: ..........     

      ب) قضیه، يا حملی است یا شرطی : ..............................  ج ) فرد شرور یا به خود بد می کند یا به دیگران:.......................

و )  در قضاياي محصوره، به نشانه هايي كه دايره ي مصاديق را مشخص مي كنند، چه مي گويند؟  ...................

ن)  اقسام قضیه ی حملی از جهت نسبت کدام اند؟ ..........................  و  ..............................

25/4

به سؤالات ذيل پاسخ تشريحي و كامل بدهيد :

5-  توضیح دهید که در هر یک از تعاریف زیر کدام یک از شرایط تعریف رعایت نشده است؟

الف ) مربع : شکلی که دارای چهار ضلع مساوی باشد. ...........

ب )  مسلمان : یکتا پرستی که قائل به دوازده امام باشد. ..................................

ج ) انسان : موجودِ ذی شعورِ فاعلِ باﻹراده . ........................

 

6- « علم منطق» را تعريف كنيد.

 

7- « قضیه» را تعریف کنید.

 

8- « قضیه شخصیّه » را با ذکر یک مثال تعریف کنید.

 

 

 

 

75/0

 

 

 

 

 

 

5/0

 

 

75/0

 

 

75/0


ســـؤالات فلـسفه   صفحه (2)   امتحان فلسفه و منطق دی ماه90

9-  گزينه هاي صحيـــــح را با علامت (×) مشخص كنيد:

 

الف)    كدام مورد از «مسائل فلسفه اولي» نيست؟                 

            1. علت و معلول□                2. وحدت و كثرت□               3. كميت و كيفيت اشياء□       4. هستي و چيستي□ 

 

ب)  در مورد این که از سرزمین یونان به عنوان «مهد تفکر فلسفی» یاد می شود، کدام گزینه نادرست است؟

            1. تعلیم و تعلّم فلسفه عمومیت یافت□                   2. جایی که فلسفه در آن جا رسمیت یافت□

            3. مدارس فلسفی بنیان گذاری شد□                     4. زبان تعقل در تفسیر جهان جای خود را به زبان رمز و افسانه داد□

 

ج )  سوفسطائي مشهوری که معتقد بود «انسان معیار همه چیز است» و سوفسطائي که «شناسایی را انکار می کرد»، به ترتیب چه نام دارند؟    1. گرگیاس – پروتاگوراس □     2. پروتاگوراس – گرگیاس □    3. گزنفون –  گرگیاس □     4. پروتاگوراس –  گزنفون □

 

 

75/0

10-  تعيين كنيد كدام عبارت صحيح و كدام غلط  مي باشد؟                          صحيح        غلط

الف)  اكثر جامعه شناسان غربي، اقتدار و مشروعيت سياسي را متعلق به طبقه ي كارگر مي دانند.                   


ادامه مطلب
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: جمعه 26 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

نمونه سؤالات منطق – سوم دبیرستان – درس چهارم

 

پاسخ صحیح را انتخاب  کنید .

1- کدام یک از مفاهیم زیر از ذاتیات محسوب نمی شود ؟

الف- فصل                            ب- نوع                              ج- عرض عام                                 د- جنس

2- نوع مجموعه ی ............... است .

الف- جنس و فصل                 ب- عرض عام و عرض خاص            ج- جنس و عرض خاص             د- فصل و عرض خاص

3- کدام گزینه صحیح است؟

الف- تا منطق نخوانیم نمی توانیم تعریف کنیم .                              ب- تعریف کردن از کلیات پنج گانه ی منطق سرچشمه می گیرد

ج- منطق فقط ما را با راه طبیعی ذهن در تعریف آشنا می کند .             د- پیدا کردن جنس و فصل و عرض بر عهده ی منطق است .

4- انواع حیوانات ذاتا در ......... مشترک ودر ............. متفاوتند.

الف- فصل، جنس              ب- جنس،فصل                       ج- عرض عام،عرض خاص                د- عرض خاص، عرض عام

5- در تعریف « مثلث = شکل سه ضلعی »  کلمات مشخص شده به ترتیب عبارتند از :

الف- جنس ،نوع،فصل            ب- جنس،فصل،نوع              ج- نوع،فصل،جنس                           د- نوع،جنس،فصل

6- آنچه باعث تمایز خرما،گندم و کرفس از یکدیگر میشود ............. آنهااست.

الف- نوع                     ب- جنس                                    ج- فصل                                        د- عرض خاص

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

صحیح یا غلط بودن جملات زیر را مشخص کنید .

1- انسان ،برای حیوان جنس قریب  است .

2- داشتن اراده نسبت به انسان عرض عام و برای حیوان عرض خاص محسوب می شود .

3- مفهوم جسم میان انسان ،حیوان ،گیاه و جماد مشترک است لذا عرض عام محسوب می شود .

4- هر گاه یافتن فصل مشکل باشدمیتوان عرض خاص را به جای آن قرار داد .

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

جاهای خالی را در سلسله اجناس  و جملات مربوط به آن با کلمات مناسب تکمیل کنید.

 

    انسان                  حیوان                   ...........              جسم                ..........                   

 

    لوزی                   ..........                 مقدار پیوسته                 ...........                                                                  

  اولین جنس در مجموعه های بالا را ......... و جنس های دور تر را ........ و آخرین آن ها را........... یا .......... می نامند.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

هر جمله را به مفهوم مناسب با آن وصل کنید .

1- مفهوم ذاتی مشترک که به بیش از یک ذات اختصاص دارد .                                              نوع

2- مفهوم ذاتی مشترک که مختص یک ذات و متمایز کننده ی آن از ذات دیگر است .                    عرض خاص

3- مفهوم بیرونی که لازمه ی یک نوع خاص است .                                                            فصل

4-مفهوم بیرونی مشترک بین چند نوع                                                                              جنس

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

به سؤالات زیر پاسخ کوتاه دهید .

1- شباهت بین فصل و عرض خاص چیست؟

2- تفاوت بین جنس و عرض عام  چیست؟

3- مفاهیم درونی عدد 5 را بنویسید.

4- مفاهیم درونی مزه ی شیرینی را بنویسید .

 

 

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: جمعه 19 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

چگونه‌ فلسفه‌ اسلامي‌، اسلام‌ را جهاني‌ كرد؟

در اين‌ نوشتار‌، پس‌ از مروري‌ بر مفاهيم‌ بنيادين‌ جهاني‌شدن‌، و تشريح‌ اينكه‌ اسلام‌ توانست‌ نخستين‌ جهاني‌شدن‌ را به‌ معناي‌ واقعي‌ شكل‌ دهد، نقش‌ فلسفه‌ و تفكر اسلامي‌ در كنار دو عامل‌ ديگر (تجارت‌ و تكنولوژي‌) در جهاني‌شدن‌ اسلام‌، توضيح‌ داده‌ مي‌شود. 

جهاني‌شدن‌ چيست‌؟ (روايت‌ غربيان‌ از گونه‌هاي‌ جهاني‌ شدن‌)
به‌ طور كلي‌، جهاني‌شدن‌ به‌ معناي‌ توسعه‌ي‌ جهاني‌ مقوله‌هاي‌ مادي‌ و معنوي‌ است‌ كه‌ منجر به‌ بازسازي‌ توليدات‌ جديد در قلمروهاي‌ سياسي‌، اقتصادي‌، اجتماعي‌ و فرهنگي‌ شده‌ است‌ و معناي‌ متفاوتي‌ را در اين‌ حوزه‌ها به‌ وجود آورده‌ است‌. اين‌ تغيير، به‌ صورت‌ اساسي‌، تحت‌ تأثير عوض‌شدن‌ مفهوم‌ زمان‌ و مكان‌، اينجا و آنجا است‌. تصويركردن‌ جهان‌ به‌ عنوان‌ يك‌ كل‌ واقعي‌ و همچنين‌ به‌ عنوان‌ يك‌ ذهنيت‌ فلسفي‌ در انديشه‌هاي‌ فلاسفه‌ در سطح‌ بسيار گسترده‌اي‌ ديده‌ مي‌شود. گاهي‌ اين‌ جهان‌ بسيار فراتر از تعاملات‌ عيني‌ و هستي‌ جهان‌عيني‌ در كره‌ي‌ زمين‌ است‌، بلكه‌ با نگاهي‌ هايدگري‌ «بر آنچه‌ هست‌ در تماميت‌ آن‌... كه‌ به‌ كيهان‌، به‌ طبيعت‌ محدود نيست‌» اطلاق‌ مي‌شود.» در اين‌ نگاه‌ حتي‌ «تاريخ‌ به‌ جهان‌ تعلق‌ دارد» (هگل‌، 13:1375). در اين‌ نگاه‌ تصويرهاي‌ متفاوتي‌ از جهان‌ ترسيم‌ مي‌شود. در نگاه‌ هايدگري‌، ضمن‌ وجود معناي‌ سنتي‌ از جهان‌، «جهاني‌ علمي‌» وجود دارد كه‌ لامحاله‌ و نوعاً خود را در آن‌ مي‌يابيم‌ (هال‌، 168:1375). اين‌ در واقع‌ همان‌ جهاني‌ است‌ كه‌ در گفتمان‌ جديد جهاني‌شدن‌ از آن‌ سخن‌ مي‌رود و رولند رابرتسون‌ (1992) تلاش‌ مي‌كند حس‌ ارتباطي‌ را كه‌ فرد در اين‌ جهان‌ عملي‌ در خود مي‌يابد و از هر روز گذشته‌ي‌ تاريخي‌ بودنِ جمعي‌تري‌ را در جهان‌ عملي‌ احساس‌ مي‌كند و بر اين‌ احساس‌ آگاهي‌ دارد منعكس‌ كند. غربيان‌ سه‌ جهاني‌شدن‌ را از هم‌ متمايز مي‌كنند: 

الف‌: جهاني‌شدن‌ اوليه‌ (Proto-Globalization)
مرحله‌ي‌ اول‌، «مرحله‌ي‌ ابتدايي‌ جهاني‌شدن‌» است‌ كه‌ قبل‌ از ظهور مدرنيسم‌ و تحولات‌ صنعتي‌ اتفاق‌ افتاده‌ است‌. به‌ اعتقادِ كوهن‌ و كِنِدي‌ (2000) دوره‌ي‌ ابتدايي‌ و يا اوليه‌ي‌ جهاني‌شدن‌ مربوط‌ به‌ دوره‌ي‌ ظهور امپراطوريهاي‌ بزرگ‌ با سيطره‌ي‌ جهاني‌ و همچنين‌ ظهور اديان‌ بزرگ‌ الهي‌ مثل‌ مسيحيت‌ و اسلام‌ است‌. مشخصه‌ي‌ اين‌ دوره‌ اثرگذاري‌ امپراطوريهاي‌ بزرگ‌ بر مناطق‌ تحت‌ سيطره‌ي‌ خود و مناطق‌ مستعمره‌ي‌ آنها است‌. مورّخان‌ دوره‌ي‌ ما قبل‌ جهان‌ مدرن‌ نشان‌ داده‌اند كه‌ چگونه‌ امپراطوريهاي‌ بزرگ‌ در دوره‌ي‌ تمدنهاي‌ باستان‌ موفق‌ شدند كه‌ بخشهايي‌ از جهان‌ را اراده‌ كنند و تحت‌ سيطره‌ي‌ خود قرار دهند و نوعي‌ يكسان‌ سازي‌ را در حوزه‌هاي‌ حكومتي‌ به‌ وجود آورند (نيدهام‌ (Needham) ، 1969، مك‌نيل‌ (Mc Neill) ، رابرتس‌ (Roberts) ، 1992 و كوون‌ (Cowen) ، 2001). اگر چه‌ اراده‌ي‌ سياسي‌ امپراطوريهاي‌ بزرگ‌، مثل‌ ايران‌، چين‌، روم‌ و يونان‌، موفق‌ شدند نوعي‌ يكسان‌سازي‌ منطقه‌اي‌ را به‌ وجود آورند و در واقع‌ مفهوم‌ تأثيرات‌ فرا ملّي‌ و فرامنطقه‌اي‌ در آن‌ زمان‌ معنا پيدا كرد، اما اين‌ اثرگذاري‌ بسيار كُند و زمان‌بَر بوده‌ است‌ و به‌ طور عمده‌ تكيه‌ بر «ارتباطات‌ طبيعي‌» و «ارتباطات‌ چهره‌ به‌ چهره‌» داشته‌ است‌؛ در حالي‌ كه‌ جهاني‌شدن‌ با مفهوم‌ امروزين‌ آن‌، به‌ معناي‌ چيره‌ شدن‌ بر عامل‌ زمان‌ و مكان‌ و در واقع‌ از بين‌ بردن‌ فاصله‌ و زمان‌ است‌. از طرفي‌ حوزه‌ي‌ اثرگذاري‌ امپراطوريهاي‌ بزرگ‌ محدود به‌ نخبگان‌ سياسي‌ و اقتصادي‌ و علمي‌ و فرهنگي‌ در دوره‌ي‌ باستان‌ مي‌شده‌ است‌، ولي‌ مخاطب‌ جهاني‌شدن‌ در عصر ارتباطات‌ جمعيتهاي‌ بزرگ‌ است‌. بر خلاف‌ كوهن‌ و كِنِدي‌ (2000)، چنين‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ ظهور اديان‌ بزرگ‌ همراه‌ با انديشه‌ها و نظريه‌هاي‌ فلسفي‌ جهانگرا منشأ شكل‌گيري‌ يك‌ «جهان‌گرايي‌ ذهني‌» Subjective Globalism شد كه‌ بستر ظهور «جهاني‌شدنهاي‌ عيني‌» را به‌ عنوان‌ يك‌ «تعامل‌ هم‌ زمان‌ Simultaneous Interaction » فراهم‌ آورد. به‌ عبارتي‌، جهاني‌شدن‌ به‌ عنوان‌ يك‌ تحول‌ ارتباطي‌ عيني‌، حاصل‌ يك‌ جهان‌گرايي‌ پيشيني‌ ذهني‌ بود كه‌ ورود به‌ اين‌ دوره‌ را امكان‌پذير و تعامل‌ با آن‌ را «اجتماعي‌» كرد. 

ب‌: جهاني‌شدن‌ مدرن‌
مرحله‌ و فاز دوم‌ اثرگذاري‌ و حضور جهاني‌ پديده‌هاي‌ سياسي‌ و فرهنگي‌ و اقتصادي‌، به‌ تحولات‌ ابزاري‌ و فكري‌ دوره‌ي‌ مدرنيته‌ Modernization Era - كه‌ با انقلاب‌ صنعتي‌ و تحولات‌ موسوم‌ به‌ «روشنگري‌ Enlightement » آغاز شده‌ است‌- باز مي‌گردد. در اين‌ دوره‌، انديشه‌ي‌ انتقادي‌ ماركس‌ درباره‌ي‌ توسعه‌ي‌ جهاني‌ نظام‌ سرمايه‌داري‌ مدرن‌ و يا ديدگاههاي‌ سنت‌ سيمون‌ در خصوص‌ ريشه‌ پيدا كردن‌ مدرنيته‌ در جهان‌، انديشه‌ي‌ جهاني‌شدن‌ مدرنيته‌ را مطرح‌ كرد (هلد و مك‌گرو، 1: 2002) به‌ لحاظ‌ عيني‌، به‌ طور حتم‌ اختراع‌ ماشين‌، هم‌ در صنعت‌ كارخانه‌اي‌ و هم‌ در صنعت‌ ارتباطات‌، نقش‌ تعيين‌ كننده‌اي‌ در تحولات‌ جهاني‌ داشته‌ است‌ و هنجارها و كنشهاي‌ اجتماعي‌ بسياري‌ را در كل‌ جهان‌ به‌ وجود آورده‌ كه‌ «انتزاع‌ فرامكاني‌ و فرازماني‌ Transcendence Perception » را امكان‌پذير كرده‌ است‌. تغيير نظام‌ زندگي‌ اجتماعي‌، تقسيم‌ كار اجتماعي‌، تخصصي‌شدن‌ مشاغل‌ و به‌ وجود آمدن‌ نظام‌ مدرسه‌اي‌ واحد، به‌ طور نسبي‌ نمونه‌هاي‌ مهم‌ و جدي‌ «يكسان‌سازي‌» در سطح‌ جهان‌ به‌ حساب‌ مي‌آيند. در اين‌ دوره‌، چرخه‌ اثرگذاري‌ در جهان‌، متكي‌ بر صنعت‌ مكانيكي‌ و الكترونيكي‌ بوده‌ است‌، ولي‌ در عين‌ حال‌، سرعت‌ تعاملات‌ بين‌المللي‌ در سطح‌ جهاني‌ به‌ كندي‌ صورت‌ مي‌گرفته‌ است‌. انقلاب‌ صنعتي‌، طي‌ دو قرن‌ بعد از تولد خود در سواحل‌ اروپاي‌ غربي‌، توانست‌ به‌ بيشتر نقاط‌ جهان‌ گسترش‌ پيدا كند. در بريتانيا كه‌ نقطه‌ي‌ آغازين‌ انقلاب‌ صنعتي‌ بود، حتي‌ در نيمه‌ي‌ دوم‌ قرن‌ نوزدهم‌، نيمي‌ از توليد ناخالص‌ ملي‌ از بخش‌ كشاورزي‌ و غير صنعتي‌ تأمين‌ مي‌شد. از طرفي‌، توسعه‌ي‌ غرب‌ صنعتي‌ و مدرن‌ در اين‌ دوره‌ همراه‌ بود با جنگ‌ و روندهاي‌ استعماري‌، ولي‌ در دوره‌ي‌ جديد جهاني‌شدن‌، كه‌ فاز سوم‌ آن‌ است‌، قدرت‌ شكل‌ پنهان‌تري‌ پيدا كرده‌ است‌ (كستلز Castells ، 1999). 

ج‌: جهاني‌شدن‌ ارتباطات‌
دوره‌ي‌ سوم‌ جهاني‌شدن‌، كه‌ در واقع‌ همه‌ي‌ تئوريها و مباحث‌ معاصر جهاني‌شدن‌ ناظر بر آن‌ است‌، معلول‌ ظهور «صنعت‌ جهاني‌ ارتباطات‌ Global Communication Industry » است‌ و به‌ عنوان‌ يك‌ روند ارتباطي‌ هم‌ زمان‌ و ظهور «فضاي‌ واحد ارتباطي‌ Communicational Single Space » شده‌ است‌، پديده‌اي‌ نو محسوب‌ مي‌شود و از سه‌ خصيصه‌ي‌ «فرا ملّي‌ بودن‌ Transnationalization »، «فراگير بودن‌ Pervasiveness » و «پيوستگي‌ Connectivity » برخوردار است‌. در واقع‌، اين‌ خصيصه‌ها ظرفيتهاي‌ جهان‌ جديد را معرفي‌ مي‌كنند. برخلاف‌ جهان‌ قبل‌ از ظهور صنعت‌ هم‌ زمان‌ ارتباطات‌، كه‌ «چسبيده‌ به‌ مكان‌» بود، فضاي‌ جديد اساساً «فراملّي‌» و «فراجغرافي‌» و به‌ تعبير دقيق‌تر «بي‌ مكان‌ Spaceless » است‌. لذا همه‌ي‌ توليدات‌، ضمن‌ برخورداري‌ از خصيصه‌هاي‌ ملي‌ و بومي‌، در يك‌ فضاي‌ «فراملي‌» بروز پيدا مي‌كند. لذا روندهاي‌ «فراملي‌ شدن‌» در سطحي‌ به‌ مراتب‌ گسترده‌تر از گذشته‌ در حال‌ جريان‌ است‌. روندهاي‌ جديد براي‌ يك‌ بار در فضاي‌ مجازي‌ ارائه‌ مي‌شود و قابليت‌ دسترسي‌ «فراگير» را بر اساس‌ «خاص‌گرايي‌ Particularism » و «عام‌گرايي‌ Universalism » (رابر تسون‌، a 1992) جديد به‌ وجود آورده‌ است‌. به‌ تعبير ديويد هلد (11:2000)، جهان‌ جديد يك‌ «جهان‌ وصل‌ شده‌» و عصر جديد يك‌ «عصر اتصال‌ Ther Age of Connexity » است‌ كه‌ به‌ راحتي‌ شاخصهاي‌ ارتباطي‌ و انفجار ارتباطي‌ را منعكس‌ مي‌كند. 

نسبت‌ مدرنيته‌ و جهاني‌شدن‌
در پاسخ‌ به‌ اين‌ سؤال‌ كه‌: آيا جهاني‌شدن‌ يك‌ مدرنيته‌ي‌ بزرگ‌ شده‌ Enlargement of Modernity (گيدنز، 1999)، مدرنيته‌ي‌ متأخر Late Modernity (رابر تسون‌، 1992) و مدرنيته‌ي‌ جايگرين‌ و يا مدرنيته‌هاي‌ چندگانه‌ Alternative or Multiple Modernities (ديرليك‌ Dirlik ، 2003) است‌ ، ديدگاههاي‌ متفاوتي‌ شكل‌ گرفته‌ است‌. ابتدا بايد ديد كه‌ منظور از مدرنيته‌ چيست‌ تا تمايز و يا رابطه‌ي‌ مفهومي‌ جهاني‌شدن‌ با آن‌ تحليل‌ شود.
مدرنيته‌ يا دوره‌ي‌ نوسازي‌، دوره‌ي‌ تغيير «ايده‌ها» و «ارزشها» تلقي‌ شده‌ است‌ كه‌ پيوند نزديكي‌ با دوره‌ي‌ روشنگري‌ اروپا دارد و به‌ عنوان‌ مجموعه‌اي‌ از انديشه‌ها، نهادها، تكنولوژيها، اعمال‌ و سياستهاي‌ اروپايي‌ كه‌ منجر به‌ ورود به‌ ساختار جديد اجتماعي‌ و اقتصادي‌ و سياسي‌ شده‌ تعريف‌ گرديده‌ است‌ (مراجعه‌ شود به‌ ترنر، 1990، گيدنز، 1989، 1990 و 1991). در اينكه‌ تاريخ‌ آغاز مدرنيته‌ چه‌ زماني‌ بوده‌ است‌ اتفاق‌ نظر قطعي‌ وجود ندارد و به‌ قول‌ بومن‌ Bauman (1991) همين‌ كه‌ وارد بحث‌ تاريخي‌ مدرنيته‌ مي‌شويم‌، اصل‌ مفاهيم‌ مدرنيته‌ گرفتار يك‌ ابهام‌ جدي‌ مي‌شود. تاملينسون‌، با مراجعه‌ با آراء والرشتاين‌، آغاز مدرنيته‌ دوره‌ را به‌ ظهور نظام‌ سرمايه‌داري‌ در مقابل‌ فئوداليته‌ در قرن‌ پانزدهم‌ برگردانده‌ است‌، كه‌ اين‌ نگاه‌ در تعارض‌ با ارجاع‌ مدرنيته‌ به‌ دوره‌ي‌ روشنگري‌ و پيدايش‌ يكباره‌ي‌ دموكراسي‌ سياسي‌ و يا رويدادهاي‌ قرن‌ هفدهم‌ مثل‌ جنگ‌ داخلي‌ انگلستان‌ و يا انقلاب‌ فرانسه‌ و آمريكا در قرن‌ هجدهم‌ و يا اساساً انقلاب‌ صنعتي‌ است‌ كه‌ قرن‌ هجدهم‌ را به‌ قرن‌ نوزدهم‌ متصل‌ كرد (تاملينسون‌، 1999). به‌ هر صورت‌، بايد گفت‌ كه‌ مدرنيته‌ جز و مفاهيمي‌ مثل‌ فرهنگ‌ است‌ كه‌، به‌ قول‌ نيچه‌ ، محدود كردن‌ آن‌ در قالب‌ زمان‌ و حتي‌ جغرافياي‌ خاص‌ موجب‌ بي‌معنا شدن‌ مفهوم‌ آن‌ مي‌شود. به‌ نظر مي‌رسد مدرنيته‌، انتزاعي‌ كلّي‌ است‌ از يك‌ تحول‌ در فكر و انديشه‌ و نهادهاي‌ اجتماعي‌ كه‌ منجر به‌ نظام‌ جديدي‌ در زندگي‌ انسان‌ شده‌ است‌ كه‌ البته‌ قطعات‌ و اجزاي‌ اين‌ نظام‌ طي‌ قرن‌ هفدهم‌ تا نوزدهم‌ شكل‌ گرفته‌ و برآيند تجربه‌هاي‌ متعالي‌ پراكنده‌ در جهان‌ است‌. اين‌ تجربه‌ در فرآيندهاي‌ تكميلي‌ خود در فاصله‌ي‌ قرن‌ هفدهم‌ تا نوزدهم‌، به‌ نوعي‌ چسبيده‌ به‌ جغرافياي‌ غرب‌ است‌. 

شايد بتوان‌ گفت‌ بسياري‌ از ديدگاههايي‌ كه‌ به‌ تحليل‌ مدرنيته‌ پرداخته‌اند، اين‌ دوره‌ را در يك‌ فرآيند توسعه‌اي‌ مورد مطالعه‌ قرار داده‌اند. به‌ عنوان‌ مثال‌ بيرچ‌ Birch و همكاران‌ او (29:2001) دوره‌ي‌ روشنگري‌ اروپا را مبناي‌ مدرنيته‌ فرض‌ كرده‌اند ولي‌ به‌ وجود آمدن‌ اين‌ دوره‌ را حاصل‌ چهار توسعه‌ مي‌دانند: 1- جايگريني‌ نسبي‌ ارزشهاي‌ انساني‌ مثل‌ آزادي‌، برابري‌، فردگرايي‌ به‌ جاي‌ «دين‌ كليسايي‌»، 2- ظهور قوت‌ گرفتن‌ نهضت‌ علمي‌ و روشهاي‌ علمي‌، 3- اعتقاد به‌ عقل‌ و عقلانيت‌ و تأثيرات‌ مدني‌ فرهنگ‌ و تكنولوژي‌، 4- اعتقاد به‌ «پيشرفت‌». اين‌ مجموعه‌ اعتقادها و ارزشها در واقع‌ منشأ ظهور نهادها و اشكال‌ مختلف‌ نظامهاي‌ دموكراسي‌، نهادهاي‌ آموزشي‌ و احزاب‌ و نهضتهاي‌ سياسي‌ و دولت‌- ملتها در سراسر جهان‌ شد. با روشن‌ شدن‌ اجمالي‌ مفهوم‌ مدرنيته‌، مي‌توان‌ به‌ سؤال‌ ارتباط‌ بين‌ مدرنيته‌ و جهاني‌شدن‌ پرداخت‌. آيا جهاني‌شدن‌ واقعاً معرف‌ ورود به‌ دوره‌ي‌ جديد است‌ و تفاوت‌ ساختاري‌ با دوره‌ي‌ مدرنيته‌ دارد يا خير؟ در اين‌ خصوص‌ ديدگاههاي‌ متفاوتي‌ مطرح‌ شده‌ است‌ كه‌ از آن‌ ميان‌، نظريه‌ي‌ منوئل‌ كستلز (1997)، ارائه‌ مي‌گردد! 

منوئل‌ كستلز (1997) تفاوت‌ دوره‌ي‌ مدرنيته‌ و دوره‌ي‌ بعد از آنرا كه‌ جهاني‌شدن‌ باشد، را در تحول‌ تكنولوژيك‌ مي‌داند. كستلز در كتاب‌ ارزشمند خود « جامعه‌ي‌ شبكه‌اي‌ Network Society » بر اين‌ باور تأكيد مي‌كند كه‌ تحولات‌ ناشي‌ از انقلاب‌ صنعتي‌ كه‌ منجر به‌ دوره‌ي‌ مدرنيته‌ شد با ماهيت‌ انقلاب‌ اطلاعاتي‌ و ارتباطاتي‌ كه‌ منجر به‌ دوره‌ي‌ جهاني‌شدن‌ شد تفاوت‌ دارد. انقلاب‌ صنعتي‌ طي‌ دو قرن‌ بعد از ظهور خود در سواحل‌ اروپاي‌ غربي‌ با روندي‌ بسيار آهسته‌ به‌ بيشتر نقاط‌ جهان‌ گسترش‌ يافت‌. اما اين‌ گسترش‌ در بسياري‌ از مناطق‌ جهان‌ شكل‌ سلطه‌ي‌ استعماري‌ داشت‌. بر خلاف‌ آن‌،تكنولوژيهاي‌ اطلاعاتي‌ ارتباطات‌ با سرعت‌ برق‌ و در كمتر از دو دهه‌- در فاصله‌ي‌ بين‌ نيمه‌ي‌ دهه‌ي‌ 1970 تا نيمه‌ي‌ دهه‌ي‌ -1990 به‌ سراسر جهان‌ گسترش‌ پيدا كرد. به‌ نظر مي‌رسد ماهيت‌ اطلاع‌رساني‌ و اثرگذاري‌ روي‌ مخاطبان‌ در جامعه‌ي‌ شبكه‌اي‌ جديد با ماهيت‌ اثرگذاري‌ در دوره‌ي‌ توسعه‌ي‌ انقلاب‌ صنعتي‌ و نظام‌ سياسي‌ و اجتماعي‌ مدرن‌ غرب‌ متفاوت‌ است‌. بر اين‌ اساس‌، از نظر كستلز تفاوت‌ عمده‌ي‌ دوره‌ي‌ مدرنيته‌ با دوره‌ي‌ جهاني‌شدن‌، سرعت‌ اثرگذاري‌ جهاني‌ و شكل‌ استعماري‌ داشتن‌ نفوذ دولتهاي‌ غرب‌ در جهان‌ دوره‌ي‌ مدرنيته‌ و پسا استعماري‌ شدن‌ روند توسعه‌ي‌ غرب‌ در دوره‌ي‌ جهاني‌ شدن‌ است‌.

مفهوم‌ جهاني‌شدن‌ 
همان‌ طور كه‌ واترز Waters (1995) بيان‌ كرده‌ است‌ لفظ‌ جهاني‌ (Global) از 400 سال‌ پيش‌ تاكنون‌ مورد استفاده‌ي‌ محققان‌ با ديدگاههاي‌ متفاوت‌ بوده‌ است‌. اگر چه‌ لفظ‌ جهاني‌شدن‌ (Globalization) از حدود 1960 مورد استفاده‌ قرار گرفته‌ است‌ و فرهنگ‌ لغات‌ و بستر در سال‌ 1961 اولين‌ لغتنامه‌اي‌ بود كه‌ لفظ‌ جهاني‌شدن‌ را تعريف‌ كرد، اما مفهوم‌ جهاني‌شدن‌ از نيمه‌ي‌ دهه‌ي‌ 1990 به‌ عنوان‌ يك‌ بحث‌ علمي‌ جدي‌ مورد توجه‌ و مطالعه‌ي‌ محققان‌ قرار گرفت‌ (رابرتسون‌ Robertson ، 8:1992).
به‌ عنوان‌ تذكر بايد توجه‌ داشت‌ كه‌ اساساً جهاني‌شدن‌ يك‌ «مفهوم‌ مطلق‌ Absolute Concept » و نامحدود نيست‌، بلكه‌ فرآيندي‌ است‌ كه‌ داراي‌ مفاهيم‌ نسبي‌ بي‌شماري‌ است‌. نسبي‌ بودن‌ مفهوم‌ جهاني‌شدن‌ ريشه‌ در تنوع‌ روندهاي‌ جهاني‌شدن‌ دارد. اين‌ نكته‌ يك‌ معناي‌ مهم‌ ديگر را بيان‌ مي‌كند و آن‌ «تكثّر روندهاي‌ جهاني‌شدن‌ Plurality of Globalization Process » است‌. با اين‌ نگاه‌، جهان‌ معاصر مواجه‌ با « يك‌ جهاني‌شدن‌ واحد A Single Globalization » نيست‌، بلكه‌ مواجه‌ با «جهاني‌ شدنهاي‌ بي‌شمار Unlimited Globalization » (برگر و هانتينگتون‌ Berger and Huntington ، 2002) است‌. بعضي‌ از اين‌ روندها از وسعت‌ و شدّت‌ و شمول‌ بيشتري‌ برخوردارند و بعضي‌ از اين‌ روندها از وسعت‌ و شدّت‌ و شمول‌ بيشتري‌ برخوردارند و بعضي‌ قلمروهاي‌ كوچك‌تري‌ را در سطح‌ جهان‌ شامل‌ مي‌شوند و از قدرت‌ و عمق‌ كمتري‌ برخوردارند. وقتي‌ يك‌ مفهوم‌ بيش‌ از اندازه‌ توسعه‌ پيدا مي‌كند و ديدگاههاي‌ متفاوت‌ و در مواردي‌ متناقض‌ در كنار آن‌ شكل‌ مي‌گيرد، ناگزير، بايد در نگاه‌ مفهومي‌ به‌ آن‌، از مفاهيم‌ سلبي‌ آغاز كرد.
چرا اسلام‌ و مدرنيته‌، جهاني‌ شدنهاي‌ اول‌ و دوم‌ را شكل‌ داد؟ 
همان‌ طور كه‌ گذشت‌، درخصوص‌ جهاني‌شدن‌، نگرشهاي‌ متفاوت‌ و بعضعاً متضادي‌ وجود دارد. اگر نقش‌ اقتصاد را در جهاني‌شدن‌ قدري‌ جدي‌تر ببينيم‌ و گفتمان‌ اقتصادي‌ را در اين‌ خصوص‌ نسبت‌ به‌ ساير گفتمانهاي‌ (فرهنگي‌ و اجتماعي‌) مزيت‌ بدهيم‌، به‌ اين‌ نتيجه‌ مي‌رسيم‌ كه‌: «هرگاه‌ ظرفيت‌ تجاري‌ يك‌ تمدن‌، بلامنازع‌ گردد، جهاني‌ شدن‌ اتفاق‌ مي‌افتد». ما بر اين‌ مبنا، روند تحولات‌ تاريخ‌ اسلام‌ را مرور مي‌كنيم‌ تا آشكار سازيم‌ چگونه‌ تمدن‌ اسلامي‌ از اوج‌ به‌ زوال‌ افتاد و قدرت‌ جهاني‌ شونده‌ خود را به‌ غرب‌، تسليم‌ نموده‌ و خود در سراشيبي‌ كامل‌ سقوط‌، قرار گرفت‌. 

الف‌: زنگ‌ جهاني‌شدن‌ اول‌ (ورود عمر به‌ اورشليم‌)
پيروزي‌ سريع‌ لشكريان‌ اسلام‌، يكباره‌ (ظرف‌ كمتر از 70 سال‌)، سرزمين‌ تقريباً واحدي‌ - به‌ لحاظ‌ تجاري‌- از مرزهاي‌ اروپا تا مرزهاي‌ چين‌ را در برگرفت‌. اين‌ وضعيت‌ سريعاً تحول‌ گسترده‌ تجارت‌ را پديد آورد.
از سال‌ 638 م‌ كه‌ ورود عمر خليفه‌ دوم‌ اسلامي‌ به‌ اورشليم‌ است‌، تقريباً يك‌ نزاع‌ عميق‌ ميان‌ اسلام‌ و امپراطوريهاي‌ روم‌ شرقي‌ و غربي‌ پديد آمد.
آيا به‌ راستي‌ حمله‌ و هجوم‌ مسلمانان‌ براي‌ پيشروي‌ در جهان‌ رومي‌، ريشه‌ ايدئولوژيك‌ و اعتقادي‌ داشت‌. بعيد است‌ كه‌ تماماً با رويكرد ايدئولوژيك‌ قابل‌ تفسير باشد. واقعيت‌ آن‌ است‌ كه‌ شرق‌ اسلامي‌ در يك‌ تحول‌ اقتصادي‌ - تجاري‌ عميق‌ قرار گرفته‌ و بسيار مايل‌ بود كه‌ غرب‌ را نيز در اين‌ گرونه‌ قرار دهد. به‌ عبارت‌ ديگر بلامنازع‌ بودن‌ ظرفيت‌ تجاري‌ جهان‌ اسلام‌ از يك‌ طرف‌ و فقر و تهيدستي‌ تجاري‌ جهان‌ غرب‌ يا به‌ عبارت‌ ديگر اختلاف‌ سطح‌ پتانسيل‌ تجاري‌، ريشه‌ و عامل‌ منازعاتي‌ گرديد كه‌ ما آن‌ را در غالب‌ جنگهاي‌ فرسانيده‌ صليبي‌ و تقابلات‌ دو طرف‌ مشاهده‌ مي‌كنيم‌.
در تمام‌ طول‌ قرنهاي‌ جنگهاي‌ صليبي‌، مسلمين‌ تدريجاً سطح‌ تجاري‌ خود را با غرب‌ افزايش‌ دادند. در واقع‌ مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ انگيزه‌ مسلمانان‌ در آن‌ جنگها بيشتر اقتصادي‌، امّا انگيزه‌ روميها (تحت‌ تحريكهاي‌ متواتر پاپها) بيشتر ايدئولوژيك‌ بوده‌ است‌ با اين‌ همه‌، در جريان‌ همان‌ سالها، مخصوصاً قرون‌ وسطي‌، سطح‌ تبادل‌ تكنولوژي‌، فلسفه‌ و تجارت‌ به‌ درجه‌اي‌ رسيد كه‌ نهايتاً با پايان‌ يافتن‌ دوره‌ جنگهاي‌ صليبي‌ و سقوط‌ قسطنطنيه‌، توان‌ تجاري‌ غرب‌ به‌ سطح‌ متوازني‌ با شرق‌ (اسلامي‌) رسيد. به‌ عبارت‌ ديگر بايد گفت‌ كه‌ سال‌ 1444 م‌ (سال‌ سقوط‌ امپراطوري‌ روم‌ شرقي‌)، سال‌ آغاز انحطاط‌ تمدن‌ اسلامي‌ و آغاز اوج‌گيري‌ تمدن‌ غرب‌ مسيحي‌ است‌. از همين‌ مقطع‌، غرب‌، نسبت‌ خود را اندك‌ اندك‌ ارتقاء بخشيد و نهايتاً در قرن‌ 20 به‌ برتري‌ كامل‌ نسبت‌ به‌ تمدن‌ اسلامي‌ و انقياد اين‌ كشورها، دست‌ يازيد.
 
ب‌: زنگ‌ جهاني‌ شدن‌ دوم‌ (جهاني‌شدن‌ مدرن‌)
12-5- چنين‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ گذشته‌ تكرار شده‌ است‌. به‌ دنبال‌ بروز روند گذشته‌ و اختلاف‌ سطح‌ تكنولوژي‌، تفكر فلسفي‌ و تجارت‌ جهان‌ غرب‌ و جهان‌ اسلام‌، بايد گفت‌ كه‌ در تمدن‌ اسلامي‌ از اواخر قرن‌ يازدهم‌ شروع‌ به‌ افول‌ مي‌كند و در واقع‌ سال‌ 1444 ميلادي‌، (كه‌ البته‌ ظاهراً در جريان‌ فتح‌ قسطنطنيه‌ پيروز به‌ نظر مي‌رسد) نازل‌ترين‌ سطح‌ توان‌ خود مي‌رسد. از سوي‌ ديگر تمدن‌ غرب‌ حركت‌ خيزنده‌ خود را در جهت‌ جهاني‌ كردن‌ تمدن‌ خود مي‌آغازد. (در نمودار پيوست‌، سير تاريخي‌ تعاملات‌ و تقابلات‌ تمدن‌ اسلامي‌ با تمدن‌ مسيحي‌ (سير تاريخي‌ جهاني‌ شدن‌ اوّل‌) تا پايان‌ دوران‌ جهاني‌ شوندگي‌ تمدن‌ اسلامي‌، تشريح‌ گرديده‌ است‌). 

برگرفته از سایت:http://www.iptra.ir/vdcfdd0y6w.html

 

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: جمعه 12 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

آيا «فلسفه‌ اسلامي‌» امكان‌پذير است‌؟

مقصود از فلسفه‌ اسلامي‌
28-1- در پاسخ‌ به‌ سؤال‌ فوق‌، پاسخ‌ هانري‌ كربن‌ را مرور مي‌كنيم‌: «بي‌ آنكه‌ بخواهيم‌ درباره‌ي‌ اعتقادات‌ يا «باور مكتبي‌» (1) به‌ پيش‌ داوري‌ بپردازيم‌ كه‌ در صفت‌ «اسلامي‌» برخي‌ از فيلسوفان‌ ترديد مي‌كند، ما از «فلسفه‌ي‌ اسلامي‌» به‌ عنوان‌ فلسفه‌اي‌ سخن‌ خواهيم‌ گفت‌ كه‌ تكوين‌ و صورتهاي‌ متنوع‌ آن‌، به‌ طور اساسي‌، با امر ديني‌ و معنوي‌ اسلام‌ پيوند يافته‌ و مؤيد اين‌ نكته‌ است‌ كه‌ اسلام‌، چنان‌ كه‌ به‌ نادرست‌ گفته‌اند، بيان‌ دقيق‌ و اساسي‌ خود را در فقه‌ پيدا نمي‌كند.
مفهوم‌ فلسفه‌ي‌ اسلامي‌ را نمي‌توان‌ به‌ طرحي‌ سنتي‌ كه‌ مدتها در درسنامه‌هاي‌ تاريخ‌ فلسفه‌ مرسوم‌ بود، محدود كرد كه‌ فقط‌ به‌ ذكر چند نام‌ مشهور بسنده‌ مي‌كرد، يعني‌ كساني‌ كه‌ آثار آنان‌ از طريق‌ ترجمه‌هاي‌ لاتيني‌ در فلسفه‌ي‌ مدرسي‌ سده‌هاي‌ ميانه‌ شناخته‌ شده‌ بود. درست‌ است‌ كه‌ ترجمه‌هاي‌ برخي‌ از آثار عربي‌ به‌ زبان‌ لاتيني‌ در طُليطله‌ (2) و صقليه‌ (3) دوره‌ي‌ فرهنگي‌ پر اهميتي‌ بود، اما اين‌ امر، به‌ طور اساسي‌، براي‌ القاي‌ تصوري‌ از جهت‌گيري‌ عمومي‌ كه‌ بتواند درك‌ معنا و بسط‌ تأمل‌ فلسفي‌ در اسلام‌ را ممكن‌ سازد، بسنده‌ نيست‌. به‌ طور اساسي‌، نادرست‌ است‌ كه‌ تأمل‌ فلسفي‌ در اسلام‌، با مرگ‌ ابن‌رشد به‌ پايان‌ مي‌رسد. آثار فيلسوف‌ قرطبه‌ كه‌ به‌ زبان‌ لاتيني‌ ترجمه‌ شده‌ بود، در مغرب‌ زمين‌، به‌ مكتب‌ ابن‌رشد (4) تبديل‌ شد و آنچه‌ را كه‌ مكتب‌ ابن‌سينايي‌ لاتيني‌ (5) ناميده‌ شده‌، ناپديد ساخت‌. در مشرق‌ زمين‌، به‌ ويژه‌ در ايران‌، مكتب‌ ابن‌رشد ناشناخته‌ ماند و نقادي‌ غزالي‌ از فلسفه‌ هرگز همچون‌ امري‌ به‌ نظر نيامد كه‌ پايان‌ بخش‌ سنتي‌ بوده‌ است‌ كه‌ با ابن‌سينا شروع‌ شد. 

يك‌ نكته‌ بسيار مهم‌!
28-2- معنا و تداوم‌ تأمل‌ فلسفي‌ در اسلام‌ در صورتي‌ به‌ درستي‌ فهميده‌ خواهد شد كه‌ نخواهيم‌ به‌ هر قيمتي‌ در آن‌، امري‌ معادل‌ آن‌ چيزي‌ بيابيم‌ كه‌ در مغرب‌ زمين‌ از سده‌ها پيش‌ به‌ معناي‌ دقيق‌ كلمه‌ «فلسفه‌» خوانده‌ مي‌شود. حتي‌ اصطلاحات‌ «فلسفه‌» و «فيلسوف‌» كه‌ از واژه‌هاي‌ يوناني‌ به‌ عربي‌ انتقال‌ يافته‌ و به‌ فيلسوفان‌ مشائي‌ و اشراقي‌ نخستين‌ سده‌هاي‌ اسلام‌ اطلاق‌ مي‌شود، به‌ طور دقيق‌، با مفاهيم‌ غربي‌ «فلسفه‌» و «فيلسوف‌» معادل‌ نيست‌. در مغرب‌ زمين‌، تمايز اساسي‌ ميان‌ «فلسفه‌» و «الهيات‌» به‌ دوره‌ي‌ مدرسي‌ سده‌هاي‌ ميانه‌ باز مي‌گردد. اين‌ تمايز، مبتني‌ بر «عرفي‌ شدني‌» بود كه‌ در اسلام‌ تصوري‌ از آن‌ وجود ندارد و نخستين‌ دليل‌، آن‌ بود كه‌ در اسلام‌ پديدار كليسا با الزامات‌ و نتايج‌ آن‌ تصوري‌ از آن‌ وجود نداشته‌ است‌.
كه‌ اصطلاح‌ حكمت‌ ، معادل‌ واژه‌ي‌ يوناني‌ Sophia است‌؛ اصطلاح‌ حكمت‌ الهيه‌ از نظر لغوي‌ با واژه‌ي‌ يوناني‌ Theosophia برابر است‌. برحسب‌ معمول‌ در برابر اصطلاح‌ متافيزيك‌، علمي‌ قرار داده‌ شده‌ است‌ كه‌ از الهيات‌ بحث‌ مي‌كند. اصطلاح‌ علم‌ الهي‌ را نه‌ مي‌توان‌ و نه‌ بايد به‌ اصطلاح‌ Thةodicةe ترجمه‌ كرد. تصوري‌ كه‌ تاريخ‌نويسان‌ اسلامي‌از شهرستاني‌ در سده‌ي‌ ششم‌ ق‌/ دوازدهم‌ م‌ تا قطب‌الدين‌ اشكوري‌ در سده‌ي‌ يازدهم‌ ق‌/ هفدهم‌ م‌) از فرزانگان‌ يوناني‌ داشته‌اند، اين‌ بود كه‌ حكمت‌ آنان‌ نيز از « مشكات‌ نبوت‌ » ناشي‌ شده‌ است‌.
به‌ همين‌ دليل‌، اگر به‌ انتقال‌ مشكل‌ رابطه‌ي‌ ميان‌ فلسفه‌ و ديانت‌، به‌ گونه‌اي‌ كه‌ به‌ طور سنتي‌ در مغرب‌ زمين‌ طرح‌ شده‌، به‌ اسلام‌ بسنده‌ كنيم‌، مشكل‌ به‌ درستي‌ طرح‌ نخواهد شد، زيرا تنها بخشي‌ از وضعيت‌ بر ما روشن‌ خواهد شد. بديهي‌ است‌ كه‌ فلسفه‌ در اسلام‌ در وضعيتي‌ مشكل‌ قرار داشته‌ است‌؛ با اين‌ حال‌ مشكلات‌، همانهايي‌ نبوده‌ كه‌ مسيحيت‌ با آنها روبه‌رو بوده‌ است‌. تحقيق‌ فلسفي‌ در اسلام‌، در آنجايي‌ در محيط‌ مناسب‌ بود كه‌ درباره‌ي‌ امر بنيادين‌ نبوت‌ و وحي‌ نبوي‌ همراه‌ با مشكلات‌ و وضعيت‌ تأويلي‌ به‌ تأمل‌ مي‌پرداختند كه‌ اين‌ امر بنيادين‌ متضمن‌ آن‌ بود. بدينسان‌، فلسفه‌، صورت‌ « حكمت‌ نبوي‌ » به‌ خود مي‌گيرد و به‌ همين‌ دليل‌، ما حكمت‌ نبوي‌ شيعي‌ را در دو صورت‌ اصلي‌ امامي‌ اثني‌ عشري‌ و اسماعيلي‌ در صدر قرار مي‌دهيم‌». 


پانوشتها
1- orthodoxie
2- Todةde (Toledo)
3- Sicile
4- Averroفsme
5- Avicennisme latin

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: دو شنبه 8 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀


انتقال‌ فلسفه‌ي‌ يوناني‌ به‌ عالم‌ اسلامي‌

دو نيرويي‌ كه‌ فكر يوناني‌ را به‌ شرق‌ كشاند
23-1- مسئله‌ انتقال‌ فلسفه‌ و علم‌ يوناني‌ به‌ جهان‌ اسلامي‌ عرصه‌ي‌ بسيار گسترده‌ و عظيمي‌ را در بر مي‌گيرد: آخرين‌ سده‌هاي‌ عالَم‌ هلنيستي‌، امپراطوري‌ ساساني‌ و كليساي‌ مسيحي‌ ويژه‌ آن‌، و دوره‌ي‌ اسلامي‌. براي‌ فهم‌ مسئله‌ي‌ انتقال‌، نمي‌توانيم‌ از مراجعه‌ به‌ اين‌ دو فرهنگ‌ نخستين‌ كه‌ ستون‌ فقرات‌ و جولان‌گاه‌ اين‌ ظهور و توسعه‌ي‌ تاريخي‌ را تشكيل‌ مي‌دهند اجتناب‌ كنيم‌. ما با نيروهاي‌ بنياديني‌ سروكار خواهيم‌ داشت‌ كه‌ دگرگونيها و تحوّلات‌ را در هر دوره‌ به‌ بار آورده‌ و راه‌ را براي‌ انتقال‌ عملي‌ گشوده‌اند.

موضوع‌ انتقال‌ به‌ شمار كثيري‌ از حوزه‌هاي‌ مختلف‌ علمي‌ و دانشگاهي‌ مربوط‌ است‌: فلسفه‌، تاريخ‌ فلسفه‌، تاريخ‌ علم‌، ادبيات‌ باستاني‌ (يوناني‌)، تاريخ‌ كليساي‌ مسيحي‌، هم‌ غربي‌ و هم‌ شرقي‌، مطالعات‌ ايراني‌ و سرياني‌ و عربي‌ - و اين‌ فهرست‌ مي‌تواند ادامه‌ يابد. فرهنگ‌ سنّتي‌ كه‌ ما يوناني‌ مآبيِ متأخر مي‌ناميم‌ تركيبي‌ از عناصر بسيار، به‌ ويژه‌ عناصر متناقض‌، بود و براي‌ آنكه‌ انتقال‌ آن‌ را بفهميم‌ در آغاز بايد آن‌ را بشناسيم‌. درك‌ و فهم‌ چنين‌ دوره‌ي‌ پيچيده‌اي‌ مستلزم‌ همكاري‌ و تشريك‌ مساعي‌ انواع‌ و اصناف‌ متخصّصان‌ نظير دانشمندان‌ ادبيات‌ باستان‌ (يوناني‌)، دانشمندان‌ ادبيات‌ عربي‌، مورّخان‌ كليسايي‌ و محقّقان‌ و پژوهشگران‌ آيين‌ گنوستيك‌ (مذهب‌ غنوصي‌ يا عرفان‌گرايي‌) و جز اينهاست‌. اين‌ امر تكليفي‌ است‌ كه‌ تنها از طريق‌ كار مشترك‌ مي‌توان‌ به‌ عهده‌ گرفت‌.

فضلا و محقّقان‌ از حوزه‌هاي‌ مختلف‌ به‌ هر يك‌ از ديگر پژوهشهاي‌ علمي‌ بذل‌ توجه‌ كرده‌اند. مقاله‌ي‌ ام‌.تارديو (M. Tardieu) (1986)، مورّخ‌ آيين‌ گنوستيك‌، توسط‌ آي‌.هادُت‌ (I. Hadot) (303-275:1990)، دانشمند ادبيات‌ باستاني‌، به‌ تفصيل‌ ادامه‌ يافت‌. پس‌ از يك‌ قرن‌ و نيم‌ تحقيق‌ و مطالعه‌ و بررسي‌ در قلمروهاي‌ گوناگون‌، بسياري‌ از موضوعات‌ مبهم‌ به‌ علّت‌ كميابي‌ منابع‌ هنوز در تاريكي‌ است‌؛ مثلاً ما هنوز درباره‌ي‌ اينكه‌ آخرين‌ فلاسفه‌ي‌ نوافلاطوني‌ آتني‌، كه‌ بعد از فرمانِ 529 ميلادي‌ ژوستي‌نين‌ (Justinian) (كه‌ به‌ سبب‌ آن‌ آكادمي‌ آتن‌ بسته‌ و دارايي‌ آن‌ توقيف‌ و مصادره‌ شد)، در كجاها مي‌زيستند اختلاف‌ نظر داريم‌. تصور اينكه‌ فلاسفه‌ در چنان‌ وضع‌ و حالي‌ چگونه‌ مي‌توانستند كار كنند، دشوار است‌.

فكر علمي‌ و فلسفي‌ يوناني‌ به‌ سوي‌ شرق‌ كشانده‌ شد، و نظريه‌ي‌ انتقال‌ آن‌ از اسكندريه‌ به‌ بغداد كه‌ نويسندگان‌ اسلاميِ سده‌هاي‌ ميانه‌ بدان‌ معتقد بودند كاملاً موجّه‌ است‌. اما نظريه‌ي‌ آنان‌ را به‌ طور كلّي‌ مي‌توان‌ پذيرفت‌ و نه‌ در جزئيات‌، زيرا شمار بسياري‌ از اظهارات‌ آنان‌ مبتني‌ بر مسموعاتي‌ بود كه‌ به‌ شكل‌ نقل‌ و روايت‌ شفاهي‌ از نسطوريان‌ و يعقوبيان‌ به‌ ايشان‌ منتقل‌ شده‌ بود. خبر و روايت‌ شفاهي‌ معمولاً داراي‌ نظم‌ و ترتيب‌ تاريخي‌ نيست‌ و همين‌ امر كه‌ آگاهيها به‌ روشي‌ غير از نظم‌ و ترتيب‌ تاريخي‌ مبادله‌ شده‌ است‌ دالّ بر وجود سنّتي‌ شفاهي‌ است‌ كه‌ اي‌.جي‌.برون‌ (E.G.Browne) (14:1921) به‌ آن‌ به‌ عنوان‌ « سنّتي‌ زنده‌ » اشاره‌ مي‌كند. به‌ نظر من‌ حركت‌ فكر يوناني‌ به‌ سوي‌ شرق‌ مبتني‌ بر دو نيروي‌ اساسي‌ است‌: مسيحي‌ شدن‌ امپراطوري‌ روم‌ ، و جهاني‌شدن‌ امپراطوري‌ ساساني‌ .

مسيحي‌شدن‌ امپراطوري‌ روم‌
23-2- پرسشي‌ كه‌ مي‌توان‌ مطرح‌ كرد اين‌ است‌: منظور ما از مسيحي‌شدن‌ امپراطوري‌ روم‌ چيست‌؟ عالَم‌ يوناني‌ مآب‌ باگام‌ و آهنگي‌ بسيار آهسته‌ مسيحي‌ شده‌ بود، و اين‌ رويداد بيش‌ از دويست‌ سال‌ طول‌ كشيد. امپراطور كنستانتين‌ در 313 رسماً آزادي‌ در مذهب‌ را به‌ دين‌ مسيحي‌ عطا كرد و در 325 نخستين‌ شوراي‌ عمومي‌ را در شهر نيقيه‌ (1) فرا خواند. اين‌ امر به‌ منظور فراهم‌ ساختنِ انضباط‌ در عقيده‌ و آموزه‌ي‌ مسيحيِ مورد نزاع‌ و گفتگو بود؛ آن‌ در واقع‌ نخستين‌ كوشش‌ براي‌ شرعي‌ كردن‌ و مقدّس‌ شمردن‌ كليساي‌ مسيحي‌ بود، و بسياري‌ شوراهاي‌ ديگر براي‌ يكي‌ ساختنِ و آموزه‌ي‌ يكسان‌ و متحدالشكل‌ از آن‌ پيروي‌ كردند. فشار و مضيقه‌ هميشه‌ از سوي‌ دولت‌ وارد مي‌شد. به‌ هر حال‌، مسيحيّت‌ تا ربع‌ آخرِ قرن‌ چهارم‌ يعني‌ تا پيش‌ از فرمان‌ امپراتورگراتيان‌ ، به‌ عنوان‌ يك‌ دين‌ دولتي‌ اعلام‌ نشده‌ بود. انتقال‌ فرهنگ‌ شرك‌ (اعتقاد به‌ ارباب‌ انواع‌ و تعدّد خدايان‌) به‌ فرهنگ‌ مسيحي‌ در قرن‌ ششم‌ ادامه‌ داشت‌ و با فرمان‌ ژوستي‌ نين‌ در 529 كمابيش‌ پايان‌ پذيرفت‌.
اين‌ دگرگوني‌، هر چند تدريجي‌، تغييري‌ كيفي‌ بود، تحوّلي‌ كه‌ مي‌خواهم‌ آن‌ را «تحوّل‌ معرفتي‌» به‌ معناي‌ تغييري‌ كه‌ در شعور و آگاهي‌ عمومي‌ رخ‌ مي‌نمايد بنامم‌، و در قلب‌ جهان‌بيني‌ غربي‌ راه‌ يافت‌. اين‌ دگرگونيِ بنيادي‌ تفسير طولي‌ و تاريخيِ زمان‌ را پديد آورد و جانشين‌ نظريه‌ي‌ دوره‌اي‌ كه‌ در مدت‌ دوران‌ يوناني‌ مستولي‌ و حكمفرما بود گرديد. و نمي‌توانم‌ اين‌ مطلب‌ را در اينجا كاملاً شرح‌ و توضيح‌ دهم‌ ليكن‌ مي‌توانم‌ خاطرنشان‌ كنم‌ كه‌ فيلوپونوس‌ در طبيعيات‌ يا علم‌ فيزيك‌ خود (456، 17 به‌ بعد) نظريه‌ي‌ دوره‌اي‌ را ردّ مي‌كند و نظريه‌ي‌ طوليِ زمان‌ را مي‌پذيرد. اين‌ دگرگوني‌ را مورّخان‌ افكار، كه‌ بر «تحوّل‌ معرفتي‌» كه‌ در قرن‌ هفدهم‌ با ظهور علم‌ جديد رخ‌ نموده‌ است‌ تأكيد مي‌ورزند، دست‌ كم‌ گرفته‌ و ناچيز شمرده‌اند.

آنچه‌ عملاً در دگرگوني‌ از عالَم‌ يوناني‌ به‌ عالَم‌ مسيحي‌ رخ‌ داده‌ بود اين‌ بود كه‌ همه‌ي‌ تفسيرهاي‌ مشكوك‌ الاصل‌ از متون‌، ممنوع‌ تحريم‌شده‌ بودند، و اين‌ نهي‌ و تحريم‌ محدود به‌ كتابهاي‌ مقدّس‌ نبود؛ همچنين‌ به‌ متون‌ گنوستيك‌ (عرفان‌گرايي‌) نيز گسترش‌ يافت‌؛ و شارحان‌ نوافلاطونيِ محاورات‌ افلاطون‌ از اين‌ منع‌ و تحريم‌ گريزي‌ نداشتند. اين‌ در واقع‌ تحريمي‌ درباره‌ي‌ رموز و اساطير به‌ جاي‌ قبول‌ عقايد رسمي‌ بود. اين‌ وضع‌ و حال‌ امور، سرانجام‌ به‌ جدايي‌ بين‌ تخيّل‌ خلاّق‌ و فكر عقلاني‌اي‌ كه‌ توسط‌ نوافلاطونيان‌ بسط‌ يافته‌ بود منجر شد، كه‌ منظور من‌ از تحوّل‌ معرفتي‌ همين‌ است‌. امپراطوراني‌ كه‌ آرزوي‌ برقراري‌ قانون‌ و نظم‌ داشتند چه‌ كاري‌ غير از حمله‌ به‌ بي‌نظمي‌ مي‌توانستند بكنند؟ بي‌نظمي‌، كه‌ ظهور مسيحيت‌ پديد آمده‌ بود، براي‌ اقتدار دولت‌ پذيرفتني‌ نبود.

كنستانتين‌ (2) دور از انگيزه‌هاي‌ سياسي‌ تابعيت‌ مسيحي‌ را برگزيد، ليكن‌ مشكل‌ واقعي‌ اين‌ بود كه‌ مسيحيت‌، چنان‌ كه‌ اي‌.آر.هايس‌ (35:1930) اظهار نظر مي‌كند، « به‌ يك‌ معني‌ يهوديت‌ اصلاح‌ شده‌ » بود. مسيحيت‌ وقتي‌ از قانون‌ يهودي‌ جدا و مستقل‌ شد هيچ‌ اقتدار و مرجعيت‌ حقوقي‌ و قانوني‌ براي‌ بحث‌ درباره‌ي‌ مقررات‌ و دستورها، چنان‌ كه‌ در مورد يهوديت‌ و اسلام‌ كه‌ به‌ ترتيب‌ هلاخا و شريعت‌ دارند، نداشت‌. مسيحيت‌ ادعا داشت‌ كه‌ ريشه‌ و مبدأ يهودي‌ دارد، به‌ طوري‌ كه‌ براي‌ « نجات‌ يهوديان‌ » (يوحنا، 22:4) آمده‌ است‌. خود اين‌ حقيقت‌ نعمتي‌ ناشناخته‌ براي‌ توسعه‌ي‌ آينده‌ي‌ دنياي‌ غربي‌ بود، ليكن‌ يقيناً در مدت‌ چهار قرن‌ اولِ مسيحيت‌ اين‌ چنين‌ ظاهر نشد. امپراطوران‌ كه‌ از زمان‌ كيش‌ و آيين‌ جديد، كه‌ مبناي‌ حقوقي‌ و قانوني‌ نداشت‌، با مشكلات‌ بزرگي‌ مواجه‌ بودند، به‌ تعداد زيادي‌ از تفسيرهاي‌ آزاد كشانده‌ شدند. اين‌ مسائل‌ و مشكلات‌ فقط‌ مربوط‌ به‌ گنوستيكها (عرفان‌ گرايان‌) نبود، بلكه‌ در درون‌ خود كليسا هم‌ وجود داشت‌. هرج‌ و مرج‌ و نزاع‌ و كشمكش‌ بين‌ شمار زيادي‌ از فرقه‌ها مانند مونوفيزيتها (واحد گرايان‌) ، ديوفيزيتها (دوگانه‌گرايان‌) ، تري‌تئيستها (سه‌ گانه‌گرايان‌) و بسياري‌ ديگر جاري‌ بود. در اسكندريه‌ پيروان‌ سه‌ اسقف‌ بزرگ‌ و مخالف‌ با هم‌ در زمان‌ واحدي‌ با يكديگر مي‌جنگيدند. بخش‌ غربيِ امپراطوري‌ از آنچه‌ با عنوان‌ ارتداد و بدعت‌گذاري‌ به‌ آن‌ اشاره‌ مي‌شود رها نبود. اكثر اسقفان‌ در اسپانياي‌ قرن‌ چهارم‌ پيرو عقايد پريسكيليان‌ (3) بودند و بر تفسير رمزي‌ تثليث‌ تأكيد مي‌كردند.

براي‌ حلّ اين‌ تفاوت‌ كلي‌ و اختلاف‌ تفسيرهاي‌ عقيدتي‌ و آموزه‌اي‌، انجيل‌ در قرن‌ چهارم‌ ميلادي‌ توسط‌ جِرُم‌ از يوناني‌ به‌ لاتين‌ ترجمه‌ شد، و قانون‌ رومي‌ توسط‌ دولت‌ به‌ منظور آنكه‌ جانشين‌ فقدان‌ قدرت‌ قانوني‌ و حقوقي‌ مسيحي‌ شود تحميل‌ گرديد. بدينسان‌، لاتين‌ جانشين‌ زبان‌ يوناني‌ كه‌ در آغاز مسيحيت‌ نماينده‌ و عرضه‌ كننده‌ي‌ آن‌ بود، شد. چنان‌ كه‌ استين‌ (411:1949) و كامرُن‌ (663:1967) خاطرنشان‌ مي‌كنند، فرمان‌ 529 ميلادي‌ ژوستي‌ نين‌ تحصيل‌ و مطالعه‌ي‌ قانون‌ را به‌ سه‌ مركز - رُم‌، قسطنطنيه‌ (استانبول‌) و بيروت‌- منحصر ساخت‌ و آن‌ را از قيصريه‌، آتن‌ و اسكندريه‌ محروم‌ و ممنوع‌ كرد. اين‌ دو شهر اخير مهم‌ترين‌ مراكز براي‌ سخنوري‌ (خطابه‌ يا علم‌ بلاغت‌) بودند. اگر قانون‌ رومي‌ بر شكاف‌ ناشي‌ از فقدان‌ قانوني‌ بودنِ مسيحي‌ پل‌ مي‌زد، همچنين‌ بايد جانشين‌ سخنوري‌ يوناني‌، كه‌ در فرهنگ‌ مشركانه‌ي‌ يوناني‌ نقش‌ قانون‌ را ايفا مي‌كرد، مي‌گرديد. در واقع‌ به‌ وسيله‌ي‌ سخنوري‌ بود كه‌ مردم‌ در فرهنگ‌ يوناني‌ براي‌ وكالت‌ در دادگاه‌ پرورش‌ مي‌يافتند. سخنوري‌ يوناني‌ به‌ عنوان‌ رشته‌اي‌ قانوني‌ نخستين‌ ضربه‌ و صدمه‌ي‌ خود را در پايان‌ قرن‌ چهارم‌ ميلادي‌ دريافت‌ كرد و با افول‌ و سقوط‌ تدريجي‌ سخنوري‌ يوناني‌ قانوني‌ بودن‌ دنياي‌ يوناني‌ متزلزل‌ شد. از آنجا كه‌ قانون‌ است‌ كه‌ جامعه‌ را به‌ هم‌ مي‌پيوندد، تغييري‌ در رعايت‌ اساسي‌ قانون‌ مي‌تواند در ساختار همان‌ جامعه‌ تأثير بگذارد. اين‌ طنز تاريخ‌ است‌، زيرا همان‌ قانون‌ رومي‌ كه‌ اكنون‌ در عالم‌ مسيحي‌ اعلام‌ و ترويج‌ شده‌ بود مسيحيت‌ را به‌ مثابه‌ جُرم‌ و جنايتي‌ كه‌ سزاوار مرگ‌ در تحت‌ حكومت‌ امپراطور تراژان‌ (4) ، است‌ قلمداد مي‌كرد (لاكتانتيوس‌، مبادي‌، 12 و 5011).
سرنوشت‌ فلاسفه‌ و نيز آثارشان‌ تابع‌ سرنوشت‌ سخنوري‌ و علم‌ بلاغت‌ بود. حتي‌ پيش‌ از بسته‌شدن‌ آكادمي‌ آتن‌، آشفتگيهايي‌ از دور برافق‌ عقلاني‌ اسكندريه‌ نمودار شده‌ بود. در 391 ميلادي‌ فرماني‌ از سوي‌ تئودُسيوس‌ اول‌ صادر شد كه‌ قربانيهاي‌ مشركانه‌ را ممنوع‌ مي‌كرد. گروههاي‌ راهبان‌ و صومعه‌نشينان‌ بر معبدهاي‌ مشركان‌ در اسكندريه‌ حمله‌ نمودند و آنها را ويران‌ كردند. بسياري‌ از فضلاي‌ مشرك‌، اسكندريه‌ را ترك‌ كردند؛ در ميان‌ آنان‌ اُلمپيوس‌، فيلسوف‌ و كاهن‌ خداي‌ سراپيس‌ ، و هلاديوس‌ و آمونيوس‌ ، هر دو دستور زبان‌ دان‌ و كاهن‌، اولي‌ كاهن‌ زئوس‌ و دومي‌ كاهن‌ خداي‌ ميمون‌ بودند. حقوق‌ و مواجب‌ بسياري‌ واگرفته‌ شد و به‌ بعضي‌ اجازه‌ي‌ تعليم‌ داده‌ نشد. يك‌ حادثه‌ي‌ غم‌انگيز مرگ‌ هيپاتيا ، فيلسوف‌ مشرك‌، بود، كه‌ گروهي‌ از كاهنان‌ در 415 او را بدون‌ دادرسي‌ مجازات‌ كردند. در ربع‌ آخر قرن‌ پنجم‌ ميلادي‌، آمونيوس‌ (متوفي‌ حوالي‌ 517) بر رأس‌ حوزه‌ي‌ نوافلاطوني‌ اسكندريه‌ بود، ليكن‌ فشار زيادي‌ از سوي‌ مراجع‌ مسيحي‌ نسبت‌ به‌ تعليمات‌ فلسفي‌ مشركانه‌اش‌ بر او اِعمال‌ شد. در واقع‌ وي‌ از جانب‌ دو تن‌ از فضلاي‌ مسيحي‌، زكرياس‌ اسكولاستيكوس‌ و آئيناس‌ اهل‌ گازا ، به‌ علّت‌ اعتقادش‌ به‌ ازليت‌ جهان‌ مورد تعرض‌ و حمله‌ قرار گرفت‌.

حوزه‌ي‌ اسكندريه‌ دگرگونيها و تطوّرات‌ بسيار زيادي‌ را تحمّل‌ كرد. مطابق‌ يك‌ پاپيروس‌ از قرن‌ پنجم‌ ميلادي‌، انجمني‌ مسيحي‌ موسوم‌ به‌ فيلوپونويي‌ وجود داشت‌ كه‌ كار عمده‌اش‌ سازماندهي‌ جنگها برضدّ معلّمان‌ و محصّلان‌ مشرك‌ و حمله‌ عليه‌ معابد مشركان‌ بود. سِوِروس‌ ، اسقف‌ بزرگ‌ آنتيوخ‌ ، عضو اين‌ انجمن‌ بود. اين‌ امر اثبات‌ مي‌كند كه‌ جوّ فرهنگي‌ بي‌نهايت‌ به‌ هيجان‌ آمده‌ بود. تحت‌ اين‌ اوضاع‌ و احوال‌، براي‌ مردي‌ مانند آمونيوس‌ عادي‌ و معمولي‌ است‌ كه‌ به‌ امضاي‌ موافقتنامه‌اي‌ با آتاناسيوس‌ دوم‌ در دهه‌ي‌ 490 مجبور باشد. اين‌ واقعه‌ را داماسكيوس‌ (متوفّي‌ حوالي‌ 538) گزارش‌ كرده‌ است‌ (زندگي‌ ايزيدُري‌، فقره‌ي‌ 316:251، نشر زينتزن‌) كسي‌ كه‌ تا اندازه‌اي‌ نسبت‌ به‌ آمونيوس‌ تند و خشن‌ است‌ و او را به‌ انگيزه‌هاي‌ مالي‌ متّهم‌ مي‌كند. نتيجه‌ي‌ اين‌ معامله‌ بي‌ترديد مالي‌ بود، زيرا در غير اين‌ صورت‌ آمونيوس‌ نمي‌توانست‌ تعليم‌ دهد چرا كه‌ حقوق‌ و مواجب‌ او به‌ مقامات‌ كشوري‌ و شهري‌ وابسته‌ بود.

با وجود اين‌، آمونيوس‌ در عوض‌ مجبور بود برخي‌ امتيازات‌ را بدهد. اين‌ امتيازات‌ چه‌ بود؟ اين‌ پرسش‌ بسيار مهم‌ است‌، زيرا تأثيرات‌ گسترده‌ و تعيين‌ كننده‌اي‌ بر آينده‌ي‌ فلسفه‌ داشت‌. آمونيوس‌ از تفسيرهاي‌ افلاطوني‌ روگردان‌ شد و بر ارسطو متمركز گشت‌، نه‌ تنها بر اُرگانون‌ (منطق‌) ارسطو بلكه‌ بر مابعدالطبيعه‌ نيز. اين‌ نشانه‌ و قرينه‌ي‌ روشني‌ است‌ كه‌ آمونيوس‌ در واقع‌ در عوضِ به‌ دست‌ آوردن‌ مال‌ در دادوستد با اسقف‌ بزرگ‌ آتاناسيوس‌ دوم‌ برخي‌ امتيازات‌ را داد. تصور اينكه‌ چگونه‌ وي‌ مي‌توانست‌ تحت‌ آن‌ اوضاع‌ و احوال‌ كار ديگري‌ غير از آن‌ بكند دشوار است‌. هيچ‌ شرحي‌ درباره‌ي‌ آثار افلاطون‌ توسط‌ آمونيوس‌ به‌ ما نرسيده‌ است‌. با اين‌ حال‌، شگفت‌آور است‌ كه‌ تحت‌ تعليم‌ پروكلوس‌ تحصيل‌ و مطالعه‌ كرده‌ و از اشتياق‌ استاد به‌ مابعدالطبيعه‌ي‌ نظري‌ تأثير نگرفته‌ است‌. اولمپيودُروس‌ (متولد حوالي‌ 495/505 ميلادي‌) گزارش‌ مي‌دهد كه‌ آمونيوس‌ درباره‌ي‌ گرگياس‌ تدريس‌ و سخنراني‌ مي‌كرد، ليكن‌ پيرامون‌ محاوراتي‌ كه‌ نوافلاطونيان‌ آن‌ قدر مشتاق‌ به‌ نوشتن‌ تفسيرهايي‌ درباره‌ي‌ مثلاً جمهوري‌ و تيمائوس‌ و پارميندس‌ بودند هيچ‌ ذكري‌ نمي‌كند.
آمونيوس‌ انتخاب‌ ديگري‌ نداشت‌ جز روگرداندن‌ از محاورات‌ افلاطوني‌، كه‌ در شرح‌ و تفسيرهاي‌ پروكلوس‌ از آنها جدل‌آميز و بحث‌انگيز بودند و با تعدد خدايان‌ مشركانه‌ يكي‌ گرفته‌ مي‌شدند. بهترين‌ كار ممكن‌ بازگشت‌ به‌ ارسطو و ارسطوي‌ نوافلاطوني‌ شده‌ بود. يك‌ جريان‌ دو جانبه‌ در تفسير آمونيوس‌ از ارسطو رخ‌ نمود. چنان‌ كه‌ وريكن‌ به‌ حقّ اشاره‌ مي‌كند «مابعدالطبيعه‌ي‌ نوافلاطوني‌ شده‌ي‌ ارسطو با يك‌ نظام‌ متناظر نوافلاطونيِ ارسطويي‌ شده‌ مواجه‌ شد». ميراث‌ آمونيوس‌ هماهنگ‌سازي‌ افلاطون‌ و ارسطو بود، ميراثي‌ كه‌ فارابي‌ (متوفي‌ 339/950) از آمونيوس‌ به‌ ارث‌ بُرد. سيمپليكيوس‌ (سمبلقيوس‌) (درباره‌ فيزيك‌ (طبيعيات‌)، 1360. 31-28) به‌ هدف‌ آمونيوس‌ به‌ عنوان‌ هماهنگ‌سازي‌ ارسطو با افلاطون‌ اشاره‌ مي‌كند. در اين‌ شكلِ آمونيويي‌ است‌ كه‌ فلسفه‌ي‌ اسكندراني‌ به‌ طور كلي‌ به‌ جهان‌ اسلامي‌ و به‌ خصوص‌ به‌ فارابي‌ منتقل‌ شد.

براي‌ فهم‌ قياس‌ دو حدّيِ ] فلسفه‌ي‌ [ اسكندراني‌ بايد سؤالات‌ زير را پرسيده‌: منظور ما از (1) نوافلاطوني‌ كردن‌ مابعدالطبيعه‌ي‌ ارسطو و (2) ارسطويي‌ ساختن‌ نظام‌ نوافلاطوني‌ چيست‌؟ سؤال‌ اول‌ با مسئله‌اي‌ مابعدالطبيعي‌ كه‌ مربوط‌ به‌ جهان‌شناسي‌ است‌ سروكار دارد، و سؤال‌ دوم‌ به‌ مراتبِ هستي‌شناسي‌ وجود اشاره‌ دارد. مطابق‌ نظر سيمپليكيوس‌، آمونيوس‌ به‌ خداي‌ ارسطويي‌ نه‌ تنها علّيت‌ غائي‌ بلكه‌ عليت‌ فاعلي‌ را نيز نسبت‌ مي‌دهد. محرّك‌ نامتحرّك‌ ارسطو علت‌ غائي‌ است‌، معقول‌ (نوئتون‌) است‌ كه‌ عقل‌ (نوس‌) را حركت‌ مي‌دهد بدون‌ آنكه‌ متحرك‌ باشد (ارسطو، درباره‌ي‌ مابعدالطبيعه‌، 1-30، 7-26 الف‌ 1072.7.12). در تبيين‌ ارسطو مشكلي‌ هستي‌شناختي‌ است‌. اگر محرك‌ نامتحرك‌ حركت‌ مي‌دهد، پس‌ چه‌ كسي‌ هستي‌ مي‌بخشد؟ زيرا يقيناً، اگر هيچ‌ چيزي‌ وجود ندارد، حركت‌ هم‌ نمي‌تواند موجود باشد. بودن‌ بايد مقدّم‌ بر در حركت‌ بودن‌ باشد. سيمپليكيوس‌ (درباره‌ي‌ فيزيك‌، 4-31. 1361) گزارش‌ مي‌دهد كه‌ اسكندر ] افروديسي‌ [ عليّت‌ فاعلي‌ را نسبت‌ به‌ حركت‌ آسماني‌ تصديق‌ كرده‌ است‌، اما نسبت‌ به‌ جوهر آسماني‌ انكار نموده‌ است‌ (درباره‌ي‌ فيزيك‌، 15-11. 1362). سيمپليكيوس‌ (درباره‌ي‌ فيزيك‌، 10-9. 1363) از آمونيوس‌ دفاع‌ مي‌كند با اين‌ استدلال‌ كه‌ اگر چيزي‌ حركت‌ خود را از خارج‌ دريافت‌ كند بايد وجود خود را نيز از خارج‌ دريافت‌ كند. اين‌ استدلال‌ به‌ نظر مي‌رسد برخلاف‌ رأي‌ و آموزه‌ي‌ درست‌ فهم‌ ناشده‌ي‌ ابن‌سينا درباره‌ي‌ خارجيّت‌ وجود است‌. عليّت‌ غائي‌ تنها به‌ عنوان‌ مبدأ حركت‌ (ارسطو، درباره‌ي‌ فيزيك‌، 3 الف‌ 198. 6.2) به‌ نظر مي‌رسد كه‌ از لحاظ‌ هستي‌شناسي‌ براي‌ سيمپليكيوس‌ و آمونيوس‌ و ابن‌سينا ناكافي‌ است‌. در نظر آنان‌ عليت‌ فاعلي‌ بايد همچنين‌ مبدئي‌ باشد كه‌ جوهر (اوسيا) را به‌ هستي‌ آورد (سيمپليكيوس‌، درباره‌ي‌ فيزيك‌، 8-2. 1363). ما انتقاد مشابهي‌ را از ارسطو و شارحان‌ وي‌ توسط‌ ابن‌سينا (4.24-21.23:1947) در شرح‌ خود بر كتاب‌ لامبداي‌ مابعدالطبيعه‌ي‌ ارسطو (6-23 الف‌ 1072 مي‌يابيم‌. ابن‌سينا چنين‌ استدلال‌ مي‌كند:

رسيدن‌ به‌ حقيقتِ (واقعيت‌) نخستين‌ از طريق‌ حركت‌ و از طريق‌ اين‌ امر كه‌ آن‌ مبدأ حركت‌ است‌ و نيز اينكه‌ عمل‌ كردن‌ به‌ عنوان‌ اصل‌ و مبدأ ذوات‌ نيازمند آن‌ است‌، بي‌معني‌ و نامعقول‌ است‌. اين‌ مردم‌ چيزي‌ غير از اين‌ دليل‌ ارائه‌ نداده‌اند كه‌ آن‌ محرّكي‌ است‌ كه‌ مبدأ وجود نيست‌. من‌ ] نوميدانه‌ [ فاقد صلاحيت‌ خواهم‌ بود ] اگر بپذيريم‌ [ كه‌ حركت‌ بايد وسيله‌ي‌ اثبات‌ حقيقت‌ نخستين‌ كه‌ خود مبدأ همه‌ي‌ وجود است‌ باشد. اينكه‌ آنان‌ مبدأ اول‌ را به‌ اصلي‌ براي‌ حركت‌ سپهر آسماني‌ برگردانند بالضروره‌ آن‌ را ] همچنين‌ [ مبدأ و اصلي‌ براي‌ جوهر سپهر آسماني‌ نمي‌سازد.

استدلال‌ ابن‌سينا، كه‌ مشابه‌ استدلال‌ سيمپليكيوس‌ (درباره‌ي‌ فيزيك‌، 8-2. 1363) است‌، در مركز مابعدالطبيعه‌ي‌ وي‌ قرار دارد، و هستي‌شناسي‌ او از همين‌ مسئله‌ نشئت‌ مي‌گيرد. اين‌ امر اثبات‌ مي‌كند كه‌ انتقال‌ چه‌ جرياني‌ داشته‌ و افكار چگونه‌ اقتباس‌ شده‌ و سپس‌ بسط‌ و توسعه‌ يافته‌ است‌. انتقال‌ را نمي‌توان‌ تنها از طريق‌ جغرافيا تبيين‌ كرد.

بايد اضافه‌ كرد كه‌ انديشه‌ي‌ به‌ وجود آمدن‌ از طريق‌ علّيت‌ فاعلي‌ در آمونيوس‌ ارتباطي‌ با عقيده‌ و آموزه‌ي‌ مسيحي‌ درباره‌ي‌ آفرينش‌ از عدم‌ ندارد. نوافلاطونيان‌، همانند فيلسوفان‌ همتايِ اسلامي‌شان‌، به‌ «ازليت‌» جهان‌ معتقد بودند. هماهنگي‌ علّيتهاي‌ فاعلي‌ و غائي‌ يا دروني‌ و متعالي‌ احتمالاً جزئي‌ از نظريه‌ي‌ موثق‌ و معتبري‌ بوده‌ است‌ كه‌ براي‌ حمايت‌ و حفظ‌ فلسفه‌ از خشم‌ كليسايي‌ نيز به‌ كار آمدند.

اما راجع‌ به‌ مسئله‌ي‌ ارسطويي‌ كردن‌ نظام‌ نوافلاطوني‌، تقسيم‌ سه‌ جزئي‌ وجود جاي‌ خود را به‌ سلسله‌ مراتب‌ تدريجي‌ وجود داد، كه‌ هر مرتبه‌ شامل‌ هم‌ صورت‌ و هم‌ ماده‌ است‌ (آمونيوس‌، درباره‌ي‌ مقولات‌، 4.36-18.35؛ وريكن‌ (1990 ب‌): 230). اين‌ مسئله‌ همچنين‌ به‌ اين‌ صورت‌ بود كه‌ منطق‌ - وجودشناسي‌ ارسطويي‌ به‌ عالَم‌ اسلامي‌ منتقل‌ گشت‌، جايي‌ كه‌ باز هم‌ متحمل‌ بسط‌ و توسعه‌ي‌ بيشتر در دستهاي‌ فارابي‌ و ابن‌سينا و ديگر مشّائياني‌ كه‌ سنّت‌ اين‌ حوزه‌ را دائمي‌ كردند شد. با آمونيوس‌ حوزه‌اي‌ شروع‌ شد كه‌ نظريات‌ فلسفي‌اش‌، هر چند در معرض‌ تحريك‌ و تعقيب‌ و آزار ديني‌ دولتي‌ بود، خيلي‌ استادانه‌ آماده‌ و عرضه‌ گرديد. به‌ يك‌ معني‌ مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ احياء و رونق‌ مجدّد تفسير ارسطويي‌ در فلسفه‌ي‌ اسلامي‌ به‌ طور غير مستقيم‌ مرهون‌ سخت‌ گيريِ كليساي‌ دولتيِ ارتودُكس‌ بود.
پس‌ از آمونيوس‌، حوزه‌ي‌ اسكندريه‌ از طريق‌ جريان‌ تدريجيِ مسيحي‌ كردن‌ پيش‌ مي‌رفت‌. در 529 ميلادي‌ (همان‌ سالِ بستن‌ آكادمي‌ آتني‌) فيلوپونوس‌ (متوفّي‌ حوالي‌ 570) رساله‌ي‌ معروف‌ خود De aeternitate mundi contra Proclum ، و كمي‌ سپس‌تر رساله‌ي‌ De aeternitate mundi contra Aristotelem خود را (كه‌ تنها در ترجمه‌ي‌ و شرحي‌ عربي‌ حفظ‌ شده‌ و باقي‌ مانده‌ است‌ و در درباره‌ي‌ آسمانِ سيمپليكيوس‌ گزارش‌ شده‌ است‌) نوشت‌. فيلوپونوس‌ از فرصت‌ مجادله‌ي‌ مسيحي‌ - مشرك‌ استفاده‌ كرد تا خود را از آموزه‌ي‌ نوافلاطوني‌ از ليّت‌ جهان‌ دور نگه‌ دارد. وي‌ آن‌ موقع‌ آثار كلامي‌ خود را كه‌ در آنها به‌ موضع‌ مونوفيزيت‌ (5) ، همانند Diaetإtإs (داور) در 552، معتقد بود نوشت‌، به‌ رغم‌ اينكه‌ شوراي‌ كالسِدُن‌ در 451 اين‌ آموزه‌ را كه‌ بنابر آن‌ مسيح‌ يك‌ ذات‌ و ماهيت‌ دارد نه‌ دو ذات‌ و ماهيت‌ (الهي‌ و انساني‌، چنان‌ كه‌ ديوفيزيتها (6) يا نسطوريان‌ معتقدند) ردّ كرده‌ بود. وي‌ مقارن‌ پايان‌ حياتش‌ در 567 رساله‌ي‌ درباره‌ي‌ تثليث‌ را نوشت‌، كه‌ در آن‌ به‌ نظريه‌ي‌ سه‌ خدايي‌ مسيح‌شناسي‌ كه‌ بدان‌ وسيله‌ پدر، پسر، روح‌القدس‌ سه‌ جوهرند كه‌ در ذات‌ و ماهيت‌ هم‌ گوهر و هم‌ ذات‌اند معتقد بود. اين‌ امر به‌ جدايي‌ و شكاف‌ بيشتري‌ ميان‌ ضدّكالسِدُونيها منجرّ شد. فيلوپونوس‌ به‌ ارتداد و خلاف‌ شرع‌ متهم‌ شد و در 680 ميلادي‌، يعني‌ بيش‌ از يك‌ صد سال‌ پس‌ از مرگش‌، ملعون‌ شد. چنان‌ كه‌ سورابجي‌ (1:1987) به‌ حقّ اشاره‌ مي‌كند: «اين‌ امر نتيجه‌اي‌ طعنه‌آميز داشت‌ كه‌ افكار او ابتدا در جهان‌ اسلامي‌، و نه‌ در قلمرو و مسيحيت‌، جذب‌ شد و ادامه‌ يافت‌.

فيلوپونوس‌ در ميان‌ جامعه‌ي‌ مونوفيزيتهاي‌ يعقوبيِ ايران‌ بسيار با ارزش‌ شناخته‌ شد؛ از سوي‌ ديگر، ديوفيزيتهاي‌ نسطوري‌ را بر آمونيوس‌ ترجيح‌ نهادند. علاوه‌ بر آثار كلامي‌ فيلوپونوس‌ ، (مثلاً حاكم‌ مطلق‌ او كه‌ رساله‌اي‌ منوفيزيتي‌ است‌) نيز به‌ سرياني‌ ترجمه‌ شد، و در 1930 توسط‌ سَندا طبع‌ و نشر يافت‌. ليكن‌ نظريات‌ تثليثي‌ وي‌ در جهان‌ شرقي‌ انعكاس‌ نداشت‌. مورد فيلوپونوس‌ مثال‌ روشني‌ است‌ براينكه‌ حتي‌ مسيحيان‌ از تعقيب‌ و زجر و آزار در محيط‌ يك‌ دين‌ دولتي‌ مصون‌ نبودند، يعني‌ وقتي‌ كه‌ نظرياتشان‌ تابع‌ كليساي‌ رسمي‌ نبود يا با تفسير موسّع‌ مخالفت‌ و مغاير بود. اين‌ اوضاع‌ و أحوال‌ دينيِ امور بر عرصه‌ي‌ ديگري‌، يعني‌ عرصه‌ي‌ علمي‌، تأثير گذاشت‌، و جهان‌ غربي‌ از ميراث‌ علمي‌ فيلوپونوس‌ محروم‌ بود. علم‌ ديناميكِ او را ابن‌سينا اقتباس‌ كرد، و به‌ قدري‌ آن‌ را توسعه‌ داد كه‌ توانست‌ بعدها به‌ عنوان‌ پايه‌ و زمينه‌ براي‌ انقلاب‌ علمي‌ قرن‌ هفدهم‌ به‌ كار آيد و سودمند باشد. آن‌ علم‌، از طريق‌ ترجمه‌هاي‌ قرن‌ يازدهم‌ ميلادي‌ به‌ غرب‌ لاتيني‌ رسيد و توسط‌ جان‌ بوريدان‌ و ديگران‌ (زيمرمن‌ (1987): 9-121؛ شايگان‌ (1986): 3-30 منتقل‌ شد و بيشتر توسعه‌ يافت‌.

اما آموزه‌ي‌ فيلوپونوس‌ راجع‌ به‌ آفرينش‌ جهان‌، توسط‌ متكلّمان‌ اسلامي‌ كه‌ قرنها بر ضدّ فلاسفه‌ درباره‌ي‌ اين‌ موضوع‌ جنگ‌ و ستيز مي‌كردند اقتباس‌ شد و ادامه‌ يافت‌. بعدها، استدلالات‌ آنان‌ به‌ محققّان‌ مسيحي‌ غربي‌ بازگشت‌. فيلوپونوس‌ همچنين‌ بايد مسئول‌ تغيير اساسي‌ نطريه‌ي‌ زمان‌ از جهان‌دوري‌ به‌ جهان‌ طولي‌ شناخته‌ شود. چنان‌ كه‌ چادويك‌ خاظرنشان‌ مي‌كند، «فيلوپونوس‌ افسانه‌ي‌ بازگشت‌ ازلي‌ و ابدي‌ و دور و گردش‌ بي‌پايان‌ زمان‌ را رد كرد. جهان‌ مادي‌ دائماً در تغيّر و دگرگوني‌ است‌. هيچ‌ فردي‌ كه‌ از ميان‌ رفته‌ است‌ هرگز نمي‌تواند دوباره‌ به‌ زندگي‌ باز گردد.» اين‌ امري‌ قطعي‌ درباره‌ي‌ جنبه‌ي‌ ديگري‌ از انتقال‌ است‌ كه‌ مورد اقتباس‌ متكلّمان‌ اسلامي‌ و مورد توجه‌ فلاسفه‌ واقع‌ شد.

اولمپيودُروس‌ كه‌ احتمالاً يك‌ مشرك‌ (معتقد به‌ ارباب‌ انواع‌ و تعدّد خدايان‌) بود جانشين‌ فيلوپونوس‌ شد، ليكن‌ براي‌ آنكه‌ خود را در مقابل‌ حملات‌ احتماليِ مسيحي‌ حفظ‌ كند احتياطاً خود را موحّد قلمداد كرد (درباره‌ي‌ گورگيام‌، 33-32؛ ر.ك‌. و سترينك‌ (1990): 331).
پس‌ از وي‌ سه‌ مسيحي‌ الياس‌ ، ديويد و استفانوس‌ آمدند. اسكندريه‌ به‌ گونه‌اي‌ اداره‌ و مرتّب‌ شد كه‌ با حذف‌ تدريجي‌ شخصيتهاي‌ شرك‌ و از دست‌ دادن‌ نيروي‌ حياتي‌ فلسفي‌اش‌ باز هم‌ باقي‌ بمانِد.

سرنوشت‌ آتن‌، گاهواره‌ي‌ فلسفه‌ي‌ يوناني‌، غير از سرنوشت‌ اسكندريه‌ نبود؛ به‌ هر حال‌، آتن‌، با وجود انجمني‌ خصوصي‌ و محرمانه‌، در 529 ميلادي‌ با فرمان‌ سلطنتي‌ ناگهان‌ به‌ پايان‌ قطعي‌ خود رسيد و فيلسوفانش‌ به‌ امپراطوري‌ ساساني‌ ايراني‌ گريختند. در امپراطوري‌ غربي‌، بوئثيوس‌ توانست‌ فقط‌ ارغنون‌ ارسطو را پيش‌ از مرگ‌ نابه‌ هنگام‌ و زودرس‌ خود در حدود 524 ترجمه‌ كند. تفسير ارتودُكس‌ - كاتوليكيِ وي‌ درباره‌ي‌ مسيح‌شناسي‌ بر ضدّ مونوفيزيتها و نسطوريان‌ در كتاب‌ بر ضد پوتيكن‌ (7) و نسطوري‌ (8) (512) احتمالاً تئودُريك‌ پادشاه‌ اُستروگُت‌ (9) را كه‌ يك‌ آرين‌ (10) بود خشنود نكرد (مذهب‌ آرين‌ با عقيده‌ي‌ مونوفيزيتها وابستگيهايي‌ داشت‌). انگيزه‌هاي‌ محكوميت‌ وي‌ را مي‌توان‌ ديني‌ - سياسي‌ تعبير كرد، همچون‌ شهيدي‌ كاتوليك‌ در تعقيب‌ و زجر و آزار از سوي‌ يك‌ پادشاه‌ آريني‌ (شارپلس‌ (1990):35).

اختلافات‌ و ناسازگاريهاي‌ عقيدتيِ مسيحي‌ و خلطها و آشفتگيها بر سرِ مسيح‌شناسي‌ تنها محدود به‌ امپراطوري‌ شرقي‌ نبود. اين‌ عناصر تاريخي‌ به‌ نظر مي‌رسد كه‌ دين‌ و دولت‌ را بيشتر آميخته‌ و درهم‌ و برهم‌ ساخت‌، ليكن‌ در واقعيت‌ به‌ شكل‌ گرفتن‌ سرنوشت‌ مردم‌ در غرب‌ به‌ وسيله‌ي‌ تركيب‌ و به‌ هم‌ آميختن‌ غير روحاني‌ و مقدّس‌، يعني‌ حكومت‌ و دين‌، كمك‌ كرد. آنان‌ مجبور نبودند نسبت‌ به‌ قانون‌ دينيِ ايستا و ثابت‌ و لايتغيّر اطاعت‌ و پيروي‌ مطلق‌ و نامشروط‌ داشته‌ باشند، چنان‌ كه‌ همانندها و همتاهاي‌ آنان‌ در جهان‌ اسلامي‌ چنين‌ بودند.
جهان‌ اسلامي‌ فكر و علم‌ يوناني‌ را با همه‌ي‌ مسائل‌ و مشكلاتش‌ به‌ ميراث‌ بُرد. گفتگو و مجادله‌ي‌ مشرك‌ - مسيحي‌ توسط‌ فلاسفه‌ و دانشمندان‌ نظير بيروني‌ (متوفي‌ حوالي‌ 449/1050)، ابن‌سينا (نصر و محقّق‌ (1973): 13،51 به‌ بعد) و فارابي‌ در رساله‌ي‌ مفقودش‌ آغاز فلسفه‌ي‌ يوناني‌، كه‌ ابن‌ ابي‌اصيبعه‌ در تاريخ‌ اطبّاء خود گزارش‌ كرده‌ است‌، مورد بحث‌ واقع‌ شده‌ است‌. اين‌ امر اثبات‌ مي‌كند كه‌ گيرندگان‌ از اين‌ نقل‌ و انتقال‌ با همه‌ي‌ مستلزمات‌ اجتماعي‌ و سياسي‌اش‌ آگاه‌ بودند.
براي‌ مثال‌، فارابي‌، شايد از روي‌ احتياط‌ و به‌ منظور آنكه‌ دچار سرنوشت‌ محقّقان‌ و فضلاي‌ آتني‌ و اسكندراني‌ نشود، بخشي‌ از قانون‌ اسلامي‌، الشريعه‌، را به‌ شرح‌ قوانين‌ افلاطون‌ افزود.

جهاني‌شدن‌ امپراطوري‌ ساساني‌
23-3- اكنون‌ به‌ نقشي‌ كه‌ امپراطوري‌ ايراني‌ در پيش‌ گرفتن‌ و آماده‌ ساختن‌ راه‌ براي‌ پذيرش‌ فكر يوناني‌ در جهان‌ اسلامي‌ ايفا كرد توجه‌ مي‌كنيم‌.
در 529 ميلادي‌، وقتي‌ ژوستي‌نين‌ ، آكادمي‌ را در آتن‌ بست‌ و اموال‌ آن‌ را مصادره‌ كرد، هفت‌ فيلسوف‌ مشرك‌ به‌ ايران‌ به‌ دربار پادشاه‌ ساساني‌ خسروانوشيروان‌ (متوفي‌ 578) گريختند. اين‌ امر بايد در حدود 531 رخ‌ داده‌ باشد. مطابق‌ نظر آگاثياس‌ مورّخ‌، اين‌ فيلسوفان‌ عبارتند از: « داماسكيوس‌ سوري‌ ، سيمپليكيوس‌ سيسيلي‌ ، يولاميوس‌ ، اهل‌ فريجيه‌ ، پريسكيانوس‌ ليديايي‌ ، هرمياس‌ و ديوگنس‌ هر دو اهل‌ فينيقيه‌ ، ايسيدُر اهل‌ گازا » (ر.ك‌. هادُت‌ (1990):278، يادداشت‌ 15). اينان‌ بين‌ يك‌ و دو سال‌ در ايران‌ ماندند و به‌ احتمال‌ قوي‌ در حرّان‌ اقامت‌ گزيدند. آنان‌ چنان‌ كه‌ محقّقان‌ جديد اظهار عقيده‌ كرده‌اند نتوانستند به‌ آتن‌ برگردند (تارديو (1986):44-1؛ (1987):57-40؛ فرانتز (1975):38-29؛ سورابجي‌ (1983): 200-199).
آنان‌ در مدت‌ توقفشان‌ در ايران‌ توانستند با امكانات‌ تعليماتي‌ در مدارس‌ و دانشگاههاي‌ ايراني‌، خواه‌ غيرديني‌ و علمي‌، مانند جندي‌شاپور و شهرري‌ و شيراز ، يا مدارس‌ مسيحي‌، مانند نصيبين‌ و مرو و تيسفون‌ ، روبه‌رو شوند. عزم‌ و تصميم‌ آنان‌ بايد وابسته‌ به‌ زباني‌ بوده‌ باشد كه‌ در اين‌ مدارس‌ و دانشگاهها براي‌ مقاصد تعليم‌ و تربيتي‌ به‌ كار مي‌رفت‌. زبان‌ اصلي‌ كه‌ براي‌ تعليم‌ استفاده‌ مي‌شد سُرياني‌ بود، هر چند يوناني‌ و پهلوي‌ نيز براي‌ ترجمه‌ي‌ متون‌، و فارسي‌ در مراكز علمي‌ به‌ كار مي‌رفت‌ (دينكرد (1911)،1:412.17 به‌ بعد). يك‌ متن‌ پهلوي‌ بعد از ساسانيان‌ اعلام‌ مي‌كند كه‌ تعداد كثيري‌ از متون‌ علمي‌ و فلسفي‌ يوناني‌ و هندي‌ در مدت‌ سلطنت‌ شاپور اول‌ (72-241 ميلادي‌) در اوستا آميخته‌ و تركيب‌ شده‌اند (زهنر(1955):8). سرياني‌ زبان‌ عبادات‌ و مناجات‌ نامه‌هاي‌ كليساي‌ ايراني‌ بود كه‌ بعدها به‌ عنوان‌ نسطوريان‌ پس‌ از نسطوريوس‌، اسقف‌ بزرگ‌ قسطنطنيه‌، به‌ آن‌ اشاره‌ مي‌شده‌ است‌، و نيز بسياري‌ از ايرانيان‌ زرتشتي‌ كه‌ به‌ مسيحيت‌ تغيير كيش‌ مي‌دادند زبان‌ سرياني‌ را براي‌ مقاصد ديني‌ به‌ كار مي‌بردند.

پيش‌ از اين‌ در مدت‌ امپراطوري‌ هخامنشي‌ (330-558 ق‌.م‌.) زبان‌ آرامي‌ در سراسر كشورهاي‌ چند زباني‌ به‌ عنوان‌ زبان‌ ميانجي‌ امپراطوري‌ از نيل‌ تا هند مورد استفاده‌ بود. اين‌ سنّت‌ در دوران‌ امپراطوري‌ ساساني‌ به‌ زبان‌ سُرياني‌ ادامه‌ يافت‌ (پانوسي‌(1968):244، يادداشت‌ 24). حاجي‌ خليفه‌ (58-1833،7-69:1) مي‌گويد كه‌ زبانهاي‌ مستعمل‌ در مدارس‌ و آموزشگاههاي‌ ايراني‌ «پهلوي‌...، فارسي‌...، سرياني‌ بودند» (ر.ك‌. چابوت‌ (1934):9). ما نمي‌توانيم‌ كساني‌ را كه‌ زبان‌ سرياني‌ را به‌ كار مي‌بردند تنها سوريها بدانيم‌. آنان‌، علاوه‌ بر سوريها، عبارت‌ بودند از آشوريها، كلدانيان‌ و بابليان‌ و ايرانياني‌ كه‌ قبلاً از زبان‌ آرامي‌ به‌ عنوان‌ وسيله‌ ارتباطشان‌ استفاده‌ مي‌كردند و اكنون‌ سرياني‌ را به‌ عنوان‌ زبان‌ عبادات‌ و مناجات‌ نامه‌هاي‌ مسيحي‌ به‌ كار مي‌بردند. زبان‌ آرامي‌ در برخي‌ بخشهاي‌ عهد قديم‌ (تورات‌)، بخشهاي‌ عزرا (18:6-8:4) و دانيال‌ (28، 7- ب‌ 4:2) به‌ كار رفته‌ است‌ و داراي‌ دو لهجه‌ي‌ عمده‌ و اصلي‌ است‌: شرقي‌ و غربي‌. اوّلي‌ در امپراطوري‌ ايراني‌ گسترش‌ يافت‌ و سرياني‌ شد، نامي‌ كه‌ نويسندگان‌ آرامي‌ شرقي‌ به‌ زبان‌ خودشان‌ دادند، كه‌ هم‌ ادبيات‌ پيش‌ از مسيح‌ و هم‌ مسيحي‌ را پديد آورده‌ است‌؛ دومي‌ در كوههاي‌ لبنان‌ كنوني‌ باقي‌ ماند و تنها قطعاتي‌ از ادبيات‌ آن‌ كشف‌ شده‌ است‌. الفباي‌ آرامي‌ حتي‌ براي‌ كتيبه‌هاي‌ پهلويِ امپراطوري‌ پارتي‌ (248 ق‌.م‌.-226 ميلادي‌) و براي‌ كتيبه‌هاي‌ ساساني‌ (632-226) بر تخته‌ سنگها به‌ كار مي‌رفت‌.

انتقال‌ فكر فلسفي‌ و علمي‌ يوناني‌ از با هم‌ آمدنِ تمدنهاي‌ يوناني‌- اسلامي‌ از طريق‌ نسطوريان‌ است‌. عنصر ايراني‌ براي‌ درخشش‌ و شكوفاييِ چنين‌ انتقالي‌ قطعي‌ است‌؛ چنان‌ كه‌ پِتِرس‌ (42:1968) به‌ حقّ خاطرنشان‌ مي‌كند،
شكوفا شدن‌ مطالعات‌ يوناني‌ در اسلام‌ چيزي‌ پيچيده‌تر از برخورد صِرف‌ اعراب‌ - كه‌ به‌ تازگي‌ از بيابان‌ حمله‌ كرده‌ بودند- با پاسداران‌ بيزانتيِ (اهل‌ روم‌ شرقي‌) ميراث‌ يوناني‌ است‌. و سؤال‌ اين‌ نيست‌ كه‌ چگونه‌ علم‌ و دانش‌ يوناني‌ به‌ اسلام‌ منتقل‌ شد؟ پاسخ‌ آن‌ است‌: از طريق‌ نسطوريان‌. از هر جهت‌ درباره‌ي‌ تركيب‌ فرهنگي‌ ايراني‌ كه‌ در تحليل‌ نهايي‌ زمينه‌اي‌ را آماده‌ مي‌ساخت‌ كه‌ علوم‌ يوناني‌ مي‌بايست‌ در آن‌ شكوفا شود دليل‌ و مدرك‌ وجود دارد.

تركيب‌ فرهنگ‌ يوناني‌ - ايراني‌ نه‌ تنها به‌ دوره‌ي‌ سلوكيه‌ (11) بر مي‌گردد، بلكه‌ عمل‌ متقابل‌ اين‌ دو فرهنگ‌ را مي‌توان‌ از قرن‌ ششم‌ پيش‌ از مسيح‌ تاريخ‌گذاري‌ كرد . اين‌ موضوع‌ را نمي‌توان‌ در اينجا مورد بحث‌ قرار داد، و مي‌خواهم‌ خود را به‌ اين‌ گفته‌ محدود كنم‌ كه‌ از دوره‌ي‌ هخامنشي‌ (558 ق‌.م‌.) به‌ بعد روابط‌ ميان‌ دو فرهنگ‌ نزديك‌ بود. روشن‌ است‌ كه‌ پس‌ از اسكندر اين‌ تأثير متقابل‌ در همه‌ي‌ سطوح‌ و مراتب‌ جمعيتها و مردم‌ از 330 تا 248 ق‌.م‌. و بعد از آن‌ احساس‌ مي‌شد.

به‌ طور كلي‌ پذيرفته‌ شده‌ است‌ كه‌ شاهان‌ ساساني‌ نسبت‌ به‌ افكار خارجي‌ كاملاً تحمل‌ و بردباري‌ داشتند. سؤالاتي‌ كه‌ بايد پرسيده‌ شود عبارتند از: (1) چرا آنان‌ نسبت‌ به‌ شرك‌ يوناني‌ تسامح‌ و اغماض‌ داشتند؟ (2) چرا نسبت‌ به‌ مسيحيت‌ اغماض‌ و بردباري‌ نشان‌ مي‌دادند؟ اين‌ دو موضوع‌ كاملاً جداست‌ و نمي‌توان‌ آنها را به‌ عنوان‌ امري‌ ناشي‌ از زمينه‌اي‌ يگانه‌ مورد بحث‌ قرار داد، هر چند معلوم‌ و ثابت‌ شود كه‌ نتيجه‌ي‌ هر دو يكي‌ است‌: يعني‌ تحمل‌ و تسامح‌ در سطح‌ و مرتبه‌ي‌ ديني‌، توسعه‌ي‌ فكر يوناني‌ را در سرزمين‌ ايران‌ تسهيل‌ كرده‌ است‌. با اين‌ حال‌، يك‌ نكته‌ را بايد در نظر داشت‌، اين‌ را كه‌ زمينه‌ي‌ تحمّل‌ يا عدم‌ تحمّل‌ دينيِ ايراني‌ در سياست‌ نهاده‌ شده‌ است‌. تعقيب‌ و آزار بوميهايي‌ نظير ماني‌ و مزدك‌ نمونه‌ي‌ كاملي‌ بود.

نفوذ نوافلاطونيان‌ در ايران‌ ساساني‌
23-4- راجع‌ به‌ سؤال‌ اول‌، كه‌ در بالا ذكر شد، تأثير متقابل‌ ميان‌ دو فرهنگ‌ قدمتي‌ هزار ساله‌ داشت‌. از نظر ما نامه‌ي‌ تَنْسَر به‌ پادشاه‌ طبرستان‌ كه‌ توسط‌ دارمستتر (250-185: 1894) به‌ زبان‌ فارسي‌ منتشر شده‌ است‌ نوعي‌ مدرك‌ محسوب‌ مي‌شود. تَنْسر موبد موبدان‌ بود، يعني‌ موبد بلند پايه‌ي‌ زرتشتي‌ كه‌ اين‌ نامه‌ را به‌ درخواست‌ اردشير 0متوفي‌ 248)، نخستين‌ پادشاه‌ ساساني‌، به‌ پادشاه‌ طبرستان‌ در شمال‌ ايران‌ نوشته‌ و از وي‌ دعوت‌ كرده‌ است‌. كه‌ به‌ امپراطوري‌ متحد جديد بپيوندد. اين‌ نامه‌ ابتدا توسط‌ ابن‌مقفّع‌ (756/140- 720/102) از پهلوي‌ به‌ عربي‌ و از عربي‌ به‌ فارسي‌ در 607/1210 توسط‌ محمدابن‌اسفنديار ترجمه‌ شده‌ است‌. مسعودي‌ (متوفي‌ 345/956) در مروج‌الذهب‌ خود (161:2، 1865) اين‌ موبد را تنسر معرفي‌ مي‌كند و او را متعلق‌ به‌ فرقه‌ي‌ افلاطوني‌ مي‌داند؛ وي‌ ادعاي‌ خود را در تنبيه‌ الاشراف‌ (100-90: 1894) تكرار مي‌كند. اين‌ به‌ نظر مي‌رسد نمونه‌ي‌ خوبي‌ از مغان‌ يوناني‌ مآب‌ باشد و اثبات‌ مي‌كند كه‌ تأثير نوافلاطوني‌ قبلاً در ايران‌ وجود داشته‌ است‌؛ و گرنه‌ نمي‌توانست‌ مورد علاقه‌ي‌ مشترك‌ موبدان‌ بلند پايه‌ باشد.

حوادث‌ دوره‌ي‌ سلوكيه‌ (248-330 ق‌.م‌.) بايد نقشي‌ تعيين‌كننده‌ در آن‌ ايفا كرده‌ باشد، ليكن‌ اين‌ امر نبايد اين‌ واقعيت‌ را از ميان‌ ببرد كه‌ ايران‌ يك‌ بيابان‌ فرهنگي‌ نبود كه‌ پادشاهان‌ سلوكيه‌ حاصلخيزي‌ را در آن‌ به‌ ارمغان‌ آوردند. اسكندر همه‌ي‌ كتابها را در ايران‌ به‌ آتش‌ كشيد، به‌ طوري‌ كه‌ پارتها و ساسانيان‌ براي‌ بازسازيِ حتي‌ سنّت‌ اوستايي‌ زمانِ دشواري‌ داشتند.
در دوره‌ي‌ پارتي‌، سكّه‌ها به‌ الفباي‌ يوناني‌ بودند، ليكن‌ پادشاهان‌ پارت‌ به‌ گذشته
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: شنبه 6 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

تأثیر پذیری های فلسفی افلاطون

روایت ارسطو از افلاطون
3-1- افلاطون در خلأ عقلانی به تفکر نپرداخت . برخی از عمیق ترین و اصیل ترین عقاید او از کوشش برای حل مسایلی به دست آمد که اسلاف وی مطرح کرده بودند و او کاملاً در اندیشه ی آنها بود . ارسطو می گوید : فلسفه ی افلاطون شبیه فلسفه ی فیثاغوریان بود ، اما در عین حال ویژگی های خاصی نیز داشت . ارسطو این سخن را در کتاب اول ما بعد الطبیعه آورده است ، آنجا که به بررسی سهم فیلسوفان پیشین را در آموزه ی « علل » خودش می پردازد ، 1و نظریه ی صوُر افلاطونی را در بین آنها ذکر می کند . ارسطو می گوید افلاطون ویژگی بارز این نظریه را مدیونِ تأمل اولیه برروی این دیدگاه هراکلیتوسی است که سرتاسر جهان محسوس همیشه در سیلان است و بنابراین نمی تواند متعلق دانش واقع شود . افلاطون با این ذهنیت به تعالیم سقراط روی آورد که از مطالعه ی طبیعت رو برگردانده و به امور اخلاقی پرداخته بود ، اما در این حوزه به دنبال کلیات بودو توجه خود را معطوف اهمیت تعریف ساخته بود . افلاطون هر دو نظریه را صحیح می دانست و برای تلفیق آن دو چنین پنداشت که تعاریفی را که سقراط به دنبال آنها بود بایستی بر واقعیات غیر حسی اطلاق کرد ؛ زیرا او غیر ممکن می دانست که تعریف کلی متعلق به چیزی در جهان محسوس باشد ، زیرا جهان محسوس همیشه در تغییرات است . ارسطو پس از آن می گوید : « او این نوع واقعیات را صوُر نامید ) به یونانی ایده آی ideai ، که « نظریه ی مثل Ideas » نام خود را از همین کلمه گرفته است ( و گفت چیزهای محسوس وجودی جدا از صور دارند 2 و به دنبال آنها نام یافته اند » . ارسطو سپس به مقایسه ای میانِ این نظریه و دیدگاه فیثاغوریان می پردازد که صحت آن محل مناقشه است . 3 عبارت ارسطو را من ( گاتری ) فقط به این منظور در اینجا آوردم تا نشان دهم که، علاوه بر آنچه از خود محاورات به دست می آید ، شواهد خارجی ای نیز وجود دارند که تأثیر دیگر فلاسفه بر اندیشه ی افلاطون را نشان می دهند و می توان آنها را نیز شایسته ی بررسی و ارزیابی دانست. درباره ی فیثاغوریان ، از روابط شخصی افلاطون با آرخوتاس و دیگران نیز اطلاعاتی در دست داریم ؛ افلاطون در ضمن مسافرت به غرب با این افراد آشنا شد و به دوستی خود با آنها ادامه داد .
• فلسفه افلاطون از کجاها تأثیر گرفت ؟
3-2- لازم نیست به این حقیقت تأکید کنیم که در محاورات ، الهام بخش اصلی افلاطون برای قسمت اعظم زندگی اش سقراط است . در اکثر محاورات ، سقراط است که مهار سخن در دست دارد ، حتی در تیئایتتوس و فیلبوس که افلاطون آنها را بعد از دوران پختگی خویش نوشته است . اما لازم است به خاطر داشته باشیم که در این دوره تغییر مهمی در افکار افلاطون رخ داده بود . سقراط در پارمنیدس ، جوانی است که کاملاً در محاقِ درخشش پارمنیدس – که به صورت پیرمردی محترم تصویر می شود – قرار گرفته است ، و هر چند در آغاز محاوره نقش مهمی برعهده دارد ، در سه چهارم کلِ آن سختی نمی گوید . در سوفسطایی و سیاستمدار ، که پس از تئایتتوس تألیف شده اند ، پس از اندکی تذکرات مقدماتی ،مهار سخن را به دستِ الیایی گمنامی می دهد که از آتن دیدن می کند ؛و همین طور در تیمایوس ، تیمائوسِ لوکری را به جای سقراط قرار می دهد .
افلاطون در قطعه ی مشهوری از فایدون آشنایی عمومی خویش را با نظریات جهانشناختی و فیزیولوژیکیِ پیش از سقراطیان نشان می دهد ،آنجا که سقراط می گوید برای پاسخگویی کامل به سؤال کِبِس لازم است به این پرسش کلی پاسخ دهد که اشیا چگونه به وجود می آیند و از بین می روند . تأثیر هراکلیتوس را در میهمانی ملاحظه می کنیم ، آنجا که دیوتیما می گوید اجسام ما در سرتاسر زندگی مان دستخوشِ جریان مستمری از تغییر و تجدد قرار می گیرد، مو و گوشت و استخوان و خون و تمام اجزای دیگر بدن ما همیشه در تغییرند . در کراتولوس از هراکلیتوس اسم می برد و این سخن مشهور او را نقل می کند که جهان همچون رودخانه ای است که نمی توانید دوبار بر آن گام نهید . در تئایتتوس هراکلیتوس را در ردیفِ پروتاگوراس و امپدکلس قرار می دهد و می گوید آنها معتقدند که ریشه ی تمام اشیا حرکت و ترکیب است ؛ و در مقابل آنها فقط از پارمنیدس اسم می برد که منکر حرکت بود ؛ و بعدها در همین محاوره پیروان هراکلیتوس را ، به طعن ، مردمی می داند که ممکن نیست با آنها به بحث و گفت و گو نشست. آنها که به این نظریه معتقدند خود نیز در حرکت دایم قرار دارند . آنها نمی توانند استدلال کنند ، بلکه عبارت های مختصر و کوتاهی را همچون تیر پرتاب می کنند ، و کسی در میان آنها معلم یا شاگرد نیست ، زیرا هر کدام تصور می کنند که حقیقت به او الهام شده است و دیگران هیچ نمی دانند . این سخن اشاره ی ارسطو به کراتولوس را به یاد می آورد ، آنجا که می گوید ، او چنان تحت تأثیر عدم امکان جلوگیری از جریان تغییر واقع شد که در نهایت هرگونه سخن گفتن را غیر ممکن دانست و فقط انگشتانش را حرکت داد .افلاطون در سوفسطایی می گوید تعلیمات هراکلیتوس دارای سختگیری معّما گونه ای است ، که اکثر فلسفه های دیگر فاقد آن هستند .
بزرگ ترین فردی که پس از سقراط بر افلاطون تأثیر نهاد پارمنیدس بود ،خردمندترین مرد در میان پیش از سقراطیان که استدلال کاملا عقلانی ِ او برای انکار امکان حرکت و تغییر با چنان مقدمات ظاهراً مسلمی اقامه شده است که گریزی از آنهاست . پیش از این من (گاتری) محاوراتی را بر شمردم که او یا یکی از پیروان الیایی او ، نقش برجسته ای را در آنها ایفا می کنند ، سقراط در تئایتتوس از نقد کردن پارمنیدس به این دلیل امتناع می ورزد که همیشه او را ، مردی محترم و فوق العاده عظیم می دانسته است . در این توصیف هیچ نشانه ای از ریشخند به چشم نمی خورد . افلاطون در این محاوره و در سوفسطایی ( یقیناً به صورت تخیلی ) از سقراط نقل می کند که در جوانی با او ملاقات کرده است همین ملاقات، موضوع بحث پارمنیدس است . افلاطون در میهمانی و سوفسطایی عملاً ابیاتی از پارمنیدس نقل کرده است . قسمت اعظم سوفسطایی به این بحث می پردازد که پارمنیدس نقل کرده است . قسمت اعظم سوفسطایی به این بحث می پردازد که پارمنیدس فعل « بودن » را فقط به معنایی مطلق به کار می برد و لذا به این نتیجه می رسید که درباره ی « آنچه نیست » نه می توان سخنی برزبان آورد و نه می توان به اندیشه پرداخت . افلاطون در ائوتودموس، سوفسطاییان را به باد استهزا می گیرد، آنجا که از طریق انتخاب قاطع میان « بودن » و « نبودن » استدلال می کند که اگر کسی بخواهد آن چیزی ( یعنی نادان ) نباشد که قبلاً بود ، باید نباشد ، یعنی نابود شود. در سوفسطایی با سعی و زحمت نشان می دهد که « آنچه نیست ، از برخی جهات وجود ندارد ، زیرا نیست ممکن است فقط به معنی « غیر از است » باشد . راه دیگری که افلاطون – در مرحله ای ابتدایی تر – برای تعدیل ثنویت تند پارمنیدس ( یعنی تقسیم به وجود و عدم ) ، در پیش گرفت معرفی مقوله ی واسطه ای هستی شناختی میان موجود و ناموجود بود ، چنین چیزی نمی تواند متعلق معرفتِ کامل شود ، بلکه فقط موضوع دوکسا ، یعنی باور است . اما « باورهای انسان ها » برخلاف آنچه پارمنیدس گفته بود کاملاً باطل نیست ، بلکه در حد وسط میان شناخت و نادانی قرار دارد ، زیرا متعلقات آنها بین هستی ] کامل[ صور و نیستی محض قرار دارند.4 از آنجا که قسمت اعظم فلسفه ی افلاطون را بدون توجه به شخصیت برجسته ی پارمنیدس نمی توان فهمید ، جای تعجب است که ارسطو در توضیح ریشه های نظریه ی صور ، ذکری از او به میان نمی آورد . یک تبیین محتمل ( اگر نگوییم توجیهِ محتمل ) این است که ارسطو دیدگاه پیشینیان را درباره ی موضوع خاصی – یعنی علل به وجود آمدن و از بین رفتن – توضیح می دهد . او قبول می کند که افلاطون مسئله ی علت ها را بررسی کرده ، اما از انجا که پارمنیدس و پیروان او می گویند حرکت و به وجود آمدن به هیچ وجه امور واقعی نیستند ، آنها را ( به بیان ارسطو )، باید کنار بگذاریم ، زیرا دیدگاه آنها « با بحث کنونی علل ارتباطی ندارد » .
با توجه به دیدگاه های فیثاغوریان در باید گفت که نمی توان فلسفه ی آنها را از فلسفه ی افلاطون تمیز داد . از یکطرف خود واژه فیلوسوفیا Philosophia که مورد استعمال افلاطون است، این دو را به هم مربوط می سازد تعبیر او از فهم فلسفی در قالب تزکیه و فلاح دینی و توجه او به ریاضیات به عنوان لمحاتی از حقیقت ازلی و از طرف دیگر سخن او درباره ی خویشاومندی کل طبیعت و درباره ی تناسخ و جاودانگی و درباره ی اینکه بدن گور یا زندان موقتی روح است ، انتخاب واژگان موسیقایی برای توصیف حالت روح و مخصوصاً شرح ریاضی – موسیقی ترکیبِ جهان – روح که از زبان تیمایوسِ لوکری عرضه می کند ، و بالاخره اقتباس از نظریه ی موسیقی افلاک در اسطوره ی اِر Er ، هماهنگی نشان وابستگی میان این دو است که در همه ی این موارد افلاطون وامدار آنها بوده است . افلاطون وقتی خواست تعالیمِ عمدتاً اخلاقیِ سقراط را بر پایه ی فلسفه استواری قرار دهد با دو مسئله ی جدی روبه رو شد و برای حل آنها به فیثاغوریان روی آورد . جست و جوی معیارهای اخلاقی موجب شده بود که سقراط تعاریف کلی را طلب کند ؛ اما تعاریف کلی بر جهانی که دستخوش سیلان هراکلیتوسی است قابل اطلاق نبود . اگر سقراط برحق بود ، پس بایستی واقعیات نا متغیری در بیرون از جهان تجربه ی حسیِ معمولی ، وجود داشته باشد . دو سؤالی که از اینجا برخاستند عبارت بودند از :
اولاً ، آیا دلیلی برای وجود این گونه حقایق ثابت در دست هست ؟
ثانیاً ، اگر چنین حقایقی وجود دارند ، چگونه می توانیم دانش معتبری درباره ی ماهیت آنها به دست آوریم؟ چگونه ممکن هست که ذهن از محدودیت های تجربه فراتر رود و میان عالم تغییر و صور ثابت و ازلی رابطه ایجاد کند ؟
به نظر افلاطون ، پاسخ سؤال اول در قلمرو حقیقت ریاضی نهفته بود ؛ فیثاغوریان ریاضیات را به طور گسترده بررسی کرده بودند و بر اثر کشف اطلاق آن بر موسیقی ، چنین تصور کرده بودند که علت اولیه نظم و هارمونیایِ جهان همان ریاضیات است . بنابراین ، همان طور که بعداً معلوم شد ، افلاطون ریاضیات را نمونه ای برای وجود حقیقتی خارج از جهان تجربه می دانست . این سخن که مثلث عبارت است از سه خط مستقیم ، درست است ، اما درباره ی مثلث هایی که انسان ترسیم می کنند صادق نیست ، زیرا خط ، بنا به تعریف فقط طول دارد ، نه عرض ، و بنابراین نامریی است . مثلث هایی که به تجربه ی ما می آیند فقط شبیه مثلث حقیقی هستند ، همان طور که کردار عادلانه در روی زمین ، تقریب هایی از صورت ازلی عدالت هستند .تبیین جدید ریاضی ( به مثابه ی حقیقت تحلیلی یا توتولوژیکی ) از اندیشه ی افلاطون و دیگران اندیشمندان آن زمان به کلی دور بود .
افلاطون سؤال دوم را با بسط نظریه ی فیثاغوری تناسخ پاسخ داد . همان طور که در منون و فایدروس توضیح می دهد ، ارواح ما جاویدان هستند ولی دستخوش چرخه ای از زایش ها در اجسام فانی ، واقع می شوند . ارواح ، قبل از آنکه در بدن ها قرار گیرند ، زمان درازی را طی کرده اند ، و در این حالتِ تجسد نیافته ، توانسته صور را به طور مستقیم و روشن نظاره کنند . تجربه ی تولد و آمیختگی با بدن موجب فراموشی شده است ، اما همانندهای حسی ناقصِ صورت ها ممکن است موجب یادآوری خود صورت ها بشوند . به نظر افلاطون ، مشاهده ی چیزهای ناقص – اعم از کردارهای اخلاقی ، دایره ها ، مثلث ها یا نمونه های زیبایی جسمانی – هرگز نمی توانند در ذهن ما علم به کمال را به وجود آورند ، و ما نیز نمی توانیم از مشاهده ی آنها معیاری به دست آوریم که بدان وسیله میان کامل و ناقص فرق گذاریم ؛ اما در اثرِ همان دیدارِ قبلی صورت ها است که مشاهدات حسی می توانند ما را به یادآوریِ آنها رهنمون شوند . افلاطون در منون نشان می دهد که با نظریه ی ادراک حسی امپدکلس آشناست ، و فیزیولوژی مطرح در تیمایوس عمدتاً مبتنی بر عقاید امپدکلس است . در فایدون آنا کساگوراس را مورد انتقاد قرار می دهد و در کراتولوس می گوید او کشف کرد که ماه نور خودش را از خورشید می گیرد . روابط افلاطون با دموکریتوس ،موضوعی جالب ولی دشوار است ؛ زیرا افلاطون اسمی از او نمی برد ، اما ممکن نیست بگوییم افلاطون با آثار او آشنا نبوده است ، و یا – در صورت آشنایی – در برابر آن واکنش شدید نشان نداده است . شباهت های دقیقی میان آن دو وجود دارد . دموکریتوس واقعیت های نهایی خویش را مثل ] ایده های ideai [ نامید . اگر مثل او عبارت از میلیون ها اتم مادی صلب بودند که به طور نامنظم در فضا پراکنده بودند . این واقعیت های نهایی در ورای « ادراک غیر واقعی » حواس قرار داشتند و همچون صور افلاطونی ، فقط به وسیله ی قوه ی تفکر ، ادراک پذیر بودند . این دیدگاه ، او را به صورت رقیب خطرناک تری درمی آورد ، رقیبی که دشمنی اش تا آخر باقی می ماند ، زیرا او به کفر انکار هدفِ عالم تن در داد و به جهان مکانیکی بی روح و غیر عقلانی معتقد شد . افلاطون با ملاحظه ی فلسفه ی دموکریتوس بوده است که در تیمایوس ، اتمیسم ریاضی ای را پیشنهاد می کند که فقط حاصلِ عقل می تواند باشد و در قوانین به شدت از فیلسوفان ملحدی انتقاد می کند که اصل و طبیعت عالم را به اتفاق نسبت می دهند . 5
افلاطون عمیقاً دلمشغول مباحثات میان سقراط و سوفسطاییان بزرگ قرن پنجم (ق.م) بود. پروتاگوراس، گرگیاس و هیپیاس در محاوراتی که به اسم آنهاست بر علیه او شمشیر می کشند ؛ و بارها از این افراد و از پرودیکوس و تراسوماخوس و دیگران سخن می رود یا دیدگاه هایشان مورد بررسی قرار می گیرد . پیش از این گفته ام که این شخصیت ها در واقع سخنگوی خودشان هستند ، نه اینکه نقاب هایی برای معاصران باشند ، هر چند نمی توان گفت افلاطون از این معاصران غافل بوده است ؛ افلاطون ، به جز ایسوکراتس ، اسم هیچ یک از معاصران خویش را به صراحت بر زبان نمی آورد . او غالباً عباراتی از این دست به کار می برد : « نظریه ی خاصی » ، « برخی کسان » ، « کسان زیادی از این قبیل دیده ام » ، « جوانان و دانش طلبان متأخر » ، « کسانی که فقط به آنچه در دسترس خودشان هست عقیده دارند » ، « اکثر خردمندان مهذب » و غیره . انگیزه ی اسم نبردن از آنها هرچه باشد ، به احتمال زیاد ، افلاطون در پس پرده ی این عبارات ، مخالفانی را در نظر داشته است که شخصاً با انها آشنا بوده است . پژوهشگران بارها گفته اند که این افراد عبارت بودند از آنتیس تنس ، ائوکلیدس و دوستان مگارایی او ، و آریستیپوس.6
این مرورِ مختصر توجهِ افلاطون به دیدگاه های پیشینیان و معاصرانش را در اینجا آوردم تا نشان دهم که تاریخ فلسفه ی یونان ، حتی در بزرگ ترین جلوه های آن ، پیشرفتی پیوسته و مستمر است . ما با حرکتی کاملاً تازه روبه رو نیستیم ، بلکه نقطه ی اوج یک حرکت را پیش رو داریم ، و لازم است مراحل پیشین را نیز مد نظر داشته باشیم . این سخن ، ارزش کار افلاطون را پایین نمی آورد . برشمردن موادی که یک معمار در اجرای طرحی عظیم به کار می گیرد از عظمت آن معمار چیزی نمی کاهد .ممکن است در ارزیابی رابطه ی میان افلاطون و دیگر متفکران ، تحت تأثیر احساسات طرفدارانه ی ناروایی قرار گیریم و تصور کنیم که اگر بگوییم آنها تأثیر زیادی بر تفکرات افلاطون داشته اند ، اصالت فلسفه ی او را تا حدودی مخدوش ساخته ایم . در واقع آنها کلیدهای مهمی به دست افلاطون دادند . به نظر من ، این سخن به ویژه درباره ی دوستان فیثاغوری او صادق است . برخی از نقادان ، فیثاغورس را به صورت یک جادوگر معرفی می کنند و پیروان ماقبلِ افلاطونی او را نیز عارفانی می دانند که یک دسته محرمات غیر معقول و مقررات موهوم را در بین اعضا برقرار می ساختند . بر عکس ، ترکیب دین با امور ریاضی و علمی و سیاسی از سوی آنها ، احتمالاً کلیدِ وحدت ذاتی اندیشه ی افلاطون بوده است ، که ما به ناحق آن را به قسمت های منطقی ، ما بعد الطبیعی ، علمی یا سیاسی تقسیم می کنیم . آگاهی از این وحدت فقط می تواند عظمت نابغه ای را که به آن دست یافته است را برای ما مبرهن سازد . 7
پی نوشت ها : 
1. ما بعد الطبیعه ، کتاب آلفا ، 29 a 987 و بعد . من « علل » را به این دلیل در داخل گیومه نقل کرده ام که واژه ی ارسطویی بسیار وسیع تر از علل است ، اگرچه ترجمه ی مناسب دیگری وجود ندارد . وقتی او ریشه ی نظریه ی صور را در کتاب مو بررسی می کند ذکری از فیثاغوریان به میان نمی آورد .
2. راس در می گوید به آسانی نمی توان آورد و لازم است آن را بیاورند . او بر همین اساس ترجمه ای نسبتاض غیر معمول عرضه می کند : « و او گفت محسوسات پس از اینها نامیده شدند و نام خود را مرهونِ رابطه شان با این صور هستند » . در آن صورت وقتی شش سطر بعد عبارتی را دوباره می خوانیم ، بایستی کلمه را به معنی دیگیر بگیریم . به نظر من این کار مشکلاتی دارد . ارسطو در کتاب مو 30b1078 و 31 کلماتی را به کار می برد .
3. چرنیس در اعتبار تاریخی کلِ عبارت مناقشه کرده است .
4. درباره ی کوشش های جدید برای انکار اعتقاد افلاطون به « مراتب واقعیت » - مثل کوشش ولاستوس. 5. قوانین ، a 889 و بعد . نیز ر.ک. ج 10 ترجمه ی فارسی صص 207 و بعد .
6. در ج 11 ترجمه ی فارسی ، صص 108 -91 امکان ارجاعات افلاطون به دیدگاه های این سه نفر را بررسی کرده ایم .
7. گاتری، دبلیو ، سی . کی ، تاریخ فلسفه یونان ، ترجمه حسن فتحی ، تهران ، فکر روز ، 1377

http://www.iptra.ir/vsna.mhnn9gc4i4k,6549n.1k.htmlبرگرفته از سایت

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 4 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀


آيا فلسفه‌ اسلامي‌ همان‌ فلسفه‌ عربي‌ است‌؟ (نظر هانري‌ كربن‌)

در جهان‌ اسلام‌، اقوام‌ عرب‌ اقليتي‌ بيش‌ نيستند
29-1- هانري‌ كربن‌ مرز بندي‌ فلسفه‌ عربي‌ و اسلامي‌ را به‌ خوبي‌ روشن‌ ساخته‌ است‌. او مي‌نويسد: «ما از «فلسفه‌ي‌ اسلامي‌» (1) سخن‌ مي‌گوييم‌ و نه‌، چنان‌ كه‌ پس‌ از سده‌هاي‌ ميانه‌ معمول‌ بوده‌ است‌، از «فلسفه‌ عربي‌» (2) . بديهي‌ است‌ كه‌ پيامبر اسلام‌، عربي‌ از اهالي‌ عربستان‌ بود؛ عربي‌ فصيح‌، زبان‌ وحي‌ قرآني‌، زبان‌ آييني‌ نماز، زبان‌ و ابزاري‌ مفهومي‌ است‌ كه‌ عربان‌ و غير عربان‌ از آن‌ براي‌ بنيادگذاري‌ يكي‌ از بارورترين‌ ادبياتهاي‌ جهان‌، ادبياتي‌ كه‌ مبين‌ فرهنگ‌ اسلامي‌ است‌، بهره‌ جستند. با وجود اين‌، معناي‌ اصطلاحهاي‌ يك‌ قوم‌ با گذشتِ سده‌ها تحول‌ پيدا مي‌كند. امروزه‌، واژه‌ي‌ «عربي‌»، در كاربرد رايج‌ و رسمي‌، به‌ مفهومي‌ قومي‌، ملي‌ و سياسي‌ دقيقي‌ باز مي‌گردد كه‌ نه‌ مفهوم‌ ديني‌ «اسلام‌» با آن‌ مطابقت‌ دارد و نه‌ محدوديتهاي‌ جهان‌ آن‌. اقوام‌ عرب‌ يا عرب‌ شده‌، در كليت‌ جهان‌ اسلامي‌، اقليتي‌ بيش‌ نيستند. فراگيري‌ معنوي‌ (3) مفهوم‌ ديني‌ «اسلام‌» را نمي‌توان‌ به‌ محدوديتهاي‌ مفهوم‌ قومي‌ يا ملي‌ ] يعني‌ [ مفهومي‌ عرفي‌ برگردانده‌ يا محدود كرد. براي‌ هر شخصي‌ كه‌ در كشوري‌ اسلامي‌ و غير عرب‌ زندگي‌ كرده‌ باشد، اين‌ امر بديهي‌ است‌. 

آيا متون‌ عربي‌ به‌ معناي‌ عرب‌ بودن‌ نگارندگان‌ آنها است‌؟
29-2- درست‌ است‌ كه‌ برخي‌ توانسته‌اند، و خواهند توانست‌، بر اين‌ نكته‌ تأكيد كنند كه‌ اصطلاح‌ «فلسفه‌ي‌ عربي‌» صرفاً به‌ معناي‌ فلسفه‌اي‌ است‌ كه‌ به‌ زبان‌ عربي‌ نوشته‌ شده‌ باشد، يعني‌ اين‌ زبان‌ عربي‌ فصيح‌ كه‌ حتي‌ امروزه‌ نيز پيوند آييني‌ ميان‌ اعضاي‌ غير عربِ امت‌ اسلامي‌ و نيز گروههاي‌ ملت‌ عرب‌ را كه‌ هر يك‌ داراي‌ لهجه‌ي‌ ويژه‌ي‌ خود هستند، به‌ وجود مي‌آورد. با كمال‌ تأسف‌، اين‌ تعريف‌ «زبان‌ شناختي‌» دقيق‌ نيست‌ و به‌ هدف‌ خود نائل‌ نمي‌شود. اگر چنين‌ تعريفي‌ را بپذيريم‌، نخواهيم‌ دانست‌ انديشمندان‌ ايراني‌، مانند حكيم‌ اسماعيلي‌، ناصرخسرو (سده‌ي‌ پنجم‌ ق‌/ يازدهم‌ م‌) يا افضل‌الدين‌ كاشاني‌ (هفتم‌ ق‌/ سيزدهم‌ م‌)، شاگرد نصيرالدين‌ طوسي‌ را كه‌ همه‌ي‌ آثار آنان‌ به‌ زبان‌ فارسي‌ نوشته‌ شده‌، چگونه‌ طبقه‌بندي‌ كنيم‌، البته‌، صرف‌نظر از كساني‌ كه‌ از ابن‌سينا و سهروردي‌ تا ميرداماد (يازدهم‌/ق‌ هفدهم‌ م‌) و حاج‌ ملاهادي‌ سبزواري‌ (سيزدهم‌ ق‌/ نوزدهم‌ م‌) و معاصران‌ ما آثار خود را گاهي‌ به‌ فارسي‌ و گاهي‌ به‌ عربي‌ نوشته‌اند. زبان‌ فارسي‌ هرگز نقش‌ خود را به‌ عنوان‌ زبان‌ فرهنگي‌ (حتي‌ زبان‌ «آييني‌»، به‌ عنوان‌ مثال‌، در نزد اسماعيليان‌ تَدْمُر) از دست‌ نداده‌ است‌، زيرا، اگر چه‌ برخي‌ از رساله‌هاي‌ دكارت‌، اسپينوزا، كانت‌ و هگل‌ به‌ زبان‌ لاتين‌ نوشته‌ شده‌ است‌، اما آنان‌ فيلسوفان‌ «لاتيني‌» يا «رومي‌» نيستند». 

فلسفه‌ اسلامي‌ بدون‌ عرفان‌، بي‌ معنااست‌
29-3- كربن‌ عميقاً اعتقاد دارد كه‌ بدون‌ عرفان‌، نمي‌توان‌ از فلسفه‌ اسلامي‌ (يا به‌ عبارت‌ دقيق‌تر مورد نظر او حكمت‌ اسلامي‌) سخن‌ گفت‌. او مي‌گويد: «بدون‌ بحث‌ درباره‌ي‌ عرفان‌ يعني‌ تصوف‌ در وجوه‌ مختلف‌ آن‌، اعم‌ از تصوف‌ به‌ عنوان‌ تجربه‌ي‌ معنوي‌ و حكمت‌ نظري‌ كه‌ ريشه‌ در تعليمات‌ باطني‌ شيعي‌ دارد، نمي‌توان‌ به‌ توضيح‌ حكمت‌ در اسلام‌ پرداخت‌. كوشش‌ سهروردي‌ و به‌ دنبال‌ او همه‌ي‌ مكتب‌ اشراقيان‌، ناظر به‌ جمع‌ ميان‌ تحقيق‌ فلسفي‌ و تحقق‌ تجربه‌ي‌ معنوي‌ شخصي‌ بوده‌ است‌. در اسلام‌، به‌ طور خاصي‌، تاريخ‌ فلسفه‌ از تاريخ‌ معنويت‌ جدايي‌ناپذير است.

                                       برگرفته از سایت کانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت                      http://www.iptra.ir/vsnc.i5qqbyd2s2a,sl2bq.8a.html   

 


پانوشتها
1- philosophie islamique
2- philosophie arabe
3- oecumإ nicitإ

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 4 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

فلسفه چیست؟
به گفته تمام فلاسفه، سخت ترین پرسشی که می توان مطرح کرد، این سوال است که: "فلسفه چیست؟"
در حقیقت، هیچ گاه نمی توان گفت فلسفه چیست؛ یعنی هیچ گاه نمی توان گفت: فلسفه این است و جز این نیست؛ زیرا فلسفه، آزاد ترین نوع فعالیت آدمی است و نمی توان آن را محدود به امری خاص کرد.
عمر فلسفه به اندازه عمر انسان بر روی زمین است و در طول تاریخ تغییرات فراوانی کرده و هر زمان به گونه ای متفاوت با دیگر دوره ها بوده است.
برای این مطلب کافی است به تعاریف مختلفی که از آن شده نگاهی بیندازید. در این باره نگاه کنید به:
تعاریف مختلف فلسفه

با این حال می کوشیم تا جایی که بتوانیم، فلسفه را معرفی کنیم.
واژه فلسفه
واژه فلسفه (philosophy) یا فیلوسوفیا که کلمه ای یونانی است، از دو بخش تشکیل شده است:
فیلو به معنی دوستداری و سوفیا به معنی دانایی.
اولین کسی که این کلمه را به کار برد، فیثاغورس بود. وقتی از او سئوال کردند که: آیا تو فرد دانایی هستی؟ جواب داد:
نه، اما دوستدار دانایی(فیلوسوفر) هستم.
بنابراین فلسفه از اولین روز پیدایش به معنی عشق ورزیدن به دانایی، تفکر و فرزانگی بوده است.
تعریف فلسفه
فلسفه تفکر است. تفکر درباره کلی ترین و اساسی ترین موضوعاتی که در جهان و در زندگی با آن ها روبه رو هستیم. فلسفه وقتی پدیدار می شود که سوالهایی بنیادین درباره خود و جهان می پرسیم. سوالاتی مانند:
زیبائی چیست؟ قبل از تولد کجا بوده ایم؟ حقیقت زمان چیست؟
آیا عالم هدفی دارد؟ اگر زندگی معنایی دارد، چگونه آن را بفهمیم؟
آیا ممکن است که چیزی باشد و علتی نداشته باشد؟ ما جهان را واقعیت می دانیم، اما واقعیت به چه معناست؟
سرنوشت انسان به دست خود اوست و یا از بیرون تعیین می شود؟ از کجا معلوم که همه درخواب نیستیم؟ خدا چیست؟" و دهها سئوال نظیر این سئوالات.
چنانچه در این سئوالات می بینیم، پرسش ها و مسائل فلسفی از سنخ امور خاصی هستند و در هیچ علمی به این چنین موضوعات، پرداخته نمی شود.
مثلا هیچ علمی نمی تواند به این سئوال که واقعیت یا حقیقت چیست؟ و یا این که عدالت چیست؟ پاسخ گوید. این امر به دلیل ویژگی خاص این مسائل است.
یک ویژگی عمده موضوعات فلسفی، ابدی و همیشگی بودنشان است.
همیشه وجود داشته و همیشه وجود خواهند داشت و در هر دوره ای، بر حسب شرایط آن عصر و پیشرفت علوم مختلف، پاسخ های جدیدی به این مسائل ارائه می گردد.
فلسفه مطالعه واقعیت است، اما نه آن جنبه ای از واقعیت که علوم گوناگون بدان پرداخته اند.
به عنوان نمونه، علم فیزیک درباره اجسام مادی از آن جنبه که حرکت و سکون دارند و علم زیست شناسی درباره موجودات از آن حیث که حیات دارند، به پژوهش و بررسی می پردازد.
ولی در فلسفه کلی ترین امری که بتوان با آن سر و کار داشت، یعنی وجود موضوع تفکر قرار می گیرد؛ به عبارت دیگر، در فلسفه، اصل وجود به طور مطلق و فارغ از هر گونه قید و شرطی مطرح می گردد.
به همین دلیل ارسطو در تعریف فلسفه می گوید:
فلسفه علم به احوال موجودات است ، از آن حیث که وجود دارند.
یکی از معانی فلسفه، اطلاق آن به استعداد های عقلی و فکریی است که انسان را قادر می سازد تا اشیا، حوادث و امور مختلف را از دیدگاهی بالا و گسترده مورد مطالعه قرار دهد و به این ترتیب، حوادث روزگار را با اعتماد و اطمینان و آرامش بپذیرد.
فلسفه در این معنا مترادف حکمت است.
فلسفه در پی دستیابی به بنیادی ترین حقایق عالم است. چنانکه ابن سینا آن را این گونه تعریف می کند:
فلسفه، آگاهی بر حقایق تمام اشیا است به قدری که برای انسان ممکن است.
فلسفه همواره از روزهای آغازین حیات خود، علمی مقدس و فرا بشری تلقی می شد و آن را علمی الهی می دانستند. این طرز نظر، حتی در میان فلاسفه مسیحی و اسلامی رواج داشت؛ چنانکه جرجانی می گوید:
فلسفه عبارت است از شبیه شدن به خدا به اندازه توان انسان و برای تحصیل سعادت ابدی.
فلسفه در آغاز
همان طور که گفته شد، اساسا فلسفه از اولین روز پیدایش، به معنی عشق به دانایی و خرد و فرزانگی بوده و به علمی اطلاق می شد که در جستجوی دستیابی به حقایق جهان و عمل کردن به آنچه بهتر است،(یعنی زندگانی درست) بود.
فلسفه در آغاز حیات خود شامل تمام علوم بود و این ویژگی را قرن ها حفظ کرد؛ چنانکه یک فیلسوف را جامع همه دانش ها می دانستند. اما به تدریج دانشها و علوم مختلف از آن جدا گشتند.
در قدیم، این فلسفه که جامع تمام دانشها بود، بر دو قسم بود:
فلسفه نظری و فلسفه عملی
فلسفه نظری به علم الهیات، ریاضیات و طیبعیات تقسیم می گشت که به ترتیب، علم اعلی، علم وسط و علم اسفل(پایین تر) نامیده می شد.
فلسفه عملی نیز از سه قسمت تشکیل می شد:
اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن(شهرها)
اولی در رابطه با تدبیر امور شخصی انسان بود. دومی در رابطه با تدبیر امور خانواده و سومی تدبیر امور مملکت بود.

برگرفته از سایتhttp://forum.p30world.com/showthread.php?t=66496

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 3 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

پرا گماتیسم فلسفه ای است که اول بار در آمریکا پدید آمد و در تفکر و حیات عقلی این سرزمین تاثیر زیادی بر جای گذاشت. این فلسفه در اواخ قرن نوزدهم با متفکرانی نظیر ویلیام جیمز و جان دیویی به ظهور رسید. به نظر این متفکران، پراگماتیسم انقلابی است علیه ایده آلیسم وکاوشهای عقلی محض که هیچ فایده ای برای انسان ندارد. در حالی که این فلسفه، روشی است درحل مسائل عقلی که می تواند در سیر ترقی انسان بسیار سودمند باشد.

پراگماتیسم چیست؟

واژه پراگماتیسم مشتق ازلفظ یونانی (pragma) و به معنی عمل است. این واژه اول بار توسط چالرز ساندرزپیرس (Charles sanders pierce ) ، منطقی دان آمریکائی به کار برده شد.

مقصود او از به کاربردن این واژه، روشی برای حل کردن و ارزشیابی مسائل عقلی بود.
اما به تدریج معنای پراگماتیسم تغییر کرد.

اکنون، پراگماتیسم به نظریه ای مبدل شده که می گوید:
حقیقت، چیزی است که از دیدگاه انسان، خوب باشد. به سخن دیگر، پراگماتیسم یعنی اینکه درباره هر نظریه یا آموزه ای باید بر پایه نتایجی که از آن به دست می آید، داوری کرد. به نظر پراگماتیست ها، اگر عقیده ای به نتیجه خوب و کار آمد برای انسان بیانجامد، باید آنرا حقیقی قلمداد کرد. حقیقت چیزی نیست که مستقل ومجرد از انسان وجود داشته باشد.
تا قبل از این، نظریه اصلی و رایج درباره حقیقت این بود که حقیقت امری است جدا از انسان؛چه کسی آن را بشناسد، چه نشناسد . مثلا گردش زمین به دور خورشید، امری است که همیشه حقیقت داشته است؛ گرچه برای هزاران سال تصور بر این بود که زمین ثابت است و خورشید به دور آن می گردد. بر همین مبنا، صدق و درستی هر نظریه تطابق آن با واقعیت و نادستی آن عدم تطابق با واقعیت بود.

اما پراگماتیسم قائل به این شد که حقیقت امر جدایی از انسان نیست؛ بلکه تنها دلیل برای اینکه یک نظر درست و حقیقی است و یک نظر، باطل و خطا، این است که اولی در عمل به درد انسان بخورد و برای او کارآمد و موثر باشد و دیگری چنین نباشد. به این ترتیب، معنای صدق قضیه در پراگماتیسم تغییر یافت . صدق هر گزاره، فقط توسط نتایج عملی آن سنجیده می شود نه در مقایسه با واقعیت خارجی. یک فکر یا عقیده تا وقتی که فقط عقیده است، بخودی خود نه صحیح است و نه غلط؛ بلکه فقط در جریان آزمایش و کار برد عملی آن است که برحسب نتایجی که از آن نظر گرفته می شود، صادق یا کاذب می شود.

بدین سان و بر این مبنا، برای مثال تا پیش از کشف آمریکا، این عقیده که سرزمینی میان اروپا و آسیا وجود دارد، نه راست بود نه دروغ؛ اما پس از اکتشاف آمریکا، این نظر یه به حقیقت پیوست.(در حالی که بر اساس نظر متداول، این عقیده حتی پیش از کشف آمریکا نیز عقیده ای صحیح بوده است.)

در نظر مکتب پراگماتیسم، افکار و عقاید همچون ابزارهایی هستند برای حل مسائل و مشکلات بشر؛ تا زمانی که اثر مفیدی دارند، صحیح و حقیقی اند و پس از آن غلط و خطا می شوند. به این ترتیب عقیده ای ممکن است مدتی به کار آید و موثر شود و از این رو فعلا حقیقی است؛ لیکن بعدا ممکن است نتایج رضایت بخش نداشته باشد و آن موقع، به نظریه ای باطل و خطا تبدیل می گردد.

بنابراین، حقیقت چیزی ساکن و تغییر نا پذیر نیست؛ بلکه با گذشت زمان، توسعه و تحول می یابد. آنچه در حال حاضر صادق است، ممکن است در آینده صادق نباشد؛ زیرا در آینده، افکار و نظریات دیگری بر حسب شرایط و اوضاع جدید، حقیقی شده و متداول می گردند. تمام امور تابع نتایج است و بنابر این، حق امری است نسبی؛ یعنی وابسته به زمان، مکان و مرحله معینی از علم و تاریخ است .

ما هیچ زمان به حقیقت مطلق نخواهیم رسید. زیرا علم ما، مسائل ما و مشکلات ما همیشه در حال تغییر است و در هر مرحله، حقیقت، آن چیزی خواهد بود که ما را قادر می سازد تا به نحو رضایت بخش، مسائل و مشکلات جاری آن زمان را بررسی و حل کنیم

منابع

* فرهنگ فلسفی
* سیر فلسفه، صفحه 150
* تاریخ فلسفه غرب، صفحه 210

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 3 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

اگزیستانس(existence) به معنی وجود است. اولین بار، سورن کیرکگارد فیلسوف دانمارکی، این کلمه را به معنای وجود واقعی انسان به کار برد. وجود انسان به عنوان یک موجود خودآگاه؛ یعنی موجودی که از خودش به طور روشن و بی واسطه آگاه است.
مکتب اگزیستانسیالیسم یا مکتب اصالت وجود که یکی از مکاتب فلسفی است، چنین انسانی را مبداء فلسفه قرار می دهد.

وجه تسمیه این مکتب، این است که بنابر نظر فلاسفه اگزیستانس وجود و هستی هر چیز، بالاتر و متعالی تر از ماهیت و چیستی آن چیز می باشد. همه ما حقیقتا با وجود اشیا سر و کار داریم و اگر درست توجه کنیم، خود را غوطه ور در وجود جهان و موجودات آن می یابیم. بنابراین اصالت با وجود می باشد. (اگزیستانسیالیسم یعنی مکتب اصالت وجود.)

این فلسفه توسط سورن کیرکگارد در قرن نوزدهم به وجود آمد. او با بعضی از سنت های فلسفی که در زمانش رواج داشت، مخالفت نشان داد؛ زیرا عقیده اش این بود که این فلسفه ها چه راست باشند و چه دروغ، ارتباطی با مسائلی که انسان عملا در زندگی با آن ها روبرو است، ندارند.

در عوض، مسائل واقعی فلسفی چنین مسائلی هستند:

مقصود اصلی حیات انسان چیست؟ به هستی انسان چه معنایی می توان داد؟ غایت و هدف رویدادهای انسانی؛ انسانی که دلتنگ، پوچ و بی معنی است، چیست؟
او گفت: پرسش اساسی، معنای وجود می باشد. یعنی این سوال که حقیقت وجود چیست؟

اما این پرسش نزد عقل بی معناست؛ زیرا عقل از راهیابی به معنای آن ناتوان است. کیرکگارد نتیجه گرفت:

پرسش درباره چیستی انسانیت، زندگی و جهان، پرسش هایی است که همه با آن دست به گریبانند، با این وجود عقل و فلسفه سنتی، هیچ پاسخی نمی تواند به آن ها بدهد.
بنابراین، انسان نمی تواند از راه عقل به شناخت یقینی برسد. تجربه حسی و آگاهی تاریخی ما همواره دستخوش تغییر است. انسان بودن یعنی زیستن در مخمصه ای همراه با ترس و اضطراب. به طور کلی بخشی از وجود انسان، حیوانی و پاره ای عقلانی است و این تعارض، حل شدنی نیست.
پس نتیجه می گیریم که عقل نمی تواند راهنمای ما باشد؛ بلکه تنها راه نجات انسان از جهل این است که وضع و حالت غم انگیزی را که در آن گرفتار است، بشناسد و سپس با اطاعت محض، یعنی نه به وسیله عقل و منطق، بلکه با نور ایمان از این وضعیت و جهل خارج گردد.

اگزیستانسیالیسم کیرکگارد، اگزیستانسیالیسم دینی بود؛ یعنی راه نجات انسان را در ایمان به خدا می دانست؛ اما بیشتر فیلسوفان این مکتب که پس از او آمدند و متعلق به قرن بیستم بودند، دیندار نبودند.
در آثار آن ها، سوال اساسی فلسفه اگزیستانس این است که انسان در این عالم نامعقول و بی معنا چگونه باید زندگی کند. آن ها فلسفه های سنتی و حتی فلسفه تحلیلی را بیهوده دانستند؛ زیرا اعتقاد داشتند که این فلسفه ها با مسائل واقعی بشر کاری ندارند.

اعتقاد آن ها این بود که انسان در زندگی با دنیایی توضیح ناپذیر روبروست.(مثلا کودکی بی گناه توسط سربازان دشمن کشته می شود و هزاران نمونه مانند این.) جهان پیرامون ما، سرشت انسانی و سرشت هستی به گونه ای است که آشوب درونی و اضطراب را بر می انگیزد.

فلاسفه اگزیستانس برای تبیین این مسائل و حل آن ها، هر یک به راهی رفتند.
به عنوان نمونه، فردریش نیچه، فیلسوف آلمانی، اظهار داشت که راه حل، کنار گذاشتن عقلانیت و شک کردن به هرچه شک پذیر باشد، حتی به اصول اخلاق و ارزش ها است. بدین ترتیب ، دیگر نه عقیده و یقینی باقی می ماند و نه اخلاق و ارزشی. چنین تفکراتی بود که در قرن بیستم، منتهی به مکتب پوچ گرایی( نهیلیسم ) گردید.

فلسفه اگزیستانس در حیات فکری و عقلی معاصر تاثیر بسیاری گذاشته است. از هم پاشیدگی و فرو ریختگی اروپا پس از جنگ های جهانی، در همگان این عقیده را ایجاد کرد که افکار و ارزشهای متداول را بی اعتبار و خالی از معنا بدانند و به این نتیجه برسند که در دنیایی که در آن زندگی می کنند، عقل و منطق نه تنها حاکم نیست، بلکه اصلا به هیچ دردی هم نمی خورد.

فلسفه اگزیستانس یا فلسفه اصالت وجود، فلسفه عمیقی است و اوج آن را می توان در اثر بزرگ فیلسوف آلمانی مارتین هایدگر، به نام وجود و زمان یافت.



منابع

* کلیات فلسفه، صفحه 419
* تاریخ فلسفه غرب، صفحه 214

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 3 خرداد 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

چرا دکارت روش خود را روش جدید می نامد ؟

منظور او این است که اگرکسی در کار تحقیق و پژوهش صرفاً با این روش و با استفاده از این قواعد به یک نتیجه ی تازه ای برسد، آن نتیجه را کاملاً از راه برهان می تواند اثبات کند. به نظر دکارت این قواعد در واقع قواعدی هستند ، برای کاربرد صحیح و درست توانایی های طبیعی و فعالیت های ذهن . به همین دلیل دکارت معتقد است که تا زمانی که عقل نتواند اعمال اصلی خود را به کار ببرد قادر نیست حتی ساده ترین دستورات یا  قوانین این روش را بفهمد

منظور دکارت از اعمال ذهن چیست وانسان چگونه باید به اعمال ذهن دست پیدا کند؟  دکارت به صراحت بیان می کند که مهمترین اعمال ذهن یا اصلی ترین آن ها دو تا می باشد: 1- شهود 2- استنتاج

فرق استنتاج و قیاس منطقی چیست؟ منظور دکارت از شهود یک نوع بینش و بصیرت است اما بینش و بصیرت بی واسطه ی عقل. به نظر دکارت شهود عبارت است از تصوری قطعی متعلق به ذهن نافذ و روشن که برخواسته از نور خود عقل می باشد. این شهود دارای دو شرط می باشد. اول این که علم شهودی باید واضح و متمایز باشد دوم این که عقل شهودی باید بی واسطه و بدون نیاز به حدوسط باشد. دکارت کتابی به نام قواعدهدایت ذهن دارد که در این کتاب در قاعه ی سوم می گوید: منظور و مقصود من از شهود نه گواهی متزلزل حواس است ونه حکم گمراه کننده ای که ناشی از ترکیبات غلط قوه ی تخیل است. بلکه مقصود مفهومی است که ذهن روشن چنان با قطعیت و تمایز آن را به ما ارائه می دهد، که به هیچ وجه در مورد صحت آن چه دریافته ایم نمی توانیم خطا کنیم. دکارت «من فکر می کنم پس هستم» را این گونه توضیح می دهد: من در همه چیز عالم شک می کنم ولی بر این شک خود شک نمی کنم . یک نقطه ی ثابت پیدا کرده ام و روی آن می ایستم و مبنای معرفت خود را استوار می کنم و آن وقت می گویم من هستم .

 

فرق شهود عقلی با استنتاج این است که در مفهوم استنتاج نوعی حرکت و توالی و تعاقب وجود دارد، اما در شهود این توالی و حرکت نیست. بی واسطه می باشد. استنتاج به یک امر بدیهی بی واسطه نیاز ندارد. می تواند یکی از مقدمات را فرض کند و بر مبنای آن استدلال کند. دکارت در کتاب قواعد ذهن می نویسد: این دو روش مطمئن ترین راه کسب معرفت اند و ذهن انسان نباید به هیچ یک از راه های دیگر جز این دو راه توجه کند. اما این امر مانع این نمی شود که ما به موضوعاتی باور داشته باشیم که از طریق وحی الهی به عنوان یقینی ترین معارف برای ما آشکار شده است.

شهود و استنتاج از نظر دکارت قاعده نیست ، اعمال ذهن هستند که اگر ما قواعد ذهن را درست به کار ببریم به واسطه ی این دو روش می توانیم به نتیجه ی مطلوب برسیم . استنتاج از نظر دکارت علم یقینی  با واسطه است یعنی استنتاج از قضایایی که نیاز به اثبات ندارد. به بیان دیگر، شهود وسیله و ابزاری برای رسیدن به امور مرکب و بسایط و استنتاج.

نکته ی دیگر جوهر های سه گانه است . دکارت به سه جوهر معتقد است: 1- خدا 2- نفس 3- جسم

خدا جوهر است . حقیقت جوهر خدا کمال است. اگر کمال را از خدا بگیریم هیچ نمی ماند همانند انسان می شود.

حقیقت نفس تفکر و اندیشه است . یعنی فکر و اندیشه را از نفس بگیریم ،هیچ نمی ماند. به عبارت دیگرتفکر و اندیشه ذاتی نفس است.

جوهر جسم که حقیقت آن امتداد است. یعنی طول و عرض و ارتفاع، که ذاتی جسم است و بدون آن قابل تصور نیست.

رابطه ی این سه جوهر با یک دیگر : جوهر نفس و جوهر جسم هیچ نیازی به یکدیگر ندارند ، در کنار هم کار می کنند. دو جوهر مستقل هستند که به جوهر خدا نیاز دارند.  در این جا ثنویت دکارتی آغاز می شود. جوهری صنوبری شکل در مغزقرار دارد که این دو را هماهنگ می کند.

دکارت به سه نوع تصور قائل است. می گوید: ما سه گونه تصور داریم: 1- تصور فطری 2- تصور جعلی 3- تصور خارجی

تصورات فطری: تصوراتی که در خود ما وجود دارد اما نه بالفعل بلکه بالقوه. یعنی ما می توانیم توانایی هایی که در درون داریم از قوه به فعلیت تبدیل کنیم.

تصورات جعلی و ساختگی: تصوراتی هستند که منشأ آن ها قوه ی خیال است. قوه ی خیال خودش این تصورات را می سازد. مانند تصوراتی که ما داریم و ما به ازاء ندارن مثل سیمرغ .

تصورات خارجی: تصوراتی که ازطریق حواس پنج گانه از بیرون می گیریم . به یک معنا همان داده های حسی.

دکارت می گوید: مهمترین تصورات، تصور ئ ات فطری است. آن دو نوع تصور، تصور کامل و مطلق ندارد

روش دکارت: شک دستوری یا شک روشی

دکارت چنین می اندیشید که شک مقدمه ای است برای رسیدن به یقین مطلق. به عبارتی دیگر به نظر دکارت هر چیزی که قابل شک است را باید به طور مطلق کنار گذاشت و همه را کذب و نادرست و دروغ تلقی کنیم تا از این طریق راه درست را برای رسیدن به یقین که دیگر نمی توان درباره ی آن شک کرد را هموار کنیم. بنابراین شکی که دکارت مطرح می کند: اولاً: شکی فراگیر است. یعنی شامل تمام قضایای می شود که می توان به درستی آن شک کرد(چه قضایای علوم و چه قضایای ریاضی و چه قضایای اخلاقی). ثانیاً: شک دستوری یاشک روشی است یعنی دکارت شک نمی کند برای این که شکاک باقی بماند، بلکه شک را مرحله ای می داند که باید از آن مرحله بگذرد. شک بما هو شک مطرح نیست بلکه ابزاری و وسیله ای است برای رسیدن به چیز دیگر. ثالثاً: این که شک دکارت برای تشخیص درست از نادرست و یا حق از باطل است. رابعاً: شک او شک نظری می باشد نه شک عملی یعنی به نظر دکارت نباید در عمل از این شک پیروی کرد.

نتیجه ای که از این بحث دکارت گرفته می شود این است که از طریق این شک می خواهد فلسفه ی جدیدی را به وجود بیاورد که مبانی این فلسفه بر اصول محکمی استوار است.

از ان نکته ی اول که شک دکارت فراگیر است این نتیجه به دست می آید که در مرحله ی اول در همه ی داده های حسی شک می کند. به این دلیل که در بعضی مواقع حواس ما اشتباه می کنند. این ها را می فهمیم ولی آن هایی را که نمی فهمیم از کجا بدانیم اشتباه نیست؟ هیچ دلیلی برای آن نداریم. بنابراین برادراکات حسی اعتمادی نیست و هرچیزی که به واسطه ی حواس می آموزیم ، قابل شک است. در کتاب تأملات در تأمل اول می گوید:تمام آن چه تاکنون به عنوان صحیح ترین امور پذیرفته اند یا از حواس است ویا به واسطه ی حواس فراگرفته اند، اما به تجربه دریافته اند که همین حواس فریبنده اند و نباید مورد استفاده قرار گیرند.

در مرحله ی بعد ظاهراً چنین به نظر می رسد که دکارت در قضایای ریاضی شک را روا نمی دارد. ریاضیات به این خاطر یقینی آورند که شکی در آن نیست. بعد نظرش بر می گردد در تأمل اول می گوید: خواه من بیدار باشم و خواه خفته 2+3همواره 5 خواهد بود و مربع هیچ گاه بیش از چهار ضلع نخواهد داشت. و محال است حقایقی بر این پایه از وضوح در مظان خطا و تردید باشد

دکارت معرفت ریاضی را یقینی ترین معرفت می داند ولی چون در مرحله ی شک دستوری است.هر چه قدر جلوتر می رود در قضایای شک را جایز می داند. چنان که در تأمل اول می گوید:بنابراین فرض می کنم که نه خدای واقعی که سرچشمه ی حقیقت است، بلکه شیطانی شر و بسیارمکارتمام مهارت خود را در فریفتن من به کار بسته است. در همین جا می گوید: از کجا معلوم همین شیطان به من القاء نکرد که:5=3+2

بنابراین در قضایای ریاضی هم شک می کند. و نتیجه ی شک دکارتی فراگیر و جامعیت دارد

از همین جا به خدا پناه می برد و ضامن حقیقت را خدا می داند. می گوید: من خدا را به عنوان موجودی که فریب کار نیست و مهربان است می پندارم. مفهومی از مهربانیت قادر مطلق در خودم دارم. این مفهوم را خودم به خودم ندادم. چرا که اگر خودم به خودم می دادم، خودم را قادر مطلق، خیر مطلق می کردم. وجودش را هم می دادم. پس چون من خیر محض نیستم، باید خیر محضی باشد تا این مفهوم را در من ایجاد کند. و از این جا پی به وجود خدا می برد. حالا به آن شیطان شریر هم اجازه نمی دهد که مرا بفریبد زیرا مهربان است وجود آن دیو پلید منتفی است.

دکارت می گوید: بعد از این که من در همه چیز شک کردم، حتی در قضایای ریاضی. به این نتیجه رسیدکه در شک خودم نمی توانم

شک کنم،پس هستم که شک می کنم. به تنها چیزیقینی که هیچ گونه شکی در آن روا نیست من هستم. این اولین مرحله ی یقین است

یقین از نظر دکارت چیست؟

 در زبان لاتین دو واژه داریم

 ratio=عقل جزئی

=Intellectusعقل کلی

 حاصل  retioیا عقل جزئی علم است به معنای خاص و حاصلintellectusحکمت یا معرفت به حقایق ازلی می باشد. در یونان در قرون وسطی با  ratuoکاری نداشتند. سرو کارشان با عقل کلی بود. همی دوعبارت را می توان در یونان هم پیدا کرد. مخصوصاً در تفکرات  افلاطون که به ارسطو می رسد،آن جایی که درباره ی مراتب معرفت بحث می کند به دو امر مربوط است: عقل جزئی و عقل استدلالی. این عقل جزئی و استدلالی برای افلاطون

در حوزه ی ریاضیات کاربرد دارد. Noesisهمان عقل کلی یا به نظر افلاطون عقل شهودی سرو کارش با عالم صور و عالم مثل است

 برای دکارت عقل کلی به هر معنایی که باشد، فرقی نمی کند. توجه دکارت صرفاً به عقل جزئی می باشد و عقل جزئی هم مبتنی برعشق بشر است پس عقل کلي برای دکارت موردی ندارد. در قرون وسطی یقین از وحی حاصل می شد. از طریق یقین به وحی و کلام خدا و

دیگر چیزها هم یقین پیدا کنیم. اول باید ایمان بیاوریم. ضامن و معیار یقین انسان نیست. و این که انسان بتواند ضامن یقین باشد، براي متفکران و فیلسوفان قرون وسطی مطرح نبود، بلکه برای قرون وسطائیان حقیقت تضمین شده مطرح بود. که حقیقت تضمین شده را یقین

می نامیدند. بنابراین متفکران قرون وسطی معتقد بودند که ضامن حقیقت و یقین هم می تواند طبیعی باشد و هم می تواند فوق طبیعی باشد. ضامن فوق طبیعی یقین وحی و ایمان به وحی است. اما ضامن یقین فطرت است که در درون انسان است. بنابراینهنگام تفکر از طریق وحی این نور طبیعی به ذهن انسان می تابد

دکارت در دوره ای می زیست که تعریف انسان همان تعریفی نبود که متفکران قرون وسطائیان از انسان ارائه می کردند زیرا برای قرون وسطائیان انسان موجودی است که به واسطه ی گناه  هبوط کرده و اکنون به دنبال نجات و رستگاری است. این رستگاری از طریقایمان به وحی و کلیسا به دست می آید. اما در زمان دکارت انسان تلاش می کند خودش را از دین و کلیسا رها کند و یک اساس و پایه ای را پی ریزی کند که خودش ضامن درستی و یقین آن باشد. معیار یقین برای دکارت و دکارتیان انسان است. از همین جاست که مسئله ی اصلی دکارت مطرح می شود و آن متد و روش است. اگر این انسان با این روش و متد حرکت کند به یقین می رسد. راه رسیدن به یقین از نظر دکارت در خود انسان است.منظور از روش راه و شیوه ای است که انسان از طریق آن به یقین و حقیقت نائل می شود. در متد از روش سوال نمی شود بلکه از این سوال می شود که چگونه انسان میتواند به یقینی دست پیدا کند که ثابت باشد و ضامن آن خودش باشد

یقین از نظر دکارت

روش از نظر دکارت صرفاًبه معنای تحقیق و پژوهش نیست بلکه راهی است برای رسیدن به یقین واین راه هم مال انسان است .

گفتیم که در روش به معنای دکارتی از وجود و هستی سوال نمی شود. برای این که راهی می خواهد پیدا کند تا به ماهیت اشیاء برسد. دکارت به دنبال راهی بود که ثابت و غیر متزلزل باشد و بتواند بر روی آن بایستد و بقیه معارف و شناخت و معرفت راتأسیس کند. از همین جاست که شعار معروف دکارت آشکار می شود «من فکر می کنم پس هستم» . و ظاهرا ًاشاره می کند که من دکارتی، من انسانی می باشد. در تفکر دکارتی انسان موجودی نیست که تسلیم وحی و اعتقاد و دنیا باشد. بلکه انسان پایبند عقل خودش می باشد. دکارت می گوید: این من انسانی که غیر متزلزل است از هر چیزی که ما تصور کنیم یقینی تر است. به نظر دکارت یقینی تراز این من در "من می اندیشم پس هستم " وجود ندارد. و این نقطه ی اتکاء دکارت است. به این معنا خودش یک سوژه است، یعنی متعلَق شناسه است که درباره ی خودش یقین دارد، به هیچ چیز یقین ندارد. و همین یقین انسان به خحودش از هر چیزی محکم تر استو غیر قابل تردید است. منشاء یقین برای دکارت من انسانی می باشد که به طور شهود عقلی به آن علم پیدا می کند. این فکر می کنم برای دکارت یک لصل بنیادی است و آن چه به این اصل بنیادی قوام می بخشد ، ریاضیات است. به نظر دکارت اگر فلسفه بخواهد به اندازه یریاضیات یقینی شود باید روش ریاضیات را بپذیرد و به کار ببرد.. هر علمی از نظر دکارت اگر بخواهد یقینی آور باشد، باید روش ریاضیات را به کار ببرد.

ریاضیات چه خصوصیاتی دارد که دکارت روی آن تأکید دارد؟

 به نظر دکارت ریاضیات صرفاً با مفاهیم سرو کار دارد نه با اشیاء خارجی وحتی با موجودات خارجی. به بیان دیگر ریاضیات با قضایا سروکار دارد. ودر فلسفه دکارت می کوشد تا از طریق مفاهیم ذهنی به اشیاء و موجودات خارجی نائل شود . و این"من فکر می کنم پس هستم" از طریق روش ریاضی اثبات می شود. دکارت می گوید:ریاضیات با تعاریف سروکار دارد و تعریف امری ذهنی می باشد و مفاهیمی که تعریف با آن ها سرو کار دارد، واضح و متمایزند. و چون واضح و متمایزهستند یقینی بخش هم هستند. بنابراین اگر از طریق وضوح و تمایز روشن شود. که چیزی که به مفهوم شی تعلق دارد به خود شی نیز تعلق دارد. در حقیقت مفهوم من شی خارجی می باشد در نتیجه شناخت و معرفت از نظر دکارت از متعلَق شناخت استقلال دارد

نتیجه این که دکارت یقین را به جای حقیقت قرار می دهد.  برای این که از نظر دکارت حقیقت مطابقت ذهن با عین است. دکارت به عین به معنایی که علما قائل بودند، اعتقاد نداشت بلکه دکارت موجودات خارجی را صرفاً تمسلات ذهنی می داند که نه قائم به خود بلکه قائم به ذهن است. نکته ای که می توان مطرح کرد این است که دکارت از طریق وجود و معرفت به هستی رسیده است و معتقداست  که فکر من منشأ شناخت و فکر خدا منشأ هستی است چون خدا هم فکر می کند.

دلایل دکارت برای اثبات وجود خدا

 

 

ضامن اعتبار شناخت و معرفت را دکارت خدا می داند ویکی از دلایلی را که برای اثبات وجود خدا بیان می کند این است که : ما دارای تصوراتی هستیم(جعلی- فطری- خارجی). این تصورات دارای کیفیاتی گوناگون هستند. اگر من بخواهم اطمینان داشته باشم که در قبول درستی قضایایی که آن ها را با وضوح و تمایز درک می کنیم گرفتار فریب نشده ایم ، باید وجود خدایی که فریب کار نیست را اثبات کنیم. در این جا می خواهد بیان کند که ضامن و اعتبار من جز خدا چیزی نیست. علاوه بر این لازم است که وجود خدا را بدون این که به عالم خارج مراجعه کنیم اثبات کنیم. به عبارتی دیگر دکارت باید وجود خدا  را از درون خویش اثبات کند نه با تمسک و توسل به عالم خارج. دکارت دلیل خود را در تأملات با بررسی تصوراتی که در ذهن وجود دارد شروع می کند. دکارت تصور خدا، نفس و زمان را مطرح می کند. یعنی قبل از این که آن ها را تجزیه کنیم آن ها را در ذهن داریم. اگر این تصوراتی که در ذهن داریم صرفاً به عنوان حالات ذهن در نظر بگیریم هیچ ارتباطی با عالم خارج ندارد. در این صورت همه تصورات یکسان خواهد بود. برای همین این تصورات را با هم مقایسه نمی کنیم بلکه به عنوان حالات ذهن در نظر می گیریم. برای این که تفاوت و تمایز در صورتی است که ما میان دو چیز مقایسه کنیم. یعنی تصورات صرفاًحالات ذهن است ولی اگر ما این تصورات را از آن جهت که خاصیت باز نمایی و یا تمثیل دارن

کی یر که گورد

موسس اگزیستانسیالیسم است. اگزیستانسیالیسم از واژه اگزیستن گرفته شده است.اصل و ریشه آن لاتین می باشد

Existereیعنی به وجودآمدن و هستی یافتن. اگزیستن مرکب از دو کلمه است،ex+sistereیعنی بیرون ایستادن.به همین خاطر در فارسی اگزیستانسیالیسم را به قیام ظهوری ترجمه کرده اند. گاهی هم به هستی داری ترجمه می شود و در این معنا به وجود انسان تکیه می شود، یعنی انسان است که هستی دارد.به خاطر تنوع آراء و افکار اگزیستانسیالیسم ها و همچنین اختلاف مبانی انها تعریف واحدی برای اگزیستانسیالیسم وجود ندارد.یعنی تعریفی که همه متفکران در آن بگنجند.زیرا تفکر و آراء آنها بسیار متفاوت است.عده ای ملحد و عده ای موحد هستند. هر دو اختلاف مبنایی  با هم دارند.اما میتوانیم مشترکاتی بین آنها پیدا کرد،که به وسیله آن مشترکات تعریف واحدی برای انها ارائه دهیم. بعضی اگزیستانسیالیسم را توصیف کرده اند نه تعریف. مثلا امیل بریه یکی از متفکران و فیلسوفان که فلسفه  یونان را نوشته، میگوید: این فلسفه های اگزیستانسیالیسم نوعی اتحاد اصالت متافیزیکی با احساس نگرانی و تشویش خاطر انسان است. این احساس درونی و تجربه متا فیزیکی بیرون است. ارتباط میان مابعدالطبیعه نظری و احساسات درونی خود انسان است.

کی یر که گورد

اسم کوچک او سورن می باشد. اهل دانمارک است. در سال 1813 در کوپن هاگ متولد شد در سال 1830 به دانشگاه کوپن هاگ رفت و در رشته الهیات مشغول به تحصیل شد، در سال 1843 کتاب "یا این یا آن" و "ترس و لرز" را نوشت. بعد از آن کتاب" تکرار" را نوشته و در سال 1844 کتاب" مفهوم دلهره" را نشر کرد. و بعد از آن کتاب دیگری به نام "قطعات فلسفی" را نوشت. و در سال 1845 مراحل راه زندگی  ودر سال 1846 کتاب پی نوشته های غیر علمی پایانی را نوشت. تا اینجا همه آثار او با نام مستعار منتشر می شد زیرا برای خودش رسالتی قائل بود که نباید آن را مستقیم ابلاغ می کرد. و معتقد بود حقیقت را به طور غیر مستقیم باید تبلیغ کرد . زیرا تبلیع غیر مستقیم اثربخش تر است. در سال 1848 یک نوع شهود دینی به او دست می دهد که از آن زمان به بعد تبلیغ را به طور رسمی و مستقیم شروع می کند و در سال 1848 کتاب گفتارهای مسیحی و کتاب دیدگاه را می نویسد که این کتابها بعد مرگش منتشر می شود. در سال 1855 از دنیا رفت، مسیحی بود ولی پایبند به مسیح نبود.

تفکر کی یرکه گورد

او سه مرحله برای انسان ترسیم می کند. انسان این سه مرحله را طی می کند:

مرحله ي اول: مرحله احساسی یا استحصانی است. در این مرحله از نظر کی یر که گورد، انسان مشغول کارهای حسی است درحس پراکنده شده است لذت های جسمانی و توجه به عالم محسوسات جزء ویژگی های این مرحله است. در این مرحله حسی معیارهای ثابت اخلاقی وجود ندارد. ایمان خاص دینی هم وجود ندارد. همه انسانها به دنبال لذت و خوشگذرانی و جمال پرستی و کامجویی هستند.و در این مرحله انسان بیشتر دچار یأس و نا امیدی است. منتها متوجه یأس و نا امیدی خو می باشد.یعنی می داند که غرق محسوسات است اما شناخت ندارد.هیچ وسیله نجاتی در این مرحله وجود ندارد. دو راه در پیش رو دارد:یکی اینکه در این مرحله بماند و خودش را مشغول این کارها کند و نومیدانه و مأیوس زندگی کند. یا در یک لحظه یک آن چیز دیگری را انتخاب کند. یعنی تصمیم آنی بگیرد.اینجاست که میگوید "یا این یا آن"،یا بماند یا رها کند.صورت تفکر و اندیشه در این مرحله کاربردی ندارد.

مرحله ي دوم: مرحله اخلاق است در این مرحله انسان تسلیم یکی از ملاک های اخلاقی و تکالیف اخلاقی می شود.در �

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 28 ارديبهشت 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

                                                     

                  " تهيه كننده: فاطمه صادقي دبير ناحيه يك زنجان"

تاریخ فلسفه غرب

تاریخ فلسفه غرب را  به سه دوره تقسیم می کنند:

دوره یونان-دوره قرون وسطی- دوره جدید

دوره ی یونان

 

دوره ی  یونان را به سه قسمت تقسیم می کنند:1- یونان باستان2- یونان3- روم

 

دوره ی یونان باستان تقریباً از قرن ششم قبل از میلاد شروع می شود تا قرن سوم قبل از میلاد.اولین فیلسوف و متفکر این دوره شخصی به نام تالس است.

 

در دوره ی یونان باستان به جهان توجه داشتند می خواستند جهان را بشناسند. برای همین بیشتر به دانشمند بودن معروف بودند. سؤال آنها این بود که عالم از چه تشکیل شده؟ خمیر مایه وجوهر این عالم چیست؟ هر کدام به نوبت پاسخ های متفاوتی دادند. پاسخ ها مهم نیست. مهم این است که عالم از چه ساخته شده؟ انسان ها را به تفکر وا داشت و باعث شدند دنبال پاسخ بروند.این مسئله تا آغاز پیدایش سوفسطائیان ادامه داشت.با ظهور آنان موضوع بحث عوض شد.یعنی موضوع بحث از عالم به انسان منتقل می شود. برای سوفسطائیان معیار گفتگو انسان و شناخت اوست. وحقیقت را هم تابع انسان می دانستند"انسان معیار همه چیز است"

 

دوره ی یونان: دوره ی سقراط- افلاطون و ارسطو

 

اولین نفر سقراط بود که در مقابل نسبی گرایی مبارزه می کند می گوید: حقیقت تابع انسان نیست، انسان تابع حقیقت است. افلاطون نیز این فکر را پرورش داد.ارسطو در بسیاری از مسائل فلسفی با سقراط و افلاطون مخالف است اما با کلی گرایی و مطلق گرایی موافق هم هستند

 

افلاطون عقل الهی را مطرح می کند. می گوید: ما ابتدای عالم از معقول تنزل پیدا کردیم و آمدیم عالم محسوس. حال می خواهیم برویم عالم معقول. باید بین عالم معقول و محسوس واسطه باشد. این واسطه عالم ریاضیات است. عالم ریاضیات در خارج وجود ندارد. میگوید به انسان ها ریاضی یاد بدهید شناخت تجربی اعتبارندارد. شناخت عقل کلی و ثابت است پس می توان به آن اعتماد کرد.

 

ارسطو عالم معقول را جدای از عالم محسوس قبول ندارد. ذهن از صفات مشترک مفهوم می سازد. فلسفه یونان با ارسطو تمام می شود.

 

دوره ی روم:نو افلاطونیان- رواقیان- اپیکوریان

 

بی تأثیر از یونان نیستند. تا اواسط قرن چهارم میلادی ادامه دارد و از قرن چهارم دوره ی قرون وسطی آغاز می شود و تا قرن چهاردهم میلادی ادامه دارد. در این هزار سال ماجرا های زیادی داشتند.آغاز قرون وسطی با آگوستین شروع می شود. آدمی شهوت ران و لاابالی بود بعد به دین مسیح روی آورد و جزء یکی از متکلمان دین مسیح است. کتاب اعترافان در سیر و سلوک عقلانی از اوست . از طرفی مسیح و دیندار بود و از طرفی پیرو افلاطون.می خواهد بگوید هم دین مسیح را دوست دارم هم تفکر افلاطون را.

 

 پایان قرون وسطی اکویناس توماس است. از بزرگترین متفکران مسیحیت است و از طرفی پیرو ارسطو. دوره ی قرون وسطی تحت سیطره ی اگوستین و اکویناس بوده است.تمام تلاش آنها این بود که میان دین و فلسفه تعارض وجود ندارد.با این تفاوت که اگوستین اصالت را به وحی می دهد و اکویناس اصالت را به عقل. اگوستین می گوید: ایمان می آورم تا بشناسم  اکویناس می گوید: می شناسم تا ایمان بیاورم

 

در بسیاری از مسائل و موضوعات چون و چرا نمی کردند.

 

 در اواخر قرن چهاردهم حاکمیت ارسطو و افلاطون شکسته می شود و تا دوره ی رنسانس ادامه پیدا می کند. در دوره ی قرون وسطی و روم همه چیزشان نفی می شود و این کار تعمدی بود تا دوره ی جدید تاسیس می شود وقتی دوره ی جدید تأسیس و تثبیت شد با هدف نقادی برگشتند.

 

دوره ی جدید با فرانسیس بیکن آغاز می شود. او می گفت: ما باید بر عالم مسلط باشیم زیرا اگر بر عالم طبیعت تسلط  پیدا کنیم می توانیم بیماری ها را درمان کنیم ، حوادث را پیش بینی کنیم و....... و از این طریق می توانیم بهشت را روی زمین بیاوریم.

 

عصر جدید: مدرنیت ها پیدا شدند می گفتند باید حرف های عصر رنسانس را دور بریزیم. آن ها وعده دادند و عمل نکردند، طبیعت را از ما گرفتند. دوره ی جدید دوره ی عقل است. عقل جزیی نه عقل کلی. دین در روش تفکر جدید جایگاهی ندارد. دین شخصی و فردی است. رابطه انسان در دوره ی جدید با ماوراء طبیعت قطع شد در صورتی که انسان در دوره ی قرون وسطی مخلوق بود و تابع خالق.در دوره ی جدید انسان خالق است. دین از زندگی اجتماعی بیرون می رود.

فرانسیس بیکن

 

اولین فیلسوف رسمی دوره ی جدید است. از دوازده سالگی شروع به تحصیل در دانشگاه کمبریج کرد. بعد از تحصیلات مدتی هم نماینده ی مردم در مجلس شد. وقتی به مقام قاضی القضاتی رسید متهم به رشوه خواری شد. در آن زمان رسم بود که قضات از هر دو طرف دعوا هدیه می گرفتند. بعد از اتهام به رشوه خواری از مقام اصلی عزل شد. بعد از آن شروع به پژوهش و تألیف آثار فلسفی نمود.

 

مهمترین آثار بیکن عبارتند از:1- ارغنون نو در منطق 2- آتلانتیس نو 3- پیشرفت دانش

 

بیکن ابتدا به نظام فکری یونانیان و قرون وسطائیان به شدت حمله کرد مخصوصاً به منطق صوری ارسطو و پیروانش. بیکن دانشمندان و فیلسوفان را به سه دسته تقسیم می کند.

 

 گروه اول: کسانی که حرف های بسیار خوب می زنند و استدلال های ظریف دارند،اما مبنا و پایه ی محکم ندارند و نمی توان به حرف هایشان اعتماد کرد. همه فیلسوفان دوره ی قرون وسطی جزء این گروه هستند. بیکن می گوید: اینها عنکبوت ها هستند که تارهایشان ظریف است و خوب تار می تنند اما استوار و محکم نیست.

گروه دوم:کسانی که به طور پراکنده حرف های خوب می زنند و به جنبه های کمی از حقیقت هم رسیدند اما اینها صرفاً مواد اولیه را تهیه کردند. قدرت و توانایی حقیقی و دخل و تصرف در این مواد اولیه را نداشتند. و نتوانستند از آن چیز تازه ای بسازند.

 

گروه سوم: کسانی که هم قدرت تهیه مواد اولیه را دارند و هم توانایی دگرگونی و دخل و تصرف در آنها را دارند. یعنی به گفته ها و شنیده های دیگران اکتفا نمی کنند. بلکه از ابتدا به تحقیق می پردازند .فیلسوفان واقعی خودشان را جزء این گروه می دانند.

 

بیکن معتقد بود که همه ی دانشمندان و فیلسوفان باید اینگونه باشند . برای دو گروه دیگر ارزش و اعتبار چندانی قائل نیست.  بر این اساس به خاطر این که از ارزش و اعتبار گذشتگان بکاهد شدیداً  افکار آنها را مورد نقد و سنجش قرار می دهد. بنابراین می گفت :1- روش گذشتگان ناقص و نارسا است 2- از روش آن ها شناخت و معرفت جدیدی به دست نمی آید زیرا تنها روش آن ها استدلال قیاسی است و این مبتنی بر معلوم های  از پیش تعیین شده است.3- استدلال قیاسی از کلی به جزئی است. شما با جزئیات سروکار دارید. 4- روش استدلال قیاسی با مفاهیم سروکار دارد. مفاهیم مال ذهن است و اشیاء مال خارج.ذهن در قیاس به جای این که عالم خارج را بشناسد، به خودش مشغول است به قوانین خودش می پردازد. و این ها هیچ ربطی به عالم خارج ندارد. این روش را که تا کنون داشتیم نه در پیشرفت علم کمک می کنیم و نه در کشف صنایع و تکنولوژی جدید چیزی را به دست می آوریم. این انتقاد به قیاس است. در مورد استقراء گذشتگان نیز می گوید استقراء تام ممکن نیست. استقراء گذشتگان صرفاً مبتنی بر موارد مثبت است. برای موارد منفی ارزش و اعتباری قائل نبودند. و این که به استثناءات هم توجه نداشتند. بیکن می گوید ما نمی توانیم دست از پژوهش و تحقیق برداریم تنها هدف ما در فلسفه وعلم این است که عالم طبیعت را بشناسیم  و برآن تسلط پیدا کنیم. استقراء را قبول دارد استقرایی که خودش می گوید. ذهن انسان باید کارش را از ادراکات حسی شروع کند و مرحله به مرحله کنترل شود و به مرحله نتیجه برسد ، برعکس روش مشاء و گذشته به جای برتری در بحث و گفتگو باید در پی کشف قوانینی که در طبیعت وجود دارد برآییم وبه وسیله کشف این قوانین راه تسلط بر طبیعت را پیدا کنیم . این قوانین را ما به طبیعت نمی دهیم در طبیعت وجود دارد. ما باید تلاش کنیم از طبیعت بیرون بکشیم. برای روش خودش چند قاعده را پیشنهاد می کند تا با رعایت آن به نتیجه برسیم این قواعد ذهنی است.

 

اولین قاعده: انسان باید از هرگونه پیش فرض، تعصب،خطا که مانع رسیدن ذهن انسان به حقیقت می شود بپرهیزد. باید با ذهن صاف به پژهش بپرازد. این پیش فرض ها بت های ذهن هستند.

 

بت های قبیله ای مشترک بین همه ی انسان ها است. و انسان به آنها وابسته است و این ها مانع رسیدن به حقیقت می شوند.

 

 دیگری بت های غار هستند. این بت های غار همه ی خطاها و اشتباهات فکری انسان است. هر انسانی یک چیزی دارد که به هیچ وجه دوست ندارد از آن دست بردارد.

 

 بت های بازاری که اساس و پایه ی این گونه گمراهی ها زبان است. هر کس بنا به سلیقه خودش از واژه ها و مفاهیم استفاده می کند و معانی مختلفی به آن می دهد. باید سلیقه های فردی را از آن جدا کنیم.

 

 بت های نمایشی این گونه خطاها از بیرون به انسان تحمیل می شود. مثل نظام های فکری و فلسفی

 

دومین قاعده:باید همه ی  شنیده ها را کنار بگذاریم واز نو تجربه کنیم باید نسبت به گفته های گذشتگان شک و تردید کنیم. هیچ چیز را یقینی نپنداریم این مشاهده و تجربه باید منظم و مرتب باشد. باید از پراکندگی بپرهیزیم. برای این که جلوی پراکندگی را بگیرد سه جدول پیشنهاد می کند 1- حضور 2- غیاب 3- درجات

 

درجات موارد مثبت و منفی را باهم بسنجیم . گذشتگان فقط به جدول حضور توجه می کرند و به موارد منفی توجه نداشتند.

 

سومین قاعده: باید حواس را تقویت کرد تا از خطا و اشتباه مصون باشیم به همین منظور نباید صرفاً به  حافظه اکتفا کنیم یلکه مشاهدات خودمان را مکتوب کنیم. این مکتوب کردن سبب می شود که ذهن و حواس تقویت شود و هم اصلاح داده های حسی را در بر بگیرد.

 

چهارمین قاعده:  در مشاهده و تجربه باید به موارد منفی هم توجه کنیم.

 

 پنجمین قاعده: باید از مشاهده و تجربه جزئیات شروع کنیم و گام به گام به موارد کلی برسیم.

 

 یکی از مباحث مهم ، طبقه بندی علوم از نظر فرانسیس بیکن است. او علوم را بر اساس قوای ذهن طبقه بندی می کند. می گوید: ذهن دارای سه قوه است.1- حافظه 2- متخیله 3- عاقله

 

بر اساس این سه قوه سه نوع عالم داریم: 1- تاریخ 2- شعر 3- فلسفه

 

موضوع علم تاریخ حوادث جزئی است که ذهن این حوادث را حفظ می کند

 

موضوع شعر چیزهایی است که اختراعی است. موضوع فلسفه خدا و انسان است و بر اساس همین فلسفه را به فلسفه اولی-سفلی و طبیعی تقسیم می کند.

نظر بيكن در مورد فلسفه و اقسام فلسفه چيست؟

 

گفتيم كه بيكن بر اساس قواي ذهن علوم را به سه دسته تقسيم مي كند. بر همين اساس فلسفه را به سه قسمت تقسيم مي كند فلسفه را مربوط به قوه ي عاقله ي انسان مي داند. مي گويد:موضوع تحقيق و پژوهش فلسفه سه چيز است: خدا، انسان، طبيعت. وقتي خدا را مورد مطالعه قرار مي دهيم علم حاصل از آن مي شود فلسفه ي الهي يا الهيات طبيعي. منشأ فلسفه از نظر بيكن حس و عقل است. قسمت دوم فلسفه را فلسفه ي طبيعي مي نامد. و قسمت سوم فلسفه را فلسفه ي انسان مي نامد . بر اساس اين تقسيم بندي موضوع فلسفه ي الهي يا طبيعي خداست. موضوع فلسفه ي طبيعت خود طبيعت است. و موضوع فلسفه ي انساني ، انسان است. به عقيده ي بيكن فلسفه الهي يا الهيات طبيعي نتيجه ي تأمل و تلاش عقل انسان است. اين نوع فلسفه از طريق مطالعه ي طبيعت و عالم آفرينش به دست مي آيد و با وحي ارتباط ندارد. ما به وسيله عقل عالم آفرينش را مورد بررسي قرار مي دهيم و از اين طريق به خدا مي رسيم . اما بيكن اين نوع فلسفه را ديني اعلام نمي كند. آورنده ي دين نيست. بلكه صرفاً براي اقناع منكران و ملحدان كاربرد دارد. در واقع از آفرينش وضع الهي صرفاً به وسيله ي عقل به خداوند مي رسيم. ايمان ازنظر بيكن در قلمرو وحي قرار دارد نه عقل. و اگر بخواهيم با عقل وارد حوزه ي ايمان شويم در حقيقت شأن ايمان را تنزل داده ايم. تا اينجا مي توان گفت كه بيكن حوزه ي عقل و وحي را از هم جدا مي كند و هيچ رابطه اي ميان آنها قائل نيست.

 

قسم دوم فلسفه، فلسفه ي طبيعي است. بيكن مي گويد با ارزش ترين و معتبرترين علوم همين فلسفه ي طبيعي است. از گذشتگان انتقاد مي كند و آنها را مورد سرزنش قرار مي دهد كه به فلسفه ي طبيعي آن گونه كه شايسته ي آن است نپرداخته اند.و به همين دليل فلسفه ي طبيعي كه همان علوم طبيعي است كم رشد كرده و به آن مقام واقعي خود نرسيده است. تمام سعي او اين بوده كه به فلسفه ي طبيعي رونق ببخشد و آن را در جايگاه اصلي خود قرار دهد.

 

قسم سوم فلسفه را فلسفه ي انساني مي داند. كه موضوع اين فلسفه هم انسان است. فلسفه ي انساني را به دو بخش تقسيم مي كند: 1- انسان شناسي 2- سياست

 

در انسان شناسي انسان را به منزله ي يك فرد بدون توجه به جامعه در نظر مي گيرد. اما در سياست انسان را در جامعه و به عنوان فردي كه در جامعه زندگي مي كند در نظر مي گيرد. و هر كدام را به قسمت هاي خيلي ريز تقسيم مي كند. انسان شناسي- علم به بدن انسان- علم به نفس انسان و........و هر كدام از اين ها را هم به قسمت هاي مختلف تقسيم مي كند. نكته ي ديگر اين كه در كنار اين فلسفه با همه ي اقسامش يك نوع الهيات ديگر هم مطرح است كه به آن الهيات مقدس مي گويد. واين الهيات مقدس را جزء اقسام فلسفه قرار نمي دهد و آن را قسيم فلسفه مي داند. فرق الهيات مقدس با الهيات طبيعي در اين است كه الهيات طبيعي صرفاً مبتني بر عقل است و از طريق عقل و مطالعه ي طبيعت به دست مي آيد. اما الهيات مقدس مبتني بر وحي است. به عبارت ديگر الهيات طبيعي از طريق عقل و استقراء به اثبات مي رسد. و الهيات مقدس از راه وحي و كتاب هاي آسماني به اثبات مي رسد. واين را هم به ابن رشد نسبت مي دهد. اين ها معتقد بودند ما مي توانيم دونوع حقيقت داشته باشيم كه حتي با هم تناقض هم داشته باشند: ا- حقيقت مبتني بر عقل 2- حقيقت مبتني بر وحي هيچ ايرادي ندارد كه با هم در تضاد باشند. اين نظريه ابن رشد است. اما بسياري از محققان معتقدند كه اين نظريه را به او نسبت داده اند و خوش چنين اعتقادي نداشت. او اعتقاد داشت كه عقل و وحي با هم ارتباط دارند. اما ممكن است در بعضي از مسائل ميان عقل و شرع تعارض به وجود آيد. اگر چنين شد شرع و وحي را تأويل مي كنيم. اين نظريه را به بيكن هم نسبت دادند. جدايي الهيات طبيعي كه منشأ آن عقل است و الهيات مقدس كه منشأ آن وحي است. و چون بيكن اين دو را قسيم يكديگر مي داند. الهيات طبيعي ايمان آور و اعتقادزا نيست. بلكه ايمان و اعتقاد به معناي دين وحياني در قلمرو الهيات مقدس قرار دارد. اما الهيات طبيعي سرو كارش با برهان است و معتقد است كه ايمان را بايد از وحي انتظار داشته باشيم نه از عقل. وفلسفه را باید از عقل انتظار داشته باشیم نه وحی. مقام و منزلت وحی از عقل برتر است برای این که ایمان منشأ الهی و آسمانی دارد و مبتنی بر کتاب مقدس است اما وحی مستقل و مبتنی بر استقلال و برهان است.

تأثیر بیکن بر فلسفه های بعدی

 

برخی تأثیر بیکن را در فلسفه های بعدی بسیارمهم می دانند مخصوصاً در پراگماتیسم عمل گرایی و ماتریالیسم یا ماده گرایی. فرانسیس بیکن در عمل بیشتر توجه داشت می گفت در مسائل نظری چیزی عاید ما نمی شود. بیشتر به فلسفه ی طبیعی توجه داشت . اصل همان فلسفه ی طبیعی است. شناخت عالم طبیعت از طریق حس و عقل است. جای گاهی برای وحی در فلسفه ی طبیعی وجود ندارد.

دکارت

 

بعد از فرانسیس بیکن نوبت به دکارت می رسد بیکن در فلسفه ی غرب و تفکر حاکم بر غرب از نظر مقام و منزلت به دکارت نمی رسد. دکارت به عنوان پدر فلسفه ی غرب شهرت دارد. بسیاری از متفکران معتقدند که بنیاد تفکر فلسفی مبتنی براندیشه ی دکارت است. کتا بهای مهم او عبارتند از : 1- گفتار در روش به کار بردن عقل 2- تأملات در فلسفه اولی 3- اصول فلسفه

 

یکی از گفته هایش شک روشی و شک دستوری است و گفت فرض را بر این می گذارم که همه آنچه به من آموخته اند فریبی بیش نبوده است. و اکنون خودم می خواهم از نو به حقیقت برسم. باید مبنایی پیدا کنم که بتوانم روی آن بایستم و اندیشه ام را بنیان گذاری کنم آن نقطه ی محکم و لا یتزلزل خودم می باشم . اگر در همه چیز شک کنم در این که شک می کنم دیگر نمی توانم شک کنم . برای این که کسی باید باشد تا شک کند.می اندیشم پس هستم. مبنای فلسفه ی دکارت به معنای خاص و مبنای فلسفه و مبنای فلسفه غرب به معنای عام است.

 

روش دکارت در فلسفه

 

دکارت به دنبال فرانسیس بیکن معتقد بود که منطق ارسطویی و منطق مشایی روشی برای کشف حقیقت نیست بلکه برای توضیح و شرح آن چه شناخته شده مفید است نه برای آن چه ناشناخته بوده است (مجهولات). بنابراین به نظر دکارت برای کشف حقایق علمی جدید به روش دیگری نیاز است که غیر از روش ارسطوئیان است. به وسیله ی این روش جدید میتوانیم اسرار ناشناخته ی طبیعت را بشناسیم و به شناخت و آگاهی جدیدی دست پیدا کنیم . در نتیجه معتقد بود که منطق ارسطوئیان بیشتر جنبه ی تعلیمی دارد نه جنبه ی به دست آوردن اطلاعات جدید. در برابر این دکارت گفت منطقی که من پیشنهاد می کنم راه درست به کار بردن عقل برای کشف حقایق یا اسراری است که برای ما ناشناخته است. و عقل ما را برای به دست آوردن حقایق تازه ی علمی و جدید هدایت می کند. با این همه دکارت در نظر نداشت آن چه فیلسوفان گذشته گفته اند را به کلی نفی کند ، یا همه حرف گذشتگان را خطا بپندارد. بلکه در پی این بود که آن چه دیگران قبل از ما به صدق و یقینی بودن آن اعتقاد داشتند را حجت ندانیم. باور و به یقین رسیدن آن ها برای ما حجت نیست بلكه ما بايد با روش درست و منطقي مجدداً همه ي گفته هاي آنان را مورد بررسي قرار دهيم. هدف دكارت به دست آوردن حقيقت و يقين فلسفي صرفاً به وسيله ي عقل بوده است نه بر اساس اعتماد و حجت ديگران. در اين جاست كه در ابتداي كتاب گفتار مي گويد: عقل در ميان همه به طور يكسان تقسيم شده است. استقلال عقل را مطرح مي كند مي گويد: شما از يك نفر بپرس عقل من بيشتر است يا تو؟ حتماً مي گويد من.

 

هدف دكارت يافتن حقيقت بر مبناي عقل است. مي گويد: هنر، روش به كار بردن عقل است. اين كه ما چگونه عقل را به كار ببريم. روش قياسي مشائيان به كار بردن عقل نبوده است. در كتاب قواعد ذهن مي گويد: مقصود من از روش رعايت قوانين مشخص و ساده اي است كه اگر كسي آن را دقيق مد نظر قرار دهد هرگز امر خطا را حقيقي فرض نخواهد كرد ومجاهدت ذهني خود را بر سر آمال و آرزوها نخواهد گذاشت. مگر اين كه به تدريج به معارف و علم خودش بيفزايد و به ملاك و معيار حقيقي و واقعي تمام آن چه مي تواند در محدوده ي قواي او قرار گيرد دست يابد. او مي گويد قوانين من در صورتي فايده دارد كه ديگران درست به كار ببندند. او چهار قاعده را بيان مي كند.

 

قاعده ي اول: قاعده ي بداهت. يعني هيچ چيز را به عنوان حقيقت نمي پذيرد مگر آن كه به طور بديهي حقيقي بداند . يعني از شتاب زدگي و پيش داوري بايد بپرهيزد زيرا عجله ذهن را در صدور حكم به اشتباه مي اندازد. اگر ذهن را با اين معيار هدايت كنند،امور ترديد پذير و شك آميز در ذهن جاي ندارد. براي حقيقت معيار ديگري را بيان كرده است و آن تمايز است. مي گويد: من چيزي را روشن و واضح مي نمايم كه براي ذهن و فكر آگاه ظاهر و حاضر باشد . به گونه اي كه بدون واسطه و به معناي شهود حسي باشد.

 

قاعده ي دوم: تمايز است . متمايز يعني چيزي چنان دقيق است و از اشياء ديگر متفاوت است فقط بيان گر همان چيزي است كه آشكارا بر بيننده ظاهر مي شود . به عبارت ديگر دكارت مي گويد: يك انديشه چنان نيرومند و قوي باشد كه نتوانيم از آگاهي به آن اجتناب كنيم.  

 

قاعده ي سوم: تحليل يا تجزيه. هر يك از مشكلاتي كه مورد بررسي قرارقرار مي گيرد بايد آن ها را به اجزا تقسيم كند يعني تحليل كند. آن وقت راحت تر مي توان به ان ها علم و آگاهي پيدا كنيم .

 

قاعده ي چهارم: تركيب . براي آن كه افكار خود را از روي نظم و ترتيب رهبري كنيم بايد با چيزهايي كه علم به آن ها آسان تر است آغاز كنيم . اين پايان مرحله ي  تحليل است . پايان مرحله ي تحليل را آغا ز مرحله ي تركيب قرار مي دهد . كم كم به معرفت پيچيده ترين امور مي رسيم . حتي اگر در چيز هايي بين شان طبعاً تقدم و تأخر وجود ندارد ، خودمان ترتيب و تقدم فرض مي كنيم . آنها را تجزيه مي كنيم تا به مرحله ي آسان برسيم.

 

دكارت معتقد است قواعدی که بیان کرده است شامل منطق جدیدی است که جای نظریه قیاسی ارسطو و ارسطوئیان را می گیرد.

چرا دکارت روش خود را روش جدید می نامد ؟  

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 28 ارديبهشت 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

زندگینامه سقراط

سقراط در 469 پیش از میلاد در آتن زاده شد. پدرش سنگ تراش و مادرش ماما بود. روشن نیست که آیا از خود حرفه‌ای داشته اما این واقعیت که در میانه عمر خود، به عنوان «سرباز پیاده مسلح» یا سرباز پیاده سنگین سلاح که سلاح از خویش داشت در ارتش خدمت کرد، نشان می‌دهد که در آن هنگام هدفی داشته، گرچه بعدا به تهیدستی افتاد وقتی با گزانتیپ ( شاید همسر دومش )  ازدواج کرد باید پنجاه ساله می‌بود، که شهرت ستیزه‌جویی وی فاقد شاهد موثق است.

درباره شخص سقراط بسیار بیش از جریان زندگی تو می‌دانیم. تصاویر و توصیفاتی که از او شده نشان می‌دهد او با بینی پهن و کوتاه، چشمان بر آمده در زیر ابروان پر پشت و دهانی بزرگ و گشاد چهره سنگین و بسیار زشتی داشت. ریشی انبوه و ( در سالهای آخر زندگی به هر حال ) سر بی مو داشت. بدن تنومندش دارای نیروی عظیم و قدرت تحمل فوق العاده بود. به هنگام راه رفتن می‌خرامید، همواره پا‌برهنه می‌رفت، غالبا ساعت‌ها به حالت خلسه می‌ماند. این ظاهر عجیب و غریب الهام بخش کاریکاتوریست‌ها بود و تعجب آور نیست که آریستوفان کاریکاتور او را در ابرها کشید. از سوی دیگر گرچه فکر او خلاق نبود، اما به طور استثنایی روشن، انتقادی و مشتاق بود. تحمل تظاهر را نداشت؛ در حالی که اشتیاق او به اندازه ایمان وی قوی، برخودش نیز به اندازه اندیشه‌اش منطقی بود. در عصر بی‌دینی او به نیکی اندیشه، همچون چیز مهمی، ایمان استوار یافت؛ و آن را با گاهی شناساند، زیرا در طبیعت ساده وی غیر قابل تصور می‌نمود که بدون انجام کاری هر کسی بخواهد ببیند چه چیزی درست است. این دیدگاه ساده بیش از سزاواری خود تحقیر بر انگیخته است، در حالی که اگر همه ما صادق و خودار باشیم ، نباید در این زمینه خطای زیادی وجود داشته باشد. اما او صرفا اندیشمند نبود، به راستی یک فرد مذهبی بود. گرچه ممکن نیست دقیقا به چه معتقد بود، اما کاملا مشخص است. در واقع افلاطون ( یا مترجم افکار او ) غالبا بی‌آنکه چیزی را ثابت کند، از زبان او درباره « خدا » و « خدایان » سخن می‌گوید، زیرا این شکل عمومی صحبت بود؛ علاوه بر آن افلاطون خود نسبت به وحدانیت الهی احساس اطمینان می‌کرد. با این حال کاملا ممکن است که سقراط با پذیرفتن عقاید راست دینی و به جا آوردن شعائر سنتی، خدایان گونه‌گون را نه در وجود جداگانه و سیمای متفاوت از خدای یگانه و بزرگ، تکریم می‌کرد. اعتقادش به ندایی فوق طبیعی وی را از ارتکاب به عمل خلاف که در این راستا بر او می‌نمود، بر حذر داشت؛ زیرا تفاوتی ندارد که آن « علامت » یک وهم بود، یا ندایی وجدان، یا تجربه‌ای نادر و مرموز، او بدان ایمان آورد و آشکارا به الوهیت ویژه آن نبالید.

با همه این اوصاف بایستی سقراط به سادگی آمیزه‌ای از فضل فروشی، نکته سنجی و تعصب می‌بود. در حقیقت قلب مهربان او، درک سریع، نزاکت بی‌نقص و بردباری و گشاده‌رویی او، که همگی نیرو گرفته از احساس و نشاط خوی وی بــود، او را یک همراه و دوســت دلخواه ساخت؛ و نیز عده زیادی از مردم که دوست نداشتند ریاها و باطن پلیدشان از  طریق اندیشیدن برملا شود از او رنجیدند، تمامی کسانی که جویندگان راستین حقایق بودند او را تحسین کرده، محترم می‌داشتند، در همین حال دوستان نزدیک وی، او را دوست می‌داشتند و از وی هواداری می‌کردند.

تأکید بر انسانیت سقراط اهمیت دارد، زیرا او از راههای مختلف اثرات وسیعی بر افکار مردم گذاشت. به بعضی که دلربايی را به دلاوری ترجیح می‌دهند، یا آنان که در برابر آن چشمان ثابت احساس اضطراب می‌کنند، تفوقی تحمل ناپذیر داشت، که صحت عمل وی را کاملا غیر انسانی می‌نماید. دیگران که طبعا تمايل به تمجید قهرمان داشتند و از جذبه شخصیت و داستان او تأثیر پذیرفتند، کوشیدند او را بر انگیزند تا اعتلای خود را از طریق مقایسه وی با « انسانی » که خدا نیز بود، ممنوع کند. او به مفهوم مسیحی شهید نبود. یک پیام آور بود، نه بیشتر.

ما فقط می‌توانیم حدس بزنیم که فکر سقراط چگونه توسعه یافت. برای مدتی همراه فیلسوف آتنی به نام آرکلائوس بود،‌ و تقريبا اطمينان حاصل است كه از طريق آركلائوس با نظریه آناکساگوراس آشنا شد( همچنان که در فندو گفته شد گفته شده است ). او بایستی با بسیاری از اندیشمندان روزگار خود ملاقات و گفتگو کرده باشد، زیرا تقریبا همگی از آتن بازدید کرده بودند. و او هرگز فرصت مباحثه با یک اهل خبره را از دست نمی‌داد. در این رویارویی‌ها او به خوبی عرض وجود می‌کرد که ( بنابر داستانی که در پولوژی نقل شده ) یکی از دوستانش جرات کرد و از هاتف معبد دلفی پرسید آیا کسی فرزانه تر از سقراط هست ، پاسخ رسید ، نه !

به هر حال ما این داستان را می‌پذیریم، اندکی تردید وجود دارد که سقراط آن را باور داشت و ابتدا او را ذاتاً آشفته ساخت، سرانجام پی‌برد که فرزانگي‌اش در شناخت جهالت خود است؛ و قصد هاتف معبد آن بوده که دیگران را نیز نسبت به جهالت‌شان متقاعد کرده، و از طریق دانایی و نیکی به آنان کمک کند. از این به بعد علاقه‌اش روی منطق و اخلاق متمرکز شد. با طرح سئوال‌های اصولي در پی ایفاء مأموریت آسمانی خود همت گماشت، در این ضمن نه تنها تضادهای فکری  گمراه کننده و ادراک خود را روشن کرد، که دو سهم مهم خود به نام استقراء و تعریف کلی را در منطق توسعه داد. آنچه که او کرد این بود. بزودی اصطلاحی مانند جرأت در طول مباحثه پدید آمد، او درباره آنچه در نظر داشت، شروع به پرسیدن کرد، و آنگاه، وقتی ثابت می‌شد که پاسخ‌های به دست آمده رضایت بخش نیستند. اقدام به استنتاج و قیاس نمونه‌های متنوع جرأت می‌کرد، و نشان می‌داد که گرچه در جزییات متغایرند اما صفت مشخصه‌ای دارند که به وسیله آن وجودشان قابل شناخت است؛ و توضیح آن به کلام، همان تعریف است. چه بسا همه این‌ها اینک بدیهی به نظر آید، ولی قبلا هرگز روشن نبود است، و این اثر بسیار مهمی در منطق و علوم مأوراء طبیعی داشت. این امر منجر به آن شد که افلاطون و ارسطو، مفتخر به اکتشاف مفاهیمی همچون، کیفیت و کمیت، جوهر، خواص، ذات و شکل، جنس و نوع، و مسایل بی‌شمار دیگری باشند.

سهم مستقیم سقراط در پیشرفت فلسفه احتمالا به همین جا خاتمه پذیرفت. او غالبا اصرار می‌ورزید که معلم نیست: كه او صرفا یک روشنفکر ماهر است، که مانند مامایی مادرش، قادر است که به دیگران کمک کند تا افکارشان متولد شود. این امر بایستی به استهزاء مشهور او نسبت داده شود که ملزم بود به طور مداوم دانش و توفیق خرد را ناچیز شمارد. اما انکارهای او گرچه محتوای اغراق آمیزی داشت، و از که کمی پای مردم را بکشد لذت می‌برد، اما در کمال صداقت بود؛ حقیقتاً اندیشمندان صدیق نادری هستند که تحت تأثیر توانایی خودشان نباشند. معاشرانی که همواره او را احاطه کرده بودند، دوستانی بودند که چندان حالت شـاگردی نداشته و به وی علاقه‌مند بودند و از او الهام می‌گرفتند. کسان دیگري بودند که از تند و تیز کردن دانسته‌های خود علیه او لذت می‌بردند، سایران بی آنکه که دقیقا بدانند چرا شیفته او بودند؛ و عده‌ای از هواداران کمتر وابسته که از شنیدن ابطال مخالفت‌های او سرگرم می‌شدند نیز می‌آمدند. در میان این گروه اخیر عده‌ای از اشراف‌زاده جوان بی‌مسئولیت نیز بودند، که همراهی آنان با سقراط  سرانجام به بازداشت و اعدام او منجر شد. اما در میان آنان جوان اشراف‌زاده‌ای بود که سقراط را بسیار دوست داشت.

فلسفه سقراط

پیش از سقراط محققا فلاسفه‌ای وجود داشتند؛ در میان آنها مردانی قوی مانند طالس و هراکلیتوس و بار یک‌بینایی نظیر پارمنيدس و زنون الئایی و پیغامبرانی همچون فیثاغورس و امپدوکلس بودند؛ اندیشه آنها متوجه طبیعت خارجی اشیا بود و قوانین و عناصر اولیه جهان مادی و سنجش پذیر را بررسی می‌کردند. سقراط می‌گفت اینها همه بسيار خوب است، اما فیلسوف موضوعی بسیار جالب و شایسته‌تر از درختان و احجار و ستارگان دارد که نظر دقتش را جلب کند و آن روح انسانی است؛ انسان چیست و چه می‌تواند بشود؟

روش او چنین بود، درباره روح انسانی تحقیق می‌نمود، فرضیات را کشف می‌کرد و روشن می‌ساخت و درباره یقینيات شک و تردید ایجاد می‌کرد. تا می‌دید که مردم به سهولت و سادگی درباره عدالت گفتگو می‌کنند، وی به آرامی می‌پرسید، آن چیست؟ این کلماتی که شما به آسانی آنها را تقریر مسائل مرگ و زندگانی به کار می‌برید چه معنی می‌دهد؟ مقصود شما از شرافت، فضیلت، اخلاق، و وطن دوستی چیست؟ مقصودتان از کلمه « من » چه چیز است؟ این بود مسایل اخلاقی و روانشناسی که سقراط می‌خواست آنها را روشن سازد. بعضی از این « روش سقراطی » که مبنی بر در خواست تعریفات واضح و تفکر روشن و تحلیل صحیح بود به خشم می‌آمدند و اعتراض می‌کردند که سقراط زیاده بر آنچه جواب دهد سئوال می‌کند و ذهن را بیش از پیش مشوش می‌سازد. مع ذلک وی در فلسفه دو پاسخ صریح برای حل دو مسئله از مشکل‌ترین مسائل ما به یادگار گذاشته است و آن اینکه فضیلت چیست؟ و بهترین حکومت کدام است؟

برای جوانان آتن در آن عصر، حیاتی‌تر از این دو مسئله نبود. سوفسطايیان عقاید این جوانان را در‌باره خدایان اولمپ خراب کرده بودند و در نتیجه عقاید آنان در خصوص اخلاق نیز سست شده بود؛ زیرا قسمت عمده ضمانت اجرای آن ترس مردم از این خدایان بی‌شمار بود که به عقیده آنها همه جا حاضر و ناظر بودند و در صورت انکار این خدایان به نظر می‌رسید که دیگر برای متابعت لذایذ و هوای نفس مانعی در کار نیست و فقط باید از حدود قانون تجاوز ننمود. طرفداری از مانع شخصی، اخلاق مردم آتن را تا حد نابودی ضعیف کرد تا بالاخره  شهر را طعمه اسپارتیان سخت و خشن ساخت. راجع به حکومت باید گفت که هیچ چیز مسخره‌تر از آن دموکراسی که عوام بر آن مسلط باشند و تابع هوا و هوس اشخاص باشد نبود. حکومت در دست جمعيتی بود که دائم در شور بودند؛ سران لشکر را به سرعت انتخاب می‌گردیدند و به همان سرعت معزول و اعدام می‌شدند؛ اعضای  هیئت عالی دولت به ترتیب حروف الفبا انتخاب می‌گردیدند و در میان آنها کشاورزان و بازاریان ساده را می‌یافتند. چطور یک اخلاق نوین می‌تواند در آتن طبیعتاً رشد و نمو کند؟ و چگونه می‌توان حکومت را نجات داد؟

جوابهایی که سقراط به ابن مسائل داد هم موجب مرگ او شد و هم وی را زنده جاویدان ساخت. اگر سقراط اعتقاد به خدایان متعدد را کهنه و فرسوده شده بود از نو زنده می‌کرد و پیروان خود را از قید خرافات و اوهام رسته بودند به سوی معابد و جنگلهای مقدس راهنمایی می‌کرد و به آنها دستور می‌داد که از نو برای خدایان آبا و اجداد خود قربانی ببرند، پیرمردان و معمرین شهر او را محترم می‌داشتند. ولی او حس می‌کرد که این سیاست یک نوع نومیدی و خود‌کشی است و به منزله عقب نشینی و سیر قهقرایی است و توی گور رفتن است نه حرکت به « ماورای قبور ».  او برای خود دین خاصی داشت و معتقد به خدای یگانه بود و با فروتنی امیدوار بود که مرگ او را از میان نخواهد برد؛ ولی او می‌دانست که یک قانون اخلاقی ثابت نمی‌تواند و بر پایه چنین الاهیات مبهمی بنا شود. اگر می‌شد که اصول اخلاقی به نحوی تأسیس شود که مطلقا مستقل از عقاید دینی باشد و بي‌دین و متدین یکسان آن را بپذیرند، در برابر تزلزل علوم دینی و الاهی پایدار و ثابت می‌ماندند و اشخاص سرکش و نا‌فرمان را به اعضای مطیع و فرمان‌بردار در یک اجتماع مبدل می‌ساختند.

مثلا اگر معنی « خوب » « هوشیار و عاقل » و معنی فضیلت و خردمندی و دانش می‌شد؛ و اگر مردمان می‌توانستند به روشنی مانع خود را دریابند و نتایج دور عمل خود را پیش بینی کنند و امیال و خواهش‌ها خود را انتقاد کنند آنها را تحت نظم در آورند و هرج و مرج بی‌حاصل آن امیال را به هماهنگی ارادی و خلاق بدل سازند، می توانستیم بگوییم که در چنین وضعی اخلاق مردم با اطلاع و پاکیزه تأمین شده است، اخلاقی که در نزد جهال جز به احکام و تقریرات موکد و مکرر و جز با ترس از کیفر حاصل نخواهد  شد. آیا نمی‌توان گفت که هر گناهی عبارت از اشتباه یا نظر کوتاه و ناقص یا جنون می‌باشد؟ در انسان باهوش با اطلاع همان شهوات شدید مخالف نظم اجتماع که در جهال دیده می‌شود ممکن است وجود داشته باشد، ولی او بر این‌گونه امیال و شهوات بهتر می‌تواند مسلط بشود و خود را کمتر مانند حیوانات اسیر خواهش‌های نفسانی سازد؛ در اجتماعی که بر پایه عقل و دانش است، نفع هر شخصی در متابعت از قوانین خواهد بود و تنها روشن‌بینی کافی خواهد بود که صلح و نظم و اراده نیک را تأمین کند. چنین اجتماعی قدرت اشخاص را بالا می‌برد و این بیشتر از آن چیزی است که در نتیجه محدود ساختن آزادی آنها از آنان می‌گیرند.ولی اگر خود حکومت پوچ و بی‌نظم باشد و مقصود از آن خدمت و مساعدت به مردم نباشد و بدون هدایت و راهنمایی مردم فرمانروایی کند، آیا می‌توان امید داشت که در چنین حکومتی اشخاص از قوانین پیروی نماید و منافع خاص خود را تابع خیر کلی عموم بدانند؟ اگر آلکیبیادس یا نظایر او بر ضد حکومتی که دشمن استعداد است و به کمیت و کثرت بیشتر از صلاح و شایستگی اهمیت می‌دهد قیام کنند، جای شگفتی نخواهد بود. اگر در جایی تفکر وجود نداشته باشد بی‌نظمی و آشفتگی حکم فرما شود و مردم به شتاب و از روی جهالت تصمیم بگیرند و بعد پشیمان شوند و اندوه خورند، کسی تعجب نخواهد کرد. آیا اعتقاد بر اینکه کثرت عدد ایجاد عقل و فرزانگی می‌کند، عقیده‌ای پست و موهوم و خرافی نیست؟ آیا امر مسلم بین الکل نیست که مردم در میان جمعیت و غوغا خونخوار‌تر و سخت‌تر و احمق‌تر از حال انفراد می‌باشند؟ آیا مایه خجلت و شرمساری نیست که مردم را خطبا و سخنگویان اداره کنند که به کوچکترین سوالی نطق مفصلی می‌کنند؟ « حال این خطبا و سخنگوياني اراده كنند كه به كوچكترين سوالي نطق مفصلي مي‌كنند؟ « حال اين خطبا مانند ظروف رویينی است که به ضربه‌ای مدت مدیدی صدا می‌کند و تا هنگامی که دست بر روی آن گذاشته نشود در ارتعاش می‌ماند.» محقّقاً اداره حکومت امری است که برای آن تنها هوش زیاد کافی نیست و مستلزم اندیشه و تفکر وسیعی است که باهوش‌ترین و دقیق‌ترین افراد باید در آن اشتراک داشته باشند. آیا نجات یک جامعه و قدرت آن بسته به این نیست که از طرف عاقل‌ترین مردم راهنمایی و هدایت شود؟

عکس العمل حزب ملی آتن را در برابر این کتاب مقدس آریستوکراسی تصور کنید ، آن هم در هنگام جنگ که مملکت مصادف با توطئه یک اقلیت ثروتمند و باسواد برای انقلاب گردد و بالضروره صدای هرگونه انتقاد و اعتراض باید خاموش شود. احساسات آنوتوس پیشوای جبهه دموکراسی را در نظر بیاورد که پسرش شاگرد سقراط بود و خدایان پدر خویش را انکار می‌کرد و به ریش پدر می‌خندید. آیا آریستوفان در صورت قبول این عقیده ظاهر فریب ( یعنی پذیرفتن عقل و دانشی مخالف اجتماع آن روز به جای اخلاق و سنت دیرین ) چنین نتیجه‌ای را به صراحت پیش بینی نکرده بود ؟

انقلاب فرا رسید، عده‌ای به طرفداری بر خاستند و گروهی بر ضد آن قیام کردند و به خشونت و شدت تمام به جان هم افتادند. پیروزی دموکراسی سرنوشت سقراط را تعیین کرد. او پیشوای فکری جبهه انقلابی بود و با آنکه رفتارش بسیار ملایم بود، در حقیقت الهام دهنده آریستوکراسی منفور همو بود؛ او فاسد کننده جوانانی بود که از مباحثات و مشاجرات سرمست بودند. آنوتوس و ملتوس گفتند بهتر است که سقراط بمیرد.

بقیه داستان را همه می دانند، افلاطون آن را به نثر دلکشی که ار نظم شیواترست شرح داده است. اما از خواندن این « خطابه دفاعیه » ساده و دلیرانه ( اگر افسانه نباشد ) حظ می‌بریم؛ خطابه‌ای که در آن نخستین شهید راه فلسفه، حق آزادی فکر و لزوم آن را اعلام کرد و خود را مطیع دولت خواند و از استرحام و طلب عفو از عامه‌ای که دائما مورد استهزای او بود سرباز زد. عامه این حق را داشت که او را ببخشد  ولی او از این تقاضا امتناع ورزید. این از موارد تأیید نظریات او بود که قضاوت آرزو داشتند در حالی که توده خشمگین مردم به قتل او رای می‌دادند او را تبرئه کنند. مگر او وجود خدایان را منکر نشده بود؟ بدبخت کسی که بخواهد مردم را زودتر از مدتی که بتوانند بفهمند، تعلیم دهد.

رنان می‌گوید: « سقراط به بشر فلسفه آموخت و ارسطو به او علم یاد داد. فلسفه پیش از سقراط وجود داشت و پیش از ارسطو علم و فلسفه پیشرفت بزرگی کرد ولی تمام آن را بر روی پایه‌هایی بود که ارسطو و سقراط گذاشته بودند.» علم پیش از ارسطو به حال جنین بود، و با او به شکل نوزادی از مادر بزاد.

ماخذ: خداوندان انديشه سياسي - نشر امير كبير

 

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: یک شنبه 17 ارديبهشت 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

اثبات ضروب منتج شکل دوم و سوم

اثبات ضروب منتج شکل دوم و سوم، با دو روش امکان پذیر است:

الف- تبدیل شکل دوم و سوم به شکل اول

ب- برهان خلف

الف) اثبات ضروب منتج شکل دوم و سوم به روش«تبدیل به شکل اول»

1-  شكل دوم:

 كبرا را عكس مستوي نموده و با همان صغراي اصل، قياس جدیدی تشكيل مي دهيم كه بلافاصله به شكل اول تبديل مي گردد. حال  نتيجه ي اين قياس با نتيجه ي قياس اصل يكي مي باشد.

مثال:

قیاس اصل:

صغرا: هر اسبي علف خوار است 

کبرا: هيچ گوشت خواري علف خوار نيست                      

نتيجه: هيچ اسبي گوشت خوار نيست

قیاس جدید (تبديل به شكل اول):

صغرا: هر اسبي علف خوار است (صغرای اصل)

کبرا: هيچ علف خواري گوشت خوار نيست(عکس مستوی کبرای اصل)

نتيجه: هيچ اسبي گوشت خوار نيست

2- شكل سوم:

 ابتدا صغرا را عكس مستوي نموده وسپس با همان كبراي اصل، قياس جدیدی تشكيل مي دهيم که به شكل اول تبدیل می گردد و این بار هم نتيجه، همان نتيجه ي قياس اصل می باشد.

مثال:

 قیاس اصل:

صغرا:  هر هوايي جسم است  

کبرا:  هر هوايي داراي وزن است

نتيجه: بعضي جسم ها داراي وزن است

 

قیاس جدید (تبديل به شكل اول):

صغرا:  بعضي اجسام هوا هستند (عکس مستوی صغرای اصل)

کبرا:  هر هوايي داراي وزن است (کبرای اصل)

نتيجه: بعضي جسم ها داراي وزن است            

                

ب) اثبات ضروب منتج شکل دوم و سوم به روش «برهان خلف»

1- شكل دوم:

در اين روش براي شكل دوم، نقيض نتيجه را به دست می آوریم و جاي صغراي اصل قرار داده و سپس با همان كبراي قبلي قياس جدیدی تشكيل مي دهيم، حال نتيجه ي حاصله نقيضِ صغراي اصل است.

مثال:

 قیاس اصل:

صغرا:(1)  بعضي فلزات جيوه هستند

کبرا:(2)  هيچ عايقي جيوه نيست

نتيجه:(3) بعضي فلزات عايق نيستند

قیاس جدید (اثبات از راه برهان خلف):

صغرا:(4) هر فلزي عايق است (نقيض نتيجه3)

کبرا:(5)  هيچ عايقي جيوه نيست (کبرای اصل2)

نتيجه:(6) هيچ فلزي جيوه نيست(نقيض صغرای اصل1)

برای تفهیم مطلب به دانش آموز باید توضیح داده شود که:

7-  بین نتیجه ی حاصله (6) و صغرای اصلی(1) تناقض است

8- چون صدق و کذب دو قضیه متناقض محال است، پس باید از این دو قضییه6 و 1، یکی کاذب و یکی صادق باشد. [اجتماع و ارتفاع دو نقیض محال است].

9- از آن جایی که صغرای اصلی(1) طبق فرض اولیه ی ما، صادق است، پس نتیجه ی به دست آمده(6) کاذب(غلط) است.

10- علت غلط بودن نتیجه چیزی جز استفاده از مقدمه ی غلط (صغرا 4 ) نمی باشد. زیرا اولاً شرایط اننتاج رعایت شده ثانیاً کبری که همان کبرای اصل می باشد بنا به به فرض صادق می باشد.

11- وقتی قضییه ی به کار رفته در مقدمه(4) غلط باشد، نقیض آن، که همان نتیجه ی قیاس اصل(3) است، حتماً صادق است.

12- پس ثابت می شود که استدلال فوق (قیاس اصل)، منتج است و نتیجه ی آن(3) صادق و درست است.

2- شكل سوم:

براي شكل سوم، نقيض نتيجه را به دست می آوریم و جای كبرای اصل قرار داده و سپس كبراي اصل را به جاي صغرا مي گذاريم، حال نتيجه ي حاصله، متضادِ صغراي اصل خواهد بود.

مثال:

 قیاس اصل:

صغرا: (1) هر كبوتر پرنده هست

کبرا: (2)  هر كبوتر دانه خوار است

نتيجه: (3) بعضي پرنده ها دانه خوار هستند

قیاس جدید (اثبات از راه برهان خلف):

صغرا: (4) هر كبوتري دانه خوار است(کبرای اصل)

کبرا: (5) هيچ پرنده اي دانه خوار نيست (نقيض نتيجه اصل)

نتيجه: (6) هيچ كبوتري پرنده نيست(متضادِ صغرای اصل)

 

برای تفهیم مطلب به دانش آموز باید توضیح داده شود که:

7-  بین نتیجه ی حاصله (6) و صغرای اصلی (1) تضاد است (متضاد هم هستند).

8- چون صدق دو قضیه متضاد محال است، پس باید از این دو قضییه6 و 1، یکی صادق و یکی کاذب باشد.

9- از آن جایی که صغرای اصلی(1) طبق فرض اولیه ی ما، صادق است، پس نتیجه ی به دست آمده (6) کاذب (غلط) است.

10- علت غلط بودن نتیجه هم به خاطر استفاده از مقدمه ی غلط (کبرا 5 ) است [صغرا 4 هم چون همان کبرای اصل(2) است و بنا به فرض، صادق است].

11- وقتی قضییه ی به کار رفته در مقدمه(5) غلط باشد، نقیض آن، که نتیجه ی قیاس اصل(3) است، حتماً صادق است.

12- پس ثابت می شود که استدلال فوق (قیاس اصل)، منتج است و نتیجه ی آن(3) صادق و درست است.

 

 

 

 

 

 

 

تهیه کننده: گروه آموزشی فلسفه و منطق استان زنجان

بهمن ماه 1390

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 14 ارديبهشت 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀


 

اقسام قیاس اقترانی

 

 به طور کلی قیاس بر دو قسم است:

1- قیاس اقترانی      2- قیاس استثنایی

قیاس اقترانی

 

از آنجا که قیاس ترکیبی از قضایاست و قضایا هم به دو قسم حملی وشرطی تقسیم می شوند پس قیاس اقترانی هم به دو قسم حملی وشرطی تقسیم می شود.

قیاس اقترانی حملی

دارای دو مقدمه ی حملی است:مانند:

                      جیوه فلز است             هر فلزی رسانا است

 

  

                        پس:      جیوه رسانا است

 

قیاس اقترانی شرطی

قیاس اقترانی شرطی یا از دو مقدمه ی شرطی تشکیل می شود و یا از یک مقدمه ی شرطی و یک مقدمه ی حملی تشکیل می شود مثل:

    اگراو درس بخواند موفق می شود           اگر اوموفق شود دکتر می شود                                                                                            

                          پس:   اگر او درس بخواند دکتر می شود                                                       

 

 

قبل ازتوضیح درس لازم است با اصطلاحاتی آشنا شویم:   

 

1- به اولین جمله در قیاس صغرا وبه دومین کبرا گفته می شود.                                                                       

2 - به کلمه ی تکراری در جملات حد وسط یا واسطه گفته مي شودكه ذکر است در نتیجه آن کلمه حذف می شود و مهترین      نقش را در قیاس ايفامي كند.

 3-به دو جمله ی اول یعنی صغرا و کبرا مقدمات قیاس گفته می شود.

مثالی برای آشنایی بیشتر:

   بعضی صورتي ها زیبا هستند   ( صغرا )            هیچ صورتی زرد نیست    ( کبرا)                                            

 

                                بعضی زيباها  زرد نیستند

                           اشکال قیاس اقترانی شرطی

قیاس اقترانی از لحاظ قرار گرفتن  حدوسط چهار حالت پیدا می کند که به هر حالت شکل می گویند.

 


                                              شرایط تشخیص:حد وسط در صغری محمول ودر کبری موضوع است                              شكل اول

                                    شرایط منتج بودن:صغری باید موجبه باشد و کبری کلی باشد.       

                                              شرایط تشخیص:حد وسط در صغری محمول ودر کبری محمول است.       اشكال              شكل دوم

 قياس اقتراني                     شرایط منتج بودن:يكي از مقدمات موجبه باشد ويكي سالبه. و کبری کلی باشد.

                                           شرایط تشخیص:حد وسط در صغری محمول ودر کبری محمول است.                              شكل سوم

                                      شرایط منتج بودن:يكي از مقدمات موجبه باشد ويكي سالبه. و کبری کلی باشد.

                                       شرایط تشخیص:حد وسط در صغری موضوع ودر کبری محمول است.                           شكل چهارمشرایط منتج بودن :به علت دور از ذهن بودن شرايط ذكر نشده است.

 

 

 

نکته1:اگر هر کدام از اشکال قیاس شرایط مورد نظر را برای یافتن نتیجه نداشته باشند عقیم به حساب می آیند.

نکته2: همیشه در نتیجه  سالبه بر موجبه وجزئي بر كلي مقدم تر است.

نکته3:سور در نتیجه ی شکل سوم همیشه جزئیه است.

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 13 ارديبهشت 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

اختلاف نظر ابن سينا و صدرالمتألهين  در مورد تجرّد قوه خيال

فاطمه صادقی دبير ناحيه يك زنجان

مقدمه

تجرّد قوه خيال از جمله مسائل مورد اختلاف صدرالمتألهين  با ساير حكماست. ابن سينا تمام قواي باطني نفس از جمله قوه خيال را جسماني مي داند چرا كه از نظر شيخ، امر مجرّد صرفاً مدرك كليات است و قواي باطني نفس به لحاظ ادراك جزئيات جسماني هستند. به همين دليل ابن سينا محل هر يك از اين قوا را در يك امر مادي ( دماغ) تعيين مي كند، چنان كه در مورد قوه خيال مي گويد:

« ثم الخيال و المصورة و هي القوة مرتبة ايضا في آخر التجويف المقدم من الدماغ »[1]

شيخ الرئيس به كمك حدس و برهان به تجرّد خيال و نيز به عدم مادي بودن خيال پي برده است،  ولي اين معنا را در كتاب هاي خود گاهي با اصرار رد نموده است. ملاصدرا معتقد است كه اين با مباني و قواعد و اصولي كه شيخ در فلسفه اختيار نموده است منافات دارد.

شيخ در مباحثات، نفوس حيواني را مجرّد مي داند و براي آن برهان اقامه فرموده است. بنا بر آن چه شيخ در مباحثات، علي سبيل التشكيك بيان فرموده، امكان دارد مسلك وی در اين باب باشد و نفي و تجرّد خيال را در كتب ديگر محمول است بر مسلك مشاء.

ولي اثبات تجرّد و خيال و اعتقاد به وجود عالم مثالي‏، برزخ بين ماده و عقل در صعود و نزول وجود توقف بر تأسيس اصول و اعتقاد به قواعدي دارد كه با اين اصل سازش داشته بــاشد. هر فيلسوفي نمي تواند هر مبنايي را معتقد شود، مگر اين كه با قواعد و اصول حكمت او سازگار باشد. مثلاً با وجود اشكالاتي به مادي بودن قوه خيال معتقد نشود و تجرّد آن محتمل گرديد. اگر كسي كه به اين مطلب واقف است تشكيك در ذاتيات و وحدت مراتب حقيقت وجود را منكر شود و برهان بر امتناع آن اقامه كند و نتواند تصور كند كه : مي شود يك حقيقت واحد تشكيكي باشد و افراد اين حقيقت با حفظ وحدت و دخول تحت نوع واحد يا اصل واحد ‏، برخي مادي صرف و برخي مجرّد صرف و برخي برزخ و فاصل و واسطه بين اين دو باشد . قهراً‌ براي انسان نمي تواند فردي برزخي و واسطه بين معقول و محسوس و فردي مجرّد تام و مصداقي صريح و عاري از قيود ماده و مقدار قائل گردد .

با اين وجود اشكال ندارد كه شيخ در مباحثات به تجرّد خيال معتقد شود و در شفاء‌در باب مثل و تعليمات آن را انكار مي كند.

علت اساسي انكار شيخ الرئيس و اتباع او (مثل فارابي ) اتحاد بنفس با عقل فعال و اتحاد نفس با صور عقلي متخذ از خارجي و معلوم به علم حصولي شبحي از اصول عقلي ناشي از درست نبودن برخي از مسائل مهم فلسفي نزد اين دانايان است .

با اين وجود شيخ در مباحثات برهاني قوي غيرقابل خدشه بر تجرّد نفوس حيواني آورده است و به بقاي نفوس حيواني معتقد شده است و در شفاء به بوار حيواني و انساني غير بالغ بحد عقل بالفعل شده است.  در مباحثات برهان بر تجرّد نفوس تخيله يعني حيوانات بالغ اقامه كرده است .

« صور ادراكي از مدركات قوه خيال اگر در محل جسم و جسماني حاصل شوند جسم مدرك اين صور در معرض انحلال و مانند ساير اجسام در مقام تغذيه اجزايي از آن زائل و بدل مايتحلل جاي آن را خواهد گرفت و نمي توان گفت كه محل صور خيالي و مدرك صورتهاي جزيي طبيعت دائماً اجسامي را كه به منزله اصلند، حفظ مي نمايد و آنچه در معرض انحلال قرار مي گيرد فروعي هستند كه در مقام ورود اجزاء بدل ما يتحلل در معرض انحلال و زوال و تغيرّند و بمنزله علل معده اند از براي بقاي اين اصل كه محل صور اداركي باشد . چون قوه جسماني مدرك صور جزئيه ، بدون آنكه محل صور واقع شود ، صورتي را درك نمي كنند و ادراك بدون انفعال جسماني حاصل نمي شود و هر قوه جسماني بواسطه تغذيه و استمداد از قوه موجب بقا قبول تأثير و تأثر مي نمايد و مبداء اثر واقع مي گردد. محل متخيلات و متذكرات جسمي است كه به اعتبار احتياج به تغذيه چيزي از دست مي دهد و چيزي به جاي آن قرار مي گيرد و در مقام انحلال و تزايد صور قائم بر اين قوه و صور جسماني و يا صور حال در اين قوه مبدأ اثر و فعل و انفعال و تأثير و تأثر در احكام تابع اصل خود يعني محل صور جسماني مي باشد و صورت خيالي در مقام زوال كه در حكم تابع محل است بدون علت در محل جديد قرار  نخواهد گرفت مگر آنكه فعل و انفعال جديدي دوباره حاصل شود.»1

بنابراين شيخ در اين جا مدرك صور جزيي را غير مادي مي داند و چون جزئي معني صرف نيستند و توأم با مقدار و تشكل هستند بايد فقط از ماده قابل كون و فساد مجرّد باشند كه از آن به تجرّد برزخي تعبير شده است و هنگامي كه وجود چنين موجودي در خيال متصل واقع شد امكان آن در خيال منفصل مسلم و محرز است و چون صور خياليه از ماده مبرا هستند امكان ذاتي كافي از براي صدور آنها از علت است و علت آن بايد عقل مجرّد باشد كه تام الوجود و در تأثير بغير ذات خود به چيز ديگر احتياج ندارد و قابل نيز تام القابليت است و بايد بدون تعلل و مهلت از علت صادر شود، اگر چه حصول صور خيالي در خيال متصل محتاج به علل معده و نيز فاعل اين صور از آنجايي كه تام الفاعليه نيست، و قابل نيز محتاج به متمم قابليت مي باشد .

صدرالمتألهين به دليل اينكه قائل به تجرّد هر يك از قواي نفي مي باشد هرگز نمي تواند براي آنها يك محل مادي تعيين كند . گفتيم كه دماغ و روح بخاري ساري در آن صرفاً يك علت اعدادي براي حصول ادراك توسط قواي نفس محسوب مي شوند . بخش مقدم دماغ محلي است كه اعصاب منشعب شده در تمام اعضا به اين قسمت منتهي مي شوند و سبب انفعال روح بخاري جاري در آن مي شوند . اين روح بخاري گويي شبيه به يك آينه عمل مي كند كه به دليل شفافيت صور اشياء گوناگون را پذيرفته و منعكس مي كند.

بدون اينكه هيچ يك از آن صورتها را دارا باشد . آلات مختلفي حسي زمينه ارتباط اين روح بخاري با جهان خارج هستند و اثر اشياء خارجي بر آنها و انتقال اين اثر از اعصاب به بخش مقدم دماغ ، روح بخاري را متأثر كرده و آنگاه ، فعل و انفعالات حاصل از آن قوه خيال را آماده مي سازد تا واجد ادراكاتي جزئي شود . به همين جهت صدرالمتألهين  بخش مقدم دماغ را محل سلطه قوه خيال و روح بخاري را آلت اين قوه مي داند :

« و سلطانها في آخر التجويف الاول و آلتها الروح الغريزي الذي هناك »1

صدرالمتألهين  در ضمن بيان يكي از دلايل تجرّد قوه خيال به اين مسئله كه فعل و انفعالات مادي صرفاً معدي براي حصول ادراكات اين قوا هستند ، تصريح كرده و تعيين موضوع براي اين قوا را نيز به جهت علت اعدادي بودن آن بيان كرده اند :

« و إما تعيين موضع من مواضع البدن للادراك الباطني فهو بمجرّد جهة المناسبة و الاعداد فان التحريكات البدنية مما يهييء النفس للعبور من هذا العالم الي عالم آخر »[2]

دلايل تجرّد قوه خيال

برخي از دلايلي كه صدرالمتألهين  براي اثبات تجرّد قوه خيال ارائه كرده اند بدين قرار مي باشد :

1-    اگر صور خيالي در اجزاء بدن منطبق باشند مستلزم انطباع كبير در صغير است چرا كه ما گاهي اوقات صوري چون صورت يك كوه را تخيل مي كنيم . از طرف ديگر انطباع كبير در صغير محال است ، بنابراين صور خيالي نمي توانند قائم به يك جزء مادي باشند.3

2-    صور خيالي اگر در بخشي از مغز منطبع شوند ‏، انطباع آنها از دو حال خارج نيست ، يا اينكه هر يك از صور ، محلي معين و مخصوص دارد بـه نحــويكه صـورت ديگري در آن محل قرار نمي گيـرد و يا اينـكه همه صـور در محل واحد جمع شده و برخي صور بر برخي ديگر قرار مي گيرند. حالت اول محال است چرا كه انسان داراي صور خيالي كثيري مي باشد ، حال اگر هر صورت محلي مخصوص به خود داشته باشد ،‌ مغز انسان براي نگهداري اين صور كافي نيست . حالت دوم نيز محال است چون لازم مي آيد كه صور خيالي ما قابل تمييز از يكديگر نباشند در حاليكه اين صور اموري كاملاً‌ متمايز و مشخص هستند ،حاصل اينكه اين صور منطبع در جسم نمي باشند .

صرفنظر از قوت يا ضعف اين دلايل بر اثبات تجرّد قوه خيال مسأله  مهم اينست كه چرا صدرالمتألهين  اينگونه بر تجرّد اين قوه تاكيد كرده و به اثبات آن اهتمام دارد . اهميت اين مسأله  در اينست كه براساس نظريه صدرالمتألهين  در مورد « ادراك » شايد اين همه تاكيد بر تجرّد اين قوه لازم نباشد چرا كه ادراك از نظر ايشان صرفاً‌ زماني حاصل مي شود كه نفس به نحوه اي تجرّد رسيده باشد و اين شامل تمام مراتب ادراك از حسي تا عقلي مي شود . در نتيجه قوه خيال نيز به عنوان فاعل مبدع صور خيالي مجرّد خواهد بود.

علت تاكيد صدرالمتألهين  بر تجرّد اين قوه ، نحوه تجرّد آن و نيز تبعات و لوازم اين نوع خاص از تجرّد مي باشد كه در بخش بعد بيان خواهد شد .

نحوه تجرّد قوه خيال

قوه خيال به لحاظ تجرّد همانند ادراكات خيالي در يك مرتبه حد وسط قرار دارد ، يعني مادي محض نيست اما به تجرّد محض عقلاني نيز نرسيده و در مرتبه اي مادون عقل قرار دارد . تاكيد صدرالمتألهين  بر تجرّد قوه خيال در واقع بيان نحو خاص از تجرّد براي اين قوه مي باشد چنانكه در مواردي نيز به اين مطلب تصريح كرده اند :

« والعمدة اثبات أنها قوة جوهرية باطنية غير العقل و غير الحس الظاهر.»1

در بخش مقدماتي اين فصل نظر صدرالمتألهين  در مورد اتحاد نفس با قوايش بيان شد ، بدين قرار كه قواي نفس اعم از محركه يا مدركه ابزار نفس نيستند به نحويكه بين آنها و نفس تمايز باشد بلكه نفس متحد با اين قوا و فاعل مباشر افعال آنهاست . اتحاد نفس با قوا نيز بدين معناست كه قواي نفساني مراتب وجودي خود نفس هستند كه در حركت جوهري به تدريج از قوه به فعليت مي رسند. حال هر آنچه در توصيف اين قوا بيان شود بيان يك فعليت يا كمال درباره خود نفس است . از اينرو نفس انساني به لحاظ قوه خيال واجد يك تجرّد خيالي است .

صدرالمتألهين  قوه خيال از كمال جسمانيت و آستانه ورود به عقلانيت مي داند . انسان در سير تكاملي خود از جسم به عقل مراحل مختلفي را مي گذراند . جسمانيت نفس در سرتاسر حركت آن به يك گونه نيست بلكه جسم در مرتبه اي جماد است . در مرتبه اي ديگر ، از كمالات جسم نباتي برخوردار مي شود و به همين ترتيب اين سير را مي گذارند به نحويكه واجد همه كمالات اين مرتبه گردد. در انتهاي حركت جسماني و قبل از ورود به مراتب عقلانيت ، نفس در يك حالت دو سويه قرار  مي گيرد، يعني مرتبه اي كه نه جنبه بالقوه اي از جسمانيت در او باقي است و نه هيچ يك از مراتب عقل برايش بالفعل شده است .اين همان مرتبه برخورداري نفس از قوه خيال و يا تجرّد خيالي است . حاصل اينكه جسـم در حـركت بسوي كمال و انتقال از استعداد به فعليت ، به خيال منتهي مي شود ، بعلاوه از آنجا كه قوه خيال باب ورود به عالم عقلانيت و كسب صور معقوله است ، انسان در مرتبه خيال ، يك عقل بالقوه مي باشد . بهترين تعبير در مورد نحوه تجرّد اين قوه تعبير خود صدرالمتألهين  است مبني بر اينكه قوه خيال « حد جامع بين حس و عقل » است.

لازم به ذكر است كه صدرالمتألهين  مرتبه خيال را آغاز فطرت انساني دانسته و  تعريف ايشان از انسان همان تصويري است كه از قوه خيال و نحوه خاص وجودي آن ارائه كرده اند :

« ان النفـس الانسانيه قـد اشرنا بطريق التجوز الي أنها مجمـع البحرين . فمعني كونها « مجمع البحرين » أن ذاتها في مبدا الفطرة نهاية عالم الجسمانيات في الشرف و غايتها في الكمال و بدايه عالم العقليات »1

ازآنجا كه صدرالمتألهين  نفس انسان را در لحظه مفارقت از بدن در چنين مرتبه اي قرار مي دهد و قوه خيال را آخرين مرتبه نشئه دنيايي نفس و مرحله آغازين ورود به نشئه اخروي مي داند :

« القوة الخيالية التي هي آخر هذه النشاة الاولي و اول النشاة الثانية »2

اين مرتبه بي نيازي قوه خيال از حس و جهان محسوسات است . نفس انسان با برخورداري از اين قوه مي تواند هر آنچه تا قبل از آن از طريق اعضاي حس و برقراري ارتباط ما بين آنها و اشياء محسوس خارجي حاصل مي كرد ، بدون استفاده از اين اعضا و در نتيجه بدون برقراري ارتباط مابين آنها و اشياء محسوس خارجي كسب كند . اين همان مسأله  اتحاد قوه خيال و حس با همديگر است كه با رحلت از اين دنيا رخ مي دهد . بدين ترتيب اگر قوه خيال به مرتبه كمال رسد مي تواند بدون استفاده از بدن مادي واجد تمامي صور جزئي مربوط به حواس پنج گانه گردد.ارائه چنين تصويري از قوه خيال كليد يكي از معزلات مهم فلسفي يعني معاد جسماني و كيفيت عذاب و ثواب انسان در برزخ است . از آنجا كه اين مطلب از موضوع بحث خارج است فقط اشاره مختصر و گذرايي به آن خواهيم كرد .

همانطور كه قبلاً بيان شد ابن سينا معتقد است كه نفس به لحاظ تجرّد محض صرفاً مدرك كليات است . وضع قواي باطني نفس نيز به عنوان قوايي جسماني براي ارائه يك مبداء براي ادراكات جزئي نفس مي باشد . از آنجا كه مرگ مفارقت نفس مجرّد از بدن مادي است ،‌ در عالم آخرت امر صد در صد مجرّدي خواهيم داشت كه فاقد هر گونه ادراك جزئي است از طرف ديگر مسأله  معاد جسماني جزو مسلمات دين بوده و بعلاوه عذاب و ثواب اخروي در غالب موارد به صورت اموري محسوس و جزئي بيان شده اند. صدرالمتألهين  با طرح قوه خيال به عنوان يك قوه مجرّد كه پس از مفارقت نفس از بدن باقي است و در عين حال مدرك جزئيات نيز مي باشد ، توانست عذاب و ثواب اخروي و معاد جسماني را به بهترين نحو ممكن تبيين كند .

نظريه ابن سينا و ملاصدرا در مورد مسأله تجرّد و مراتب آن در ادراك

در توضيح نظريه ابن سينا در مسأله  تجرّد و مراتب آن در ادراك ، ابتدا مقدمه اي را كه خود ايشان مطرح كرده اند ، بيان مي كنيم . آن مقدمه اين است كه هر صورتي از صور مادي داراي عوارضي است كه نه به لحاظ آن صورت خاص بلكه به لحاظ منطبع بودن در ماده برايش حاصل شده است ، از قبيل كم ‏، كيف ، أين ، وضع ، تكثر ، انقسام و از اين قبيل . براي مثال ماهيّت  انساني چيزي است كه تمام افراد نوع در آن مشتركند، اما همين ماهيّت  در عين وحدت داراي افراد متعدد بوده و در نتيجه متكثر مي شود . اما صورت نوعيه انساني به خودي خود مستوجب اين تكثر نيست و الا هرگز يك فرد انسان نيز يافت نمي شود . اين تكثر به خاطر اين است كه اين صورت نوعيه در افراد مادي و جسماني موجود است و تكثر از صفات جسم است . هم چنين اموري چون كيف ، كم و وضع خارج از طبيعت انسان است و الا همه انسانها داراي وضع كم و كيف واحد بودند .

حال زمانيكه نفس نسبت به اين امور مادي ادراكي حاصل كند ، اعراضي را كه به سبب مادي بودن عارض بر اين صور يا ماهيات شده است حذف مي كند . البته در هر مرتبه از ادراك بخشي از اين عوارض حذف مي شود و يا به عبارت ديگر مراتب مختلف ادراك محصول مراتب تجرّد صور ادراكي است .

همانطور كه مي دانيم ادراك حسي زماني صورت مي گيرد . كه نسبتي ميان آلات حسي و امر خارجي برقرار شود . پس از برقراري اين نسبت ، در صورتي از شيء مادي در نفس حاصل مي شود كه واجد تمام خصوصيات آن شيء مي باشد ، يعني همانطور كه امر مادي خارجي داراي اندازه ، رنگ ، وضع يا مكان خاص است ، صورت حسي نيز واجد تمام اين خصوصيات مي باشد و لذا صورت محسوس نيز يك امر جزئي است .

ابن سينا معتقد است از آنجا كه تحقق ادراك حسي مشروط به برقراري نسبت با امر مادي خارجي است ، پس در اين مرحله ازادراك تجريد به نحو كامل صورت نگرفته است :

« فالحس يأخذ الصورة عن المادة مع هذه اللواحق و مع وقوع النسبة بينها و بين المادة . فيكون كانه لم ينتزع الصورة عن المادة نزعاً محكما .»1

در ادراك خيالي نيز همانند ادراك حسي صورتي كه اخذ مي شود تمام عوارض و هيئات مادي را داراست . تفاوت آن با- ادراك حسي - در اين است كه مشروط به برقراري نسبت بين آلات ادراكي و امر مادي خارجي نيست . چرا كه ادراك خيالي در واقع تخيل آن چيزي است كه مورد احساس واقع شده است . به عبارت ديگر زمانيكه انسان چيزي را مستقيماً مي بيند يا مي شنود ،‌صورت حاصل از اين رؤيت يا صورت حاصل از مواجه با اصوات خارجي متعلق ادراك حسي است اما زمانيكه بينايي يا شنوايي انسان درمواجهه ي مستقيم با شيء مرئي يا اصوات واقع نشود ،‌اما صورت آنچه زماني ديده يا شنيده شده در نفــس حـاضر باشد ، به اين ادراك خيالي گفته مي شود .از نظر ابن سينا ،‌اين رويداد ، يعني اينكه صورتي از امور جزئي خارجي در نفس حاصل مي شود بدون اينكه نسبتي بين حواس و آن امور برقرار باشد ، مرتبه اي بالاتر از تجريد است:

« و اما الخيال و التخيل فانه يبريء الصورة المنزوعة عن المادة تبرئة أشد وذلك لأنه ياخذها عن المادة بحيث لاتحتاج في وجودها فيه الي وجود مادتها .  فيكون أخذه اياها قاصما للعلاقة بينها و بين المادة قصماً‌ تاماً إلا أن الخيال لا يكون قد جردها عن اللواحق المادية »1

در ادراك وهمي ، كه ابن سينا آنرا به عنوان يك قسم مستقل از ادراك مطرح مي كند ، مرتبه تجريد بسيار بالاتر است چرا كه واهمه از اين امور محسوس خارجي به معانيي مي رسد كه به هيچ عنوان وجود مادي يا عوارض مادي ندارند همانند محبت يا دشمني، ابن سينا ادراكات وهمي را نيز مجرّد تام نمي داند چرا كه معاني وهمي در تعلق و اضافه به يك امر محسوس جزئي درك مي شوند .

نكته اي كه در اينجا لازم به ذكر است اينكه تفاوت تجرّد ادراك وهمي با ادراك حسي وخيالي در اين است كه متعلق ادراك حسي و خيالي در خارج اموري ذاتاً مادي بوده و داراي عوارض مخصوص به ماده مي باشند اما متعلق ادراك وهمي اصلاً مادي نيست. مهمترين اين شرايط ارتباط نفس با جهان خارج از طريق آلات حسي مي باشد . در صورتيكه هر يك از حواس ظاهري انسان از سلامت برخوردار بوده و بتواند تأثيراتي را از جهان محسوس بپذيرد ، نفس به خلق صور مي پردازد . از آنجا كه اولين ارتباط نفس با جهان خارجي ، ارتباط با همين جهان محسوس است ، بنابراين انسان در اولين مراحل ادراك ،‌واجد ادراكات حسي مي شود . در صورتي كه نفس دراين مرحله ايجاد مي كند واجد تمام خصوصيات امور محسوس خارجي است بدين معنا كه جميع عوارض مادي از قبيل كم ، كيف ، وضع و ساير اعراض را دارا مي باشد ، آنچه در ادراك حسي حقيقتاً‌ متعلق ادراك نفس واقع مي شود ، همين صوري است كه نفس ايجاد مي كند يعني اينكه معلوم بالذات نفس صورتي است كه بواسطه خود نفس حاصل شده است . از نظر صدرالمتألهين  نقش اشياء خارجي صرفاً در فعليت يافتن حس انسان است چرا كه انسان در ابتدا صرفاً استعداد حصول ادراكات مختلف را داراست . اولين مرتبه ادراك كه مي تواند براي نفس حاصل شود ، ادراك حسي است و فعليت اين مرحله از ادراك نيازمند موثر خارجي است . صدرالمتألهين  در بيان ارتباط ادراك حسي با جهان عيني مي فرمايند :

«‌انما الحاجة لادراكها الي مشاركة المواد و نسبها الوضعية في اول تكون الحاس من الانسان امراً بالقوة في كونة حساساً فاحتاج الي وضع خاص و شرايط مخصوصة للالة الا دراكية بالنسبة الي مادة »1

اين مابه ازاي حسي خارجي هرگز متعلق شناخت نفس واقع نمي شود چرا كه امري قائم به ماده است و امر مادي نمي تواند حضور در نفس پيدا كند در حاليكه شرط ادراك حضور است . به همين جهت به اشياء خارجي در مقابل صورت ذهني «معلوم بالعرض» گفته مي شود.

زمانيكه ادراكات حسي متعدد براي نفس حاصل شود ، نفس قادر مي شود بدو ارتباط با جهان  محسوس صوري را خلق كند كه واجد همان عوارض مادي باشد . به چنين ادراكي كه بدون برقراري نسبت مادي بين حواس ظاهري و جهان خارجي حاصل مي شود ، ادراك خيالي مي گويند.

حاصل اينكه نفس چه در ادراك حسي و چه در ادراك خيالي به خلق صور مي پردازد :

« ان النفس بالقياس الي مدركاته الحسية و الخيالية اشبه بالفاعل المخترع »2

تفاوت اين دو نوع  ادراك صرفاً‌ در اين است كه حصول ادراك حسي نيازمند شرايط مادي يعني برقراري نسبت مادي با اشياء خارجي است در حالي كه ادراك خيالي بي نياز از تحقق اين نسبت است . به عبارت ديگر نفس در مراحل ابتدايي ، در افعال خويش كه ادراك يك قسم از آن مي باشد ، نيازمند ماده و آلات مادي است . بنابراين در آغاز صرفاً از طريق آلات مادي و ارتباط با جهان محسوس مي تواند آگاهي و شعوري حاصل كند . اما به مرور زمان و پس از برطرف اين نياز مرتفع گرديده ونفس بدون هر گونه ارتباطي با جهان خارجي صاحب صور ادراكي مي شود . بنابراين عليرغم اينكه صور ادراكي حسي و خيالي از جهت برخورداري از عوارض مادي تفاوتي ندارند اما به صرف همين تفاوت ، ادراك خيالي در مرتبه اي بالاتر از ادراك حسي قرار مي گيرد. لازم به ذكر است كه صدرالمتألهين  درمواردي به نقش اعدادي محسوسات خارجي در ادراك خيالي تصريح مي كند :

«المحسوسات الخارجة اثر في انشاء هذه الصور في عالم الخيال بالاعداد و التخصيص»1

منظور از « تخصيص » در اين عبارت بدين معناست كه حصول يك صورت خاص در نفس و عدم حصول صورت خاص ديگر نيازمند يك علت است والا ترجيح بلامرجع لازم مي آيد . مرجع اثري است كه نفس از جهان خارج توسط ‌آلات حسي مي پذيرد ، علت اينكه صدرالمتألهين  براي عالم خارج نقش اعدادي در ادراكات خيالي قائل شده اند اين است كه در واقع ادراك حسي مقدمه حصول ادراكات خيالي است و انساني كه فاقد هر گونه ادراك حسي باشد ، امكان تخيل صور ادراكي را نيز نخواهد داشت . چرا كه صور خيالي همان صور حسي در هنگام عدم وضع مادي مي باشند . مطلب ديگر اينكه ادراكات حسي وخيالي هر دو قائم به نفس و موجود به وجود نفس مي باشند زيرا نفس فاعل ايجادي اين صور است و هر آنچه از علتي به عليــت ايجادي پديد آيد قائم به آن علت مي باشد اين مطلب بدين معناست كه نفس به لحاظ اين دو قسم از ادراك واجد مراتب حسي و خيالي مي باشد . ما به اين مسأله  در بخش بعد به تفصيل خواهيم پرداخت .برخلاف ادراك حسي و خيالي ،‌صدرالمتألهين  در مورد ادراكات عقلي قائل به فاعليت نفس نيست چرا كه نفس امري متعلق به ماده مي باشد در حالي كه جهان معقول در نهايت تجرّد و نورانيت و نهايت بعد از عالم نفس است . انشاء و خلق نيازمند برتري علت فاعلي بر معلول مي باشد و از آنجائيكه ذوات عقلي اشرف از نفس هستند ، نفس هرگز نمي تواند به خلق صور عقلي بپردازد .

صدرالمتألهين  در مورد كيفيت ادراك ذوات مجرّد عقلي از تعابير مختلفي استفاده مي كند از جمـله : « اضافه اشراقي به ذوات عقلي »1«مشاهده ذوات عقلي »2«ارتقاء نفس و اتصال به عالم عقل»3فهم منظور صدرالمتألهين  از اين تعابير و در نتيجه تبيين كيفيت حصول ادراك عقلي مستلزم بيان مقدماتي است كه در بخش بعدي بيان خواهد شد .

حاصل آنچه در اين قسمت در مورد ادراكات خيالي بيان شده است اين است كه ادراك خيالي ،‌خلق صوري همراه با تمام عوارض موجود درجهان محسوس و مادي بدون نياز به برقراري وضع مادي مي باشد . بنابراين تفاوت ذاتي و جوهري ميان ادراك حسي و خيالي ( به جز نياز و عدم نياز به علل اعدادي خارجي ) اين صور كه از آنها به صور تعبير مي شود قائم به نفس به عنـوان فاعـل ايجادي مي باشند .

ادراك خيالي مرتبه برزخي نفس انسان از ديدگاه ملاصدرا

در اين بخش در صدد پرداختن به مسأله  ادراكات نفساني براساس يك نظريه بسيار مبنايي در فلسفه ملاصدرا هستيم . در ضمن اين بـحث مسـأله  « تجـرّد » در مـراتب مختـلف ادراك - بـه عنوان اساسي ترين شرط حصول ادراك - بيان شده و به تبع آن اختلاف نظر صدرالمتألهين  و ابن سينا در مورد نحوه تجرّد صور ادراكي به درستي روشن خواهد شد . اين بخش در واقع تكميل مبحث قبل بوده و هدف آن اين است كه از منظري متفاوت با قبل ، رابطه ادراكات خيالي با ساير مراتب ادراك و نيز نفس انساني را تبيين كند . صدرالمتألهين  در جلد نهم از كتاب « اسفار اربعه » مطلب مهمي  را در مورد نحوه حصول ادراك بيان كرده اند .ايشان مي فرمايند ادراك نوعي وجود است و مراتب ادراك اعم از احساس ، تخيل و تعقل از طريق تبديل يك وجود به وجود ديگر حاصل مي شود.1صدر المتألهين  همانند ساير حكما « تجرّد از ماده » را شرط اساسي ادراك مي داند اما از نظر ايشان اين تجريد به معناي حذف عوارض مادي از يك صورت در مراحل مختلف نيست چنانكه يك صورت مادي با حذف برخي عوارض به يك صورت حسي و سپس خيالي و نهايتاً با حذف همه عوارض جزئي مادي به يك امر معقول تبديل شود:

« و الاحساس ليس كما زعمه الجمهور من ان الحس تجرّد صورة المحسوس من مادته و يصادفها مع عوارضها الشخصية و الخيال تجرّدها تجريداً‌ اكثر »2

در نظريه ابن سينا نفس امر ثابتي است كه صورتي را از شيء مادي اخذ مي كند و تجريد آن از عوارض مادي در مراحل مختلف مي پردازد در حاليكه صدرالمتألهين  به عكس اين مطلب معتقد است چنانكه مي فرمايد : نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 7 ارديبهشت 1391برچسب:,

׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

 
                                                                                                   فصل اول (کلیات1)
 

(پاياني نوبت اول3 نمره و پاياني نوبت دوم75/0 نمره)

 

 

1ـ فلسفه چه رابطه‌اي با علوم تجربي دارد؟

 

 

2ـ فلسفه چه رابطه‌اي با علوم انساني دارد؟

 

3ـ مابعدالطبيعه را تعريف كنيد.

 

 

4ـ علوم مختلف و فلسفه هر كدام موجودات را چگونه بررسي مي‌كنند.

 

 

5ـ موضوع فلسفه چيست؟

 

 

6ـ روش مابعدالطبيعه را توضيح داده و بنويسيد چرا در فلسفه نمي‌توان از روش تجربي استفاده كرد؟

 

 

7ـ زبان مابعدالطبيعه را توضيح دهيد.

 

 

8ـ هدف مابعدالطبيعه را توضيح دهيد.

 

 

9ـ در چه لحظاتي انسان دچار حيرت مي‌شود؟

 

 

10ـ فطرت اول و فطرت ثاني را با مثال توضيح دهيد.

 

 

11ـ با توجه به آيات و روايات توضيح دهيد كه دين داراي ماهيت فلسفي است.

 

 

12ـ سخن امام سجاد(ع) را درباره‌ي توحيد بنويسيد.

 

 

13ـ دو جبهه‌ي مختلف را كه در صدر اسلام در قبال مسائل عقلي پديد آمدند نام برده و عقايد هر كدام را بنويسيد.

 

 

14ـ اهل حديث به پرسش كنندگان مسائل عقلي چه پاسخي مي‌دادند؟

 

 

15ـ روش پيشوايان دين در برخورد با پرسش كنندگان مسائل عقلي چگونه بود؟

 

 

16ـ خاستگاه فلسفه‌ي اسلامي را بايد در كجا جستجو كرد؟

 
 

 

                    فصل دوم (کلیات2)
 

 (پاياني نوبت اول5/2نمره و پاياني نوبت دوم5/. نمره)

 

 

1ـ اوضاع فرهنگي مسلمانان در دوران خلافت بني‌اميه چگونه بود؟

 

2ـ اوضاع فرهنگي مسلمانان در دوران خلافت بني‌عباس چگونه بود؟

 

 

3ـ در دوران خلافت بني‌عباس دو واقعه‌ي مهم رخ داد آن دو را بنويسيد.

 

 

4ـ ايرانيان پيش از اسلام چگونه با فرهنگ يوناني آشنا شدند؟

 

 

5ـ بيت‌الحكمه درشهر . . . . . و توسط . . . . . . تأسيس شد.

 

 

6ـ بيت‌الحكمه در چه زماني رونق يافت و چه تأثيري در فرهنگ مسلمانان داشت؟

 

 

7ـ اسكندر افروديسي از شارحان . . . . . . و ابن‌سينا او را . . . . . . . . ناميد.

 

8ـهممه‌ي آثار فلاسفه‌ي يوناني به زبان عربي چه تأثيري در انديشه‌ي مسلمانان برجاي نهاد.

 

 

9ـ فلسفه‌ي اسلامي چگونه تأسيس شد.

 

 

10ـ فلسفه‌ي اسلامي در آغاز چه ناميده شد و چرا؟

 

 

11ـ چرا فلسفه‌ي اسلامي را در بدو تأسيس فلسفه‌ي مشّائي خواندند؟

 

 

12ـ متفكران مسيحي در قرن‌هاي مختلف تحت تأثير چه كساني قرار گرفته بودند؟

 

 

13ـ متفكران مسيحي از چه زماني تحت تأثير فلاسفه‌ي اسلامي قرار گرفتند؟

 

 

14ـ ترجمه‌ي آثار فلاسفه‌ي اسلامي به زبان لاتين چه تأثيري در تفكر مغرب زمين داشت؟

 

 

15ـ انديشه‌ي فيلسوفان مسلمان چگونه در رشد و بالندگي فلسفه‌ي مغرب زمين مؤثر واقع شد؟

 

 

16ـ چه عاملي سبب شد كه از قرن سيزدهم به بعد، عنصري به نام عقل بر فرهنگ مسيحي تاثير گذارد؟

 

 

17ـ ابن‌سينا و ابن‌رشد چه تأثيري در تفكر مغرب‌زمين داشتند؟

 

 

18ـ متفكران معروف دانشگاه پاريس و دانشگاه آكسفورد را نام برده و بنويسيد تحت تأثير چه كساني قرار گرفته بودند؟

 

 

19ـبه نظر مورخين فلسفه، اصالت عقل اروپائيان در عصر جديد متأثر از كدام فلاسفه است؟

 

 

20ـ نام بزرگ‌ترين دايرة المعارف فارسي چيست و از كيست؟

 

 

21ـ كتاب «محاكمات» از كيست و موضوع آن چيست؟ 

 
 

 

 
                   فصل سوم  مبانی حکمت مشاء(1)
 

 (نمره پايان نوبت اول3نمره و پاياني نوبت دوم75/و نمره)

 

 

1ـ اصل واقعيت مستقل از ذهن را توضيح دهيد.

 

 

2ـ نخستين و مهم‌ترين اصلي كه مي‌تواند مبدأ تحقيق‌ فلسفي قرار گيرد چيست آن را توضيح دهيد.

 

 

3ـ مغايرت وجود و ماهيت را با مثال توضيح دهيد.

 

 

4ـ ماهيت را تعريف كنيد.

 

 

5ـ يك دليل در اثبات مغايرت وجود و ماهيت بنويسيد و آن را با يك مثال توضيح دهيد.

 

 

6ـ مواد قضايا (وجوب ، امكان و امتناع) را از نظر علماي منطق با مثال بنويسيد.

 

 

7ـ رابطه امتناعي را از نظر منطقيين با مثال توضيح دهيد.

 

 

8ـ مواد ثلاث (وجوب ، امكان و امتناع) را از نظر حكما با مثال توضيح دهيد.

 

 

9ـ توضيح دهيد از نظر فلاسفه رابطه «واجب الوجود» و «ممتنع الوجود» با وجود چگونه است؟مثال بزنيد.

 

 

10ـ تقسيم وجود را از نظر فلاسفه توضيح دهيد.

 

 

11ـ از نظر فلاسفه رابطه اشياء با وجود چند حالت دارد؟ نام برده و براي هر يك مثال

 

               فصل چهارم  مبانی حکمت مشاء(2)
 

(نمره پايان نوبت اول4نمره و پاياني نوبت دوم1 نمره)

 

 

1ـ رابطه بعد از وجود را با مثال توضيح دهيد.

 

 

2ـ رابطه در خود وجود را توضيح دهيد.

 

 

3ـ عليت چگونه رابطه‌اي است توضيح دهيد.

4ـ علت را تعريف كنيد.

 

 

5ـ نظريه‌ي مقابل عليت چه نام دارد و چرا از نظر عقل قابل قبول نيست؟

 

 

6ـ ملاك نيازمندي معلول به علت به چه معني است؟

 

 

7ـ حادث و قديم در عرف و لغت و در اصطلاح فلسفه به چه معني است؟

 

 

8ـ فلاسفه حادث و قديم را چگونه تعريف مي‌كنند؟

 

 

9ـ ملاك نيازمندي معلول به علت از نظر متكلمين چيست توضيح دهيد؟

 

 

10ـ نظريه‌ي حدوث زماني را توضيح دهيد.

 

 

11ـ متكلمين چه چيز را قديم چه چيز را حادث مي‌دانند؟ استدلال آنها را در اين مورد بنويسيد.

 

 

12ـ ملاك نيازمندي معلول به علت از نظر فلاسفه چيست توضيح دهيد.

 

 

13ـ نظريه‌ي امكان ذاتي را توضيح دهيد.

 

14ـ علت تامّه و علت ناقصه را با مثال توضيح دهيد.

 

 

15ـ اصل وجوب علّي و معلولي را توضيح دهيد.

 

 

16ـ قاعده‌ي «الشئ ما لم يجب لم يوجد» را از نظر حكما توضيح دهيد.

 

 

17ـ از نظرحكما چرا وجوب مقدم بر وجود است؟

 

 

18ـ سنخيت علت و معلول را با مثال توضيح دهيد.

 

 

19ـ در پرتو اصل سنخيت جهان در انديشه ما چگونه است.

 

 

20ـ چرا اصل سنخيت لازمه‌ي اصل عليت است؟

 

 

21ـ چه كساني در ابطال تسلسل علل برهان اقامه كرده‌اند و بنوسيد اين برهان در چه مبحثي كاربرد دارد؟

 

 

22ـ در برهان فارابي بر امتناع تسلسل علل از چه اصلي استفاده شده و اين اصل بيانگر چيست؟

 

 

23ـ برهان فارابي بر امتناع تسلسل علل را با مثال توضيح دهيد.

 

 

24ـ برهان وجوب و امكان (برهان سينوي) را بنوسيد.

 

 

25ـ چرا ابن‌سينا برهان خود را بهترين برهان در اثبات وجود خدا مي‌داند؟

 

 

26ـ ابن‌سينا در برهان سينوي چهار اصل كلي را مسلم فرض نموده آنها را بنويسيد.

 

 

27ـ از سه «اصل عليت»،«اصل ضرورت علّي و معلولي»،«اصل سنخيت» به ترتيب چه نتايجي استخراج مي‌شود

 

 

28ـ فلسفه چگونه مي‌تواند مبناي شناخت تجربي قرار گيرد؟ با مثال توضيح دهيد.

 

 

29ـ كليت و ضرورت قوانين علمي را بايد در كجا جستجو كرد؟

 

 

30ـ نتيجه‌ي يك تجربه‌ي علمي در چه صورتي مي‌تواند تعميم يافته به صورت يك قانون علمي درآيد؟

 

 

31ـ جواز تعميم در علوم تجربي چيست؟

 

 

32ـ مراتب هستي در نظام هستي را از نظر حكماي مشّاء توضيح دهيد.

 

 

33ـ حكما با قبول اصل «علت غايي» چه تصويري از جهان ترسيم مي‌كنند؟

 
 

 

   فصل پنجم نمایندگان مکتب مشاء(1)

 

 

 (نمره پايان نوبت اول 2نمره و پاياني نوبت دوم5/. نمره)       

 

 

1ـ ازنظر فارابي هدف اصلي از اجتماع و گرد آمدن مردم در يك سرزمين چيست؟(رابطه سعادت ومدينه)

 

 

2ـ مدينه‌ي فاضله را از نظر فارابي تعريف كنيد.

 

 

3ـ فارابي مدينه فاضله را چگونه به بدن انسان سالم تشبيه مي‌كند؟ توضيح دهيد.

 

 

4ـ ديدگاه فارابي درباره‌ي مدينه‌ي فاضله چه رابطه‌اي با مباني مابعدالطبيعه‌ي او دارد؟

 

 

5ـچه ارتباطي ميان مابعدالطبيعه ‌ فارابي و مدينه فاضله‌ي او وجود دارد

 

 

6ـ از نظر فارابي زعيم مدينه‌ي فاضله بايد داراي چه ويژگيهايي باشد و چه كساني مي‌توانند اين رياست را به عهده بگيرند؟

 

 

7ـ از نظر فارابي حقيقت سياست چيست؟

 

 

8ـ سياست و هدف آن را از نظر فارابي توضيح دهيد

 

 

9ـ سياست ازنظر فارابي چه تفاوتي با سياست به معناي متداول آن دارد؟

 

 

10ـ فارابي مدينه‌ي جاهله را چگونه توصيف مي‌كند؟

 

 

11ـ چرا فارابي را به معلم ثاني لقب داده‌اند؟

فصل ششم

 

(نمره پايان نوبت اول5/3نمره  و پاياني نوبت دوم نمره1)

 

 

1ـ ابن‌سينا طبيعت را به چند معني به كار مي‌برد؟

 

 

2ـ از نظر ابن‌سينا عالم طبيعت چيست توضيح دهيد

 

 

3ـ به نظر ابن‌سينا لطف و عنايت باري‌تعالي چيست توضيح دهيد.

 

 

4ـمقصود ابن‌سينا از طبيعت شئ چيست توضيح دهيد.

 

 

5ـ ابن‌سينا نقص و كمال طبيعت را چگونه بيان مي‌كند؟

 

 

6ـ از نظر ابن‌سينا علم واقعي چيست، چگونه حاصل مي‌شود و چه تأثيري در دانشمندان دارد؟

 

 

7ـ از نظر ابن‌سينا دانشمند حقيقي چه كسي است؟

 

 

8ـ جهان‌شناسي از نظر ابن‌سينا چيست و غايت و هدف آن چيست؟با مثال توضيح دهيد.

 

 

9ـ از نظر ابن‌سينا شناخت جهان(جهان‌شناسي) چگونه صورت مي‌گيرد؟ نمونه‌اي از شناخت علمي ابن‌سينا ذكر كنيد.

 

 

10ـ عالم صغير و عالم كبير و رابطه‌ي آن دو را از نظر ابن‌سينا توضيح دهيد.(رابطه‌ي انسان و جهان)

 

 

11ـ ابن‌سينا منشاء كرامات و معجزات را در چه چيز مي‌داند؟ توضيح دهيد.

 

 

12ـ عشق به هستي را از نظر ابن‌سينا توضيح دهيد.

 

 

13ـ از نظر ابن‌سينا انس انسان با طبيعت ناشي از چيست؟

 

 

14ـ پيام حكمت الهي به علوم و فن‌آوري جديد چيست

 

 

15ـ مقصود ابن‌سينا از حكمت مشرقي چيست

 

 

14ـ ابن‌سينا چه كتابهايي را به زبان عرفاني نوشته است؟

 

 

15ـ خلاصه‌ي حكايت «حي بن يقظان» را بنويسيد.

 

16ـ خلاصه‌ي حكايت «رسالة الطير» را بنويسيد.

 

 

17ـ رساله‌ي «سلامان و ابسال»كدام مرحله‌ي سفر عارف را بيان مي‌كند؟

 

 

18ـ از نظر ابن‌سينا عارفي كه تمام مراحل را طي كرده به چه چيزهايي دست مي‌يابد

 

 

19ـ حكمت مشرقي ابن‌سينا چه تأثيري در فلسفه اسلامي گذاشت؟

 

20ـ تأثير ابن‌سينا را در عالم اسلام و مغرب زمين توضيح دهيد.        

 
 

 

                                                                                            فصل هفتمافول حکمت مشاء
 

 (نمره پايان نوبت اول2نمره و پاياني نوبت دوم5/. نمره)

 

 

1ـ مكتب كلامي اشعري چيست و هدف آن چه بود؟

 

 

2ـ مكتب كلامي اشعري توسط چه كسي بوجود آمد؟

 

3ـ اعتقاد پيروان مكتب اشعري چه بود؟

 

4ـ مكتب اشعري در مقابل چه مكتبي بوجود آمد؟
نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: پنج شنبه 7 ارديبهشت 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

نمونه  سؤال فلسفه سال سوم رشته ادبيات و علوم انساني متوسطه

گروه آموزشي فلسفه و منطق استان زنجان سال تحصيلي  91 1390

 

                                                       سؤالات درس اول ( فلسفه چيست 1 )

 

 

1- لفظ فلسفه ريشه ي « ..................... » دارد. اين لفظ معرَّب كلمه ي « فيلو سوفيا » است؛ « فيلو » به معني ...................... و « سوفيا » به معني ....................است.

2- انديشمند و رياضيدان بزرگ يونان به نام «........................... » اولين كسي بود كه خود را « فيلوسوفوس » يعني ...................................ناميد و افلاطون هم « ............................. » را « فيلوسوفوس » ناميد.

3- پيش از سقراط گروهي پديد آمدند كه خود را « سوفيست » يعني ...................... مي ناميدند.  اين گروه ........................... را مقياس حقيقت و واقعيت مي گرفتند.

4- سوفيست ها در استدلال هاي خود ..................... مي كردند، يعني استدلال هايي به كار مي بردند كه ظاهراً ....................... به نظر مي رسيد اما در واقع ............................ بود.

5- به تدريج كلمه ي «سوفيست » مفهوم اصلي خود را از دست داد و مفهوم ................................ به خود گرفت. كلمه ي « سفسطه » در زبان عربي از لفظ  « .................................. » گرفته شده است و اكنون معناي رايج آن .............................. است.

6- رفته رفته كلمه فيلوسوفوس (فيلسوف)، به مفهوم ........................... ارتقاء پيدا كرد و كلمه ي فلسفه نيز مرادف با ............................ شد.

7- امروزه سوفيست به معناي ................................. به كار مي رود.

8- سوفيست ها چه كساني بودند و اين گروه چه عقيده اي داشتند؟

9- چرا سقراط حاضر نبود او را سوفيست بنامند؟

10- اصطلاح فلسفه در بين مردم به چه معناست؟

11- ارسطو مي گويد: « .................. و ...................... است كه نخستين انديشمندان و همچنين مردم امروز را به بحث هاي فلسفي كشانده است.

12- در پرتو قاعده مهم « ...................... » است كه تمام تحقيقات علمي معنا پيدا مي كند.

        13 - منظور از « عليّت » چيست؟

14- پنج مورد از مباني فلسفي علوم طبيعي را بنويسيد.

15- هر يك از سؤالات زير در كدام دانش مورد بحث و بررسي قرار مي گيرند؟

 الف) چرا طبيعت قابل شناخت است؟ .......................................

 ب) چرا با اين كه حواس خطا مي كنند، باز مي توان به آن ها اعتماد كرد؟....................................

 ج) چرا هر پديده محتاج علت است؟ ........................

16- دانش ................... است كه مي تواند عهده دار تحقيق در مباني و اصول و تكيه گاه هاي علوم باشد و براي آن هاشالوده هاي مطمئني ايجاد كند.

17- مردم وقتي لفظ « فلسفه » را درباره ي امور مختلف به كار مي برند، در پي يافتن يك نوع « .................................... » هستند.

18- فلسفه آنگاه كه درباره ي مباني و اصول غير تجربي علوم بحث و تحقيق مي كند، در واقع در پي دست يافتن به يك .......................... از علوم تجربي است.   

 

19- « .................................. » همان معناي مشتركي است كه بين كاربرد فلسفه در گفتگوهاي روزمره و كاربرد آن به شكل يك دانش خاص وجود دارد.

 

20- هرگاه ما يك موضوع جدي را مقابل ديدگان عقل قرار داديم و با روش ..................... و ..................... سعي در شناخت ابعاد آن نموديم، كاري فلسفي كرده ايم.

21- چه موقع ما « كاري  فلسفي » كرده ايم؟

22- « فلسفه علوم طبيعي»، .............................. را در مقابل خود قرار مي دهد و در آن ها به تعمق مي پردازد تا مبادي و نقاط اتكاء آن علوم و همچنين ...................... را كه آن ها به كار مي گيرند، بررسي و تبيين عقلاني كند.

23- « فلسفه علوم طبيعي» چگونه دانشي است؟

 

 

 

                                      سؤالات درس دوم ( فلسفه چيست 2 )؛ فلسفه و علوم انساني

 

 

1- در رشته هاي مختلف علوم انساني، نظريات دانشمندان، بسته به اين كه چه تصوري از « ....................... » داشته باشند، فرق مي كند.

2- دانشمندان علوم انساني درباره ي ماهيت و حقيقت « ................. »، عقايدي دارند كه اثبات آن عقايد از راه هاي علمي و تجربي ممكن نيست.

3- روانشناسي علمي است كه در قرن .................. با استفاده از روش هاي ....................... و استفاده از اندازه گيري، رشد و گسترش زيادي پيدا كرد.

4- بحث « ................. » يا بحث « ....................... »، يكي از بحث هاي مهم فلسفه است كه در آن سخن از حقيقت ................. آدمي و قواعد آن در شناخت عالم خارج به ميان مي آيد.

5- بحث « ........................ » از جمله مباحثي است كه ميان فلسفه و روانشناسي پيوند ايجاد مي كند.

6- بحث شناخت يا بحث معرفت، يكي از بحث هاي مهم فلسفه است كه در آن سخن از حقيقت ذهن آدمي و قواعد آن در شناخت ................... به ميان مي آيد و از آن جايي كه « شناخت » يكي از افعال رواني انسان است، همين بحث در ........................................ نيز مطرح مي شود.

7- كدام بحث است كه ميان فلسفه و روانشناسي، پيوند ايجاد مي كند؟

8- دو مسئله اي كه « فلسفه » و « جامعه شناسي » را به هم مربوط مي سازد، كدامند؟

9- چگونه مسئله « اصالت فرد و اصالت جامعه » ميان فلسفه و جامعه شناسي پيوند ايجاد مي كند؟

10- چگونه مسئله « انسان و پايگاه طبقاتي او » ميان فلسفه و جامعه شناسي پيوند ايجاد مي كند؟

11- در مكتب فلسفي ......................... ، انسان مانند يك قطعه موم فرض شده كه در دست شرايط اقتصادي و اجتماعي زمانه ي  خود شكل مي گيرد.

12- اين مطلب كه آيا «جامعه» براي خود وجودي مستقل و متفاوت از افراد جامعه دارد يا نه، يك بحث ............................ است.

13- آزاد بودن انسان يا مجبور بودن و تابع بودن او نسبت به شرايط پايگاه طبقاتي او، يك بحث .......................... است.

14- هر يك از مكاتب زير، حكومت بر مردم را حق چه كسي و يا چه كساني مي دانند؟

 1- ماركسيسم: ........................................

 2- اكثر جامعه شناسان غربي: ................................

  3- اسلام: ......................................................

 4- حكومت ديكتاتوري يا استبدادي: ..................................................

 

15- « فلسفه » و « علم سياست » چه ارتباطي با هم دارند؟

 

16- « فلسفه » و « علم اخلاق » چه ارتباطي با هم دارند؟

17- « فلسفه » و « هنر » چه ارتباطي با هم دارند؟

18- « فلسفه » و « علم حقوق » چه ارتباطي با هم دارند؟

19- هر يك از سؤالات زير در كدام علم و دانش مورد بحث و بررسي قرار مي گيرند؟

 1- « آيا انسان علاوه بر جسم مادي، صاحب يك روح غير مادي نيز هست يا نه ؟» ...............                الف) فلسفه ي هنر

2- « چرا روش تجربه و آزمايش، روشي مطمئن و قابل اعتماد است؟ »  ................                             ب) فلسفه ي جامعه شناسي

3-  « چه كسي حق دارد تا براي مجازات مجرمان قانون وضع كند؟» ................                                ج) فلسفه ي حقوق

4- « چه كسي حق حكومت بر مردم را دارد و چرا؟ »   ..................                                               د) فلسفه ي روانشناسي

5- « چرا راستي و درستكاري خوب و دروغ و خيانت بد است؟ » ................                                     ص) فلسفه ي علوم طبيعي

6- « زيبايي چيست و چه چيزي را بايد زيبا و چه چيزي را بايد زشت دانست؟» ................                  ق) فلسفه ي علم سياست

7- « چرا اشخاص مجرم بايد تنبيه و مجازات شوند؟ »  ..................                                               م) فلسفه ي اخلاق

8-  « آيا اصالت با فرد است يا جامعه؟ » ..................                                                                  و) فلسفه ي اُولي

 

                                   سؤالات درس سوم (فلسفه چيست 3 )؛ فلسفه ي اُولي يا مابعدالطبيعه

 

1- فلسفه عبارت است از كوشش براي فهم علت حقيقي ......................... و درك مباني و اصولي كه علوم ...................... و علوم ..................... بر آنها استوار شده اند.

2- نگاه ..................... ، نگاهي ريشه ياب است و فيلسوف همواره مي كوشد تا از ..................... پديده ها فراتر رود و آنچه را كه در بُن و باطن پديدارهاست بشناسد.

3- مطالعه و بررسي اشياء از هر يك از جهات زير در كدام يك از علوم و دانش ها مورد توجه قرار مي گيرد؟

 1- از نظر «كميت» و «مقدار» در .................... 

  2- از لحاظ «خواص ماده» مثل گرمي و سردي و حركت و سكون در ......................................

 3- از آن حيث كه «زنده اند» در ......................... 

 4- از آن حيث كه «وجود دارند» و «هستند» در ............................

        4- منظور از «مابعدالطبيعه» چيست؟

5- بررسي اشياء در «علوم مختلف» با بررسي آنها در «مابعدالطبيعه» چه تفاوتي دارد؟

6- چه موقع ما قدم در عرصه ي مابعدالطبيعه گذاشته ايم؟

       7- چهار مورد از مسائل مهم فلسفه اُولي را بنويسيد.

       8- اگر در ميان موجودات عالم، ............................ در كار نبود، اصولاً نمي توانستيم اشياء را از همديگر تميز دهيم و اگر ......................... در كار نبود، هرگز نمي توانستيم ميان اشياء همانندي و مشابهت تشخيص دهيم.

9- مهم ترين مصداق فلسفه چيست؟

10-................ و ...................... حقيقي ترين و اصلي ترين مبنائي است كه همه ي خصوصيات اشياء و پديده ها به آن باز مي گردد.

11- هستي شناسي يا   مابعدالطبيعه، كه همانا شناخت احكام ........................... است، در واقع بارز ترين و مهم ترين مصداق فلسفه است.

12- فلسفه ي اُولي سراسر هستي را عرصه ي مطالعه ي خود قرار مي دهد تا به ................................................. احكام آن بپردازد.

13- چرا هستي شناسي يا مابعدالطبيعه، مهم ترين مصداق فلسفه است؟

 

                                             سؤالات درس چهارم (  آغاز فلسفه )

 

1-     نخستین مجموعه‌ها یا قطعه‌هایی که به زبان ....... نگاشته شده از ....... به یادگار مانده است و تأمّلات بشری پیرامون هستی و آغاز و انجام جهان در ابتداء با .......... همراه بود و به ........ بیان شده است.

2-     سرچشمه‌های اندیشه‌های راز گونه بشر را که صبغه ما بعد الطّبیعی دارد در کجا باید جستجو کرد

3-      جاهای خالی را با کلمات مناسب مطابق متن کتاب کامل کنید:

     سرچشمه‌های اندیشه‌های راز گونه بشر را که .................... دارد باید در ................. مردم مشرق  زمین جستجو کرد.

4-      چرا ازیونان به عنوان مهد تفکّر فلسفی یاد می‌کنند؟آیا آغاز اندیشه بشر مربوط به‌زمان خاصّی است؟‌

5-      اندیشه‌های فلسفی مردم مشرق زمین چگونه بوده است؟

6-      فرق اندیشه‌های فلسفی مردم مشرق زمین را با اندیشه‌های فلسفی مردم یونان بنویسید.

7-    نظر برتراندراسل درباره ظهور تمدّن یونانی چیست؟

8-    در قرن پنجم قبل از میلاد چه عاملی سبب بی‌اعتمادی مردم نسبت به دانش و اندیشه شد؟

9-   چرا سوفسطائیان دنبال‌کردن شیوه جهان‌شناسان را بیهوده می‌دانستند؟

10- نظر گزنفون درباره سوفسطائیان چه بود؟

11- نظر سوفسطائیان را درباره حقیقت بیـان کرده و دو شخصیّت معروف سوفسطایی را نام ببرید.

12- مشهورترین شخصیّت سوفسطایی چه کسی بود؟ و چه عقیده‌ای داشت؟

13- منظور پروتاگوراس از جمله «‌انسان معیار همه چیز است» چه بود؟

      * شعار «انسان معیار همه چیز» از چه کسی است و منظور او چه بود؟ 

      * چرا پروتاگوراس معتقد است که انسان معیار همه چیز است؟

14-عقیده پروتاگوراس درباره حقیقت چه بود؟

15- به عقیده پروتاگوراس همه چیز ... است و حقیقت بـه معنای دانش پایـدار ... و حقیقت جنبه ... دارد.

16-عقیده پروتاگوراس و گرگیاس را درباره‌ی حقیقت بیان کنید.

17-عقیده گرگیاس درباره‌ی حقیقت چه بود؟

18- کدام ‌یک از سوفسطائیان شناسایی را انکار می‌کرد؟ ‌عقیده او را در این زمینه بنویسید.

19-توضیح دهید اثرهای منفی عقاید سوفسطائیان در میان افـکار مردم آن زمـان چه بود؟

20-اثرهای (منفی و مثبت) عقاید سوفسطائیان را به طور مختصر بیان کنید.

21- سوفسطائیان چه تأثیر مهمّی در تاریخ فلسفه گذاشته‌اند؟

22- مهد تفکّر فلسفی کجاست؟

23-   زادگاه فلسفه یونانی کجا بود؟ و در چه زمانی پایه‌گذاری شد؟

24-   چه‌چیزهایی بیش ازهمه اندیشمندان نخستین را به خود مشغول می‌داشت؟وتلاش آنها برای چه بود؟

25-  چهار اندیشمند از اندیشمندان نخستین یونان را نام ببرید.

26    چه چیزی سبب پیدایش سوفسطائیان شد؟

27-    چرا روش سوفسطائیان در تاریخ فلسفه بسیار مؤثّر بوده است؟

28  چه کسی در زمان سوفسطائیان، شالوده تفکّر فلسفی اصیل را استوار کرد؟ چگونه این کار را به انجام رساند؟

29-    روش سقراط در احیای تفکّر اصیل چه بود؟

30- چرا سقراط را بنیان‌گذار فلسفه دانسته‌اند؟

32- چرا سقراط را سخنگوی فلسفه دانسته‌اند؟

33- سقراط خود را مأمور به انجام چه کارهایی از جانب خداوند می‌دانست؟

 

                                                سؤالات درس پنجم ( شهيد راه حكمت )

 

 

1- چه كسي اين نداي «هيچ  كس داناتر از سقراط نيست»را از پرستشگاه شنيد؟

1- ليكون             2- ملتوس              3- كرفون           4- آنيتوس

2- سقراط براي درك پيام معبد دلفي چه كرد؟

1- گفتگـو با هموطنان و بيگانگان

2- گفتگـو با جوانان و آزمايش آنها

3- گفتگـو با مدعيان دانايي و آزمايش آنها

4- گفتگـو با بدخواهان و دشمنان

3- سـقـراط از آزمايش كسانـي كـه بـه دانايي مشهـور بودند چـه نتيجه اي گـرفت؟

4- ازگفتگوي سـقـراط با مـلتوس درباره ي تربيت اسب و انسان چـه نتيجه اي مي گيريد؟

5- استدلال سـقـراط در دادگاه آتن درخصـوص انكار خـدايان چـه بـود؟

6- درباره ي موضوع تـرس از مـرگ، سـقـراط تفاوت خـود را با ديگران در چـه مـي دانـد؟

7- مِلِتـوس به هواداري از چـه كساني برخاسته است؟

1- خطـيبان                                                   2- شاعـران

3- وكيـلان                                                   4- پيـشه وران

8- سقـراط نداي غيبي معبد دلفـي را كه گفته بود :«هيـچ كـس داناتر از سقـراط نيست.» چگونه تفسير كرد؟

1- همـه بـايـد از او پيـروي كنند.

2- بـايـد به تربيت جـوانـان همـت گمـارد.

3- مـوظـف است دروغ سـوفسـطائيان را بـرمـلا كنـد.

4- دانـاتـريـن آدميـان كسي است كه بـدانـد هيچ نمي داند.

9- سقراط هدف خود را از گشت و گذار چگونه مطرح مي كند؟

10- سـقـراط بـراي اين كـه ثابت كنـد جوانان را گمراه نساخته چـه مثـالـي زد؟

11- سـقـراط از چـه امـوري مـي هـراسيـد؟

12- به نظر سـقـراط ملاك عمل يا عدم انجام كارها چه مي باشد؟

13- چـه كسـي از سـوي متهم كنندگان در دادگـاه با سـقـراط به مناظـره بـرخاسـت؟

1- گـرگيـاس                                           2- پـريكلـس

3- پـروتاگوراس                                      4- مـلتـوس

14- سـقـراط در دفاعيـه ي معـروف خـود راز دانـايـي اش را چگونـه مـعـرفي مي كنـد؟

1- نسبت بـه نـادانـي خـود آگـاه است.

2- نسبت بـه دانـايـي خـود آگـاه اسـت.

3- دوستـدار دانـايـان است.     

4- دوستـدار دانش عقلـي است.

15- كِرِفون از سروش معبد دلفي چه سوالي كرد وچه پاسخي شنيد؟

16- از نظـر سقـراط داناترين آدميان چـه كسي است

17- به نظر سـقـراط وظيفـه ي قاضـي .............. و وظيفـه ي خـودش .............. است.

18- چـه عواملي باعـث شـد تا توطئه اي عليه سـقـراط طراحي شـود و او بـراي محـاكمه به دادگـاه فرا خوانده شود؟

19- از نظـر سـقـراط داناي حكيـم كيست؟

1- خـداونـد                                           2-  سـقـراط

3- سـروش معبد دلفي                            4- كـرفـون

20- در نظر مـلتوس ، جـرم سـقـراط چـه بـود؟

1- انكارخدايان مورد اعتماد و سخن از خدايي جديد

2- تحريك جوانان بر شورش ، عليـه وضـع موجـود

3- اعتقاد نداشتن به پيام معبد دلفي

4- اعتقاد نداشتن به جهـان ديگـر

21- نمايندگان متهم كنندگان سـقـراط چه كساني بودند و هركدام نماينده ي چـه قشري بـودنـد؟

22- مخالفان سـقـراط درباره اش چـه عقيده اي داشتند و به نظر وي علـت تهمت هايي كـه به وي مي زدنـد چـه بـود؟

23- راز پيـام سـروش معبـد دلـفـي در مـورد سـقـراط چـه بـود؟

24- سـقـراط در مـورد تـرس از مـرگ بـه چـه چيـزي اعتقاد داشت؟

25- كـدام بيـان بـا مبانـي انـديشـه ي سـقـراط مـوافقـت نـدارد؟

1- مخاطب خـود را بـه ناداني اش متوجه مي كـرد.

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 23 فروردين 1391برچسب:,

׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

عنوان مقاله: مُثُل افلاطون

فاطمه صادقی - زنجان

تعريف لغوي و اصطلاح مُثُل

لفظ مُثُل، اصل آن از كلمه « ايده » 1در زبان يوناني به معني وجود في نفسه، وجود واقعي گرفته شـــده كه در زبان قديــم يوناني به كار

 مي رفته و به يك سلسله حقايق ماوراء مادي اطلاق مي شده است. بعدها اين كلمه را در زبان عربي به مثل و بعضي جاها به صور ترجمه كرده اند. 2

آيا اين كلمات ترجمة رسايي هستند يا نه، خود امر ديگري است. به هر حال اين دو كلمه را در ترجمه آن به كار برده اند. كلمه «ايده» در اصل يوناني است و معاني مختلفي از قبيل: ظاهر، ‌شكل،‌ نمونه، تصور، انديشه و غيره برايش ذكر شده است و از اصل يوناني «‌ايده ئيسو» كه به معناي ديدن است، ‌مشتق شده است.

« اول كسي كه در اصطلاحات فلسفي، اين كلمه را به كار برده، ‌افلاطون است كه به اعتبار يكي از معناي لغوي آن، (نمونه) آن را در مورد يك سلسله حقايق مجرّده كه خود قائل بوده و امروز در ميان ما به نام «‌ مثل افلاطوني » معروف است، استعمال كرده است. افلاطون براي هر نوعي از انواع موجودات جهان ماده، يك وجود ‌مجرّد عقلاني كه افراد محسوسه آن نوع، پرتو او و او نمونه كامل آن افراد است، قائل است و او را « ايده » - ‌كه متـــرجمين اسلامي مثــال، ترجمه  كرده اند- مي خواند »3  

نكته اي كه تذكرش در اينجا ضروري مي باشد، ‌اين است كه بدانيم منظور افلاطون از مثال، مرتبه اي از عوالم كه بين عالم مجرّدات يا مفارقات و عالم ماده واقع شده نيست. همچنين منظور وي از مثال، صور كلي ذهني هم نيست. تعبير صحيح مثل افلاطوني، ‌فرد مجرّد عقلاني است. اين بحث مربوط به عالم عين است. يعني مربوط به عالم غيب است كه آيا هر نوعي كه در شهادت افرادي دارد، در غيب و ملكوت هم فردي متناسب با همان عالم غيب و ملكوت دارد يا ندارد؟

بحث ديگر، ‌بحث كلي است كه مربوط به عالم ذهن است.

در فلسفه،‌كلمه مثال و مثل در دو مورد به كار برده شده است. ‌توضيح آن كه افلاطون با توجه به اين كه موجودات اين عالم همواره در معرض فنا و زوال بوده و متغيّر و متبدلند،‌گفته است هر يك از موجودات داثره فانيه اين عالم را صورتي است مجرّد در عالم مثال كه اصول ثابت و دائم و لايتغير اين موجودات داثره فانيه اند و حافظ آنهايند و دائماً به واسطه آن صور از ذات حق، فيض به موجودات مي رسد. مراد او از اين تجريد، تجريد به حسب وجود است نه به حسب عقل كه از معاني باشد. مراد افلاطون اين است كه موجودات را وجود ديگري است. بنابراين مثال و مثل در دو مورد به كار مي رود از اين قرار:

1- مثل نوريه كه همان صور علميه اشياء باشد كه مثل الهيه گويند و مجرّد و مفارق هستند.

2- صور شبحيّه كه عالم مثال باشد، قوالب مثالي هم گويند كه داراي مقدار مي باشند و لكن داراي ماده نمي باشند؛ مانند صور در آينه و خيال منفصل.

 

ماهيت مثل - تعريف مثل

در تبيين ماهيت مثل لازم است در آغاز تعاريف مختلفي را كه از مثل شده است، ‌بيان كنيم و سپس به بحث در جزئيات اين نظريه وارد شويم. تعاريف ذيل بعضي از آن تعاريف است كه همه اين تعاريف در اصول با هم وحدت دارند:

« اساس حكمت افلاطون براين است كه محسوسات ظواهرند نه حقايق و عوارضند و گذرنده، نه اصيل و باقي و علم بر آن ها تعلق نمي گيرد، بلكه محــل حــدس و گمانند و آن چه علم بر آن تعلق مي گيرد، عالم معقولات است به اين معني كه هر امري از امور عالم چه مادي باشد؛ مثل حيوان و نبات و جماد، چه معنوي باشد؛ مانند درشتي و خردي و شجاعت و عدالت و غيرها، اصل و حقيقتي دارند كه سرمشق و نمونه كامل اوست و به حواس درك نمي شود و تنها عقل آن را در مي يابد و آن را در زبان يوناني به لفظي ادا كرده كه معني آن صورت است و حكماي ما مثال خوانده اند. »1

« اساساً، مثل يا صور آن ذوات يا الگوهاي ابدي، لايتغير و غير مادي هستند كه اشياء محسوس عيني كه ما مي بينيم تنها كپي هاي ضعيفي از آن ها هستند»2

« ان افلاطون، في كثير اقاويله، ‌يؤمي الي ان للموجودات صوراً مجرّده في عالم الاله، و ربها بسميماه المثل الالهيه و انها لاتدثر و لا تفسد، و لكنها باقيه، و ان الذي يدثر و يفسد انما هي هذه الموجودات اللتي هي كائنه » 3

افلاطون در بسياري از گفته هايش اشاره دارد به اين كه موجودات صورت هاي مجرّدي در عالم الوهيت دارند، كه آن ها را مثل الهي مي نامند و آن ها نه تغيير مي يابند و نه فاسد مي شوند، و باقي هستند و آن چه كه دگرگون مي شود و فاسد مي شود، همين موجودات ( محسوس ) هستند كه در اعيان موجودند.

افلاطون مي گويد: هر گاه تعداد كثيري از افراد نام مشتركي داشته باشند، داراي يك مثال يا صورت مطابق نيز خواهد بود. و اين مفاهيم كلي صرفاً مفاهيم ذهني نيستند، بلكه به واسطه آن ها، ذوات عيني را درك مي كنيم. بــه عبـارت ديگر در نظـر افلاطون متعلّقـاتي كـه ما در مفـاهيم كلي درك مي كنيم،‌ متعلّقاتي كه علم با آن ها سرو كار دارد، مثل عيني يا كليات قائم به خود هستند كه در يك عالم متعالي، يعني جدا از اشياء محسوس موجودند.

چنان كه ملاحظه مي شــود در تعـاريف مــذكور نكـاتي مورد توجه است؛ از جمله اين كه يك نحو «جدايي» ‌بين عالم محسوس و اشياء محسوس و عالم مثل و ذوات و واقعياتي ماورائي وجود دارد و مراد از جدايي، ‌عملاً جدايي مكاني است. اشياء محسوس روگرفت هاي واقعيات كلي يا بهره مند از واقعيات كلي هستند، اما واقعيات كلي در مقرّ ثابت آسماني خود جاي دارند، و حال آن كه اشياء محسوس دستخوش دگرگونيند و در واقع هميشه در حال شدن (صيرورت ) هستند و هرگز به نحو درست نمــي تــوان گفت، مي بــاشند. مثــل در مقـّـر آسمــاني خود از يكديگر جدا و از ذهن هر « متفكر» ي نيز جدا وجود دارند. كه در اين صورت جهان واقعي تجربه ما به طوري موجه، مضاعف مي شود.1

 

دلايل جدايي مثل از اشياء محسوس

از مطالب مهمي كه در اين جا مطرح است، جدايي بين مثل و اشياء محسوس است كه از همه تعاريف مذكور اين نتيجه حاصل مي شود. و دلايل چندي نيز مي توان بر مؤيد بودن جدايي مثل از اشياء محسوس اقامه كرد كه به صورت ذيل مطرح مي شود: .

 

1-    روش سخن گفتن افلاطون درباره مثل به طور واضح دلالت دارد بر اين كه آن ها در قلمروي جدا وجود دارند. بدين گونه در فيدون تعليم مي كند كه نفس، ‌پيش از اتحاد با بدن در قلمروي متعالي وجود داشته، جايي كه نفس، هستي هاي معقول قائم به ذات مثل را كه ظاهراً تعداد كثيري از ذوات « جدا» و منفصل تشكيل داده اند، مشاهده مي كرده است.

فرآيند معرفت يا كسب دانش، اساساً عبارت از ياد آوري مثلي است كه نفس در حالت وجود قبلي خود به وضوح مشاهده كرده است.

2-    ارسطو در ما بعدالطبيعه1 ادعا مي كند كه افلاطون مثل را «‌جدا كرد»، ‌در صورتي كه سقراط چنين نكرده بود. وي در انتقاد خود از نظريه مثل، همواره فرض مي كند كه بنابر نظريه افلاطونيان، مثل جدا از اشياء محسوس وجود دارند. مثل، واقعيت یا جوهر اشياء را تشكيل مي دهند، ارسطو مي پرسد: پس چگونه مثل كه جوهر اشياء اند، مي توانند جدا وجود داشته باشند؟

3- در تيمائوس افلاطون صريحاً مي گويد كه خدا يا « صانع » ‌اشياء، اين عالم را بر طبق الگوي صور مي سازد. اين زمان و مكان و جدايي مكاني در مورد آن چيزي كه ذاتاً معنوي و روحي است به سادگي به كار نمي رود. در مورد آن چيز كه برتر از مكان و زمان است، ما حتي حق نداريم بگوييم كجاست. آن هيچ جا نيست، يعني وجود مكاني ندارد. بنابراين به نظر مي رسد «‌جدايي» درمورد ذوات افلاطوني، واقعيتي وراي واقعيت ذهن مفهوم انتزاعي را در بر دارد. اين اظهار نظر، كه اگر ذوات افلاطوني واقعي هستند بايد در جايي باشند، ابلهانه است. 1

چون افلاطون ناگزير بود به زبان انساني سخن گويد، طبعاً واقعيت ذاتي و استقلال مثل را با اصطلاح مكاني بيان كرده است، ليكن منظور وي اين نيست كه مثل مكاناً جدا از اشياء هستند. تعالي در اين زمينه يعني اين كه مثل با جزئيات محسوس تغيير نمي كند و از ميان نمي روند. همان طور كه تعالي خدا مستلزم آن نيست كه خدا در مكاني باشد، متفاوت با مكان هاي اشياء محسوسي كه آفريده است، اين تعالي هم بدين معني نيست كه مثل در مكان آسماني خاص خود باشند.

بنابراين در ارتباط با جدايي مثل و مكانمند بودن آن ها بايد گفت؛ به كار بردن اين دو كلمه ناشي از محدوديت هاي زبان ما و مأنوس بودن حواس و ذهن ما با اشياء محسوس و مكاندار است. بنابراين اگر بخواهيم لفظ جدايي يامكاندار بودن را كه مخصوص اشياء محسوس و مادي است به كار ببريم، بايد معني اين الفاظ را تعالي ببخشيم. مثلاً  لفظ جدايي را به اين معني به كار ببريم كه داراي وجود مستقل است، يعني در حالي كه اشياء جزئي متغير و ناپايدارند، مثل اين اشياء از هر گونه تغيير و دگرگوني مصون است و اين متغير و دگرگون بودن جزئي و ثابت و لايتغيّر بودن مثل آن ها، نشانة اين است كه يك نحو جدايي بين اين دو متصوّر است كه به معني مستقل بودن اين دو از همديگر است. لذا ما نبايد محدوديت هاي ذهن و زبان بشري را به حساب نادرست بودن نظريه مثل بگذاريم. به اين صورت اشكال امكان داشتن و جدايي مثل از اشياء حل مي شود.

قول دلالت مي كند بر اين كه صور يا مثل جدا وجود دارند، نه تنها از اشياء محسوس كه از روي آن ها الگو گرفته اند، بلكه هم چنين جدا از خدا كه آنها را الگوي خود قرار مي دهد . بنابراين آنها به اصطلاح معلق در هوايند.

منتقدان مي گويند اعتقاد به جدايي بين مثل و اشياء محسوس، لوازم و تبعات لاينحلي به دنبال دارد كه مي توان آنها را به صورت ذيل مطرح كرد:

الف اعتقاد به چنين امري، ‌لازمه اش اين است كه عالم واقعي مضاعف مي شود.

ب لازمه ديگر چنين باوري، اين است كه تعداد كثيــري ذوات قــائم به خود، بدون هيچ مبناي ما بعدالطبيعي كافي وجود داشته باشد، زيرا آنها مستقل از خدا هم هستند.

ج با وجود اين عقيده، قادر به تبيين دقيق رابطه مثل و اشياء محسوس نيست.

د- در تبيين رابطه مثل با يكديگر، مثلاً رابطه نوع با جنس، دريافتــن اصل واقعي وحدت، محقق نمي شود. در ارتباط با اين انتقــادها بايد خاطر نشان شود كه اين منتقدان اين حقيقت را فراموش مي كنند كه افلاطون به وضوح دريافت كه كثرت مثل به اصل وحدت نياز دارد و كوشيد تا اين مسأله  را حل كند.

تبيين جدايي مثل

در ارتباط با جدايي مثل و اشياء محسوس در پاسخ به استدلال اوّلي كه در اين باره مي شود كه روش سخن گفتن افلاطون درباره مثل به طور واضح دلالت بر جدايي مثل و اشياء دارند، بايد گفت اين حقيقتي انكار نكردني است كه نحوه بيان افلاطون درباره مثل و « جدايي » مثل از اشياء محسوس را

 مي رساند، اما اين « جدايي از » فقط به اين معني است كه مثل، ‌واقعيتي مستقل از اشياء محسوس دارند. سخن بر سر اين نيست كه مثل مكاني هستند و اگر به طور دقيق سخن گوييم،‌آن ها به همان اندازه كه در اشياء محسوس اند، خارج از اشياء محسوس نيز هستند، زيرا بنا به فرض، غير جسماني اند و ذوات غير جسماني نمي توانند در مكاني باشند. مقولات استدلال دومي كه منتقدان براي جدايي مثل از اشياء محســـوس به كار مي بردند، نظريه وجود قبلي نفس و فرآيند «‌تذكّر » در معرفت شناسي است. گفته شد منتقدان از اين كه افلاطون فرآيند تعليم را عبارت از تذكّر دانسته و قائل بوده كه نفس وجود قبلي داشته و ‌قبلاً با مثل در عالم مثل آشنايي داشته و سپس به خاطر آميختــه شــدن با جسم، دچــار نسيان و فراموشي شده و در اثر تعليم، فراموش شده هاي قبلي را يادآوري مي كند،‌ نتيجه گرفتند كه مثل از اشياء محسوس جداست. در پاسخ به اين انتقاد مي توان گفت كه ما نبايد اهميت چنداني به اين نظريه بدهيم، چون همان طور كه مي دانيم افلاطون گاهي اوقات «‌اسطوره »‌ به كار مي برد و بياني احتمالي ارائه مي داد و قصدش آن نبود كه با همان دقت و صحت مطالب مستدّل علمي در نظر گرفته شود. شايد بتوان نظريه افلاطون را در باره وجود قبلي چنين توجيه كرد كه از نوع اساطير است. اما محق نيستيم ادعا كنيم كه اين نظريه واقعاً افسانه است. ‌با وجود اين حتي اگر نفس وجود قبلي داشته و صور را در آن حالت وجود قبلي نظاره مي كرده است،‌ نتيجه اين نمي شود كه صور يا مثل در جايي هستند،‌ مگر به طور استعاره و مجاز. به علاوه نتيجه اين نمي شود كه صور يا مثل ذواتي « جدا»‌ هستند،‌ زيرا همه آن ها نمي توانند در يك اصل هستي شناختي وحدت  داخل باشند.

درباره بيانات ارسطو در مابعدالطبيعه كه صراحتاً قائل به اين است كه افلاطون معتقد به جدايي بين مثل واشياء محسوس است، نيز بايد گفت كه ارسطو آن چه را كه افلاطون در آكادمي تعليم مي كرده، به خوبي مي دانسته و كودن نبوده است. بي معني است اگر گفته شود كه گويي دانش غير كافي ارسطو درباره پيشرفت هاي رياضي معاصر، ناگزير منجر به آن شده است كه او نظريه افلاطون درباره صور را دست كم در جنبه هاي غير رياضي آن تحريف كند. ممكن است وي نظريات رياضي افلاطون را كاملاً فهميده يا نفهميده باشد، تنها از اين امر نتيجه نمي شود كه او در تفسير خود از هستي شناسي افلاطون، مرتكب اشتباهي بزرگ و فاحش شده است. ما نمي توانيم قول ارسطو مبني بر جدايي مثل از اشياء را حمل بر جهالت وي بگيريم و ناديده از كنارش بگذريم و نيز مواظب باشيم آن چه منظور ارسطو از جدايي بوده را به طور قبلي1 فرض و قبول نكنيم .

 آيا انتقاد ارسطو از نظريه افلاطون، مستلزم آن است كه خود افلاطون نتايجي را كه مورد اعتراض ارسطو بوده، گرفته است يا نه؟ بايد دقت شود كه آيا نظريه افلاطوني، منطقاً چنين نتايجي را به دنبال دارد؟ ولي همين اندازه بايد توجه داشته باشيم كه ما بايد اين پندار را از اذهان خود بيرون كنيم كه ارسطو ابله نالايقي بوده و نتوانسته فكر درست استاد را بفهمد. ممكن است وي عادل و منصف نبوده باشد، ولي ابله نبوده است.2

در مورد سومين استدلال كه بر جدايي مثل از اشياء محسوس اقامه شده، كه گفته مي شود چون صانع «‌دميورژ» يعني علت فاعلي نظم جهان، اشياء اين عــالم را از روي صــور، به عنوان علت نمونه اي مي سازد، بنابـــر اين صــور يا مثل نه تنها جدا از اشياء اين عالم اند، بلكه اگر صانع عالم را « خدا » بناميم، خارج از خدا نيز هستند، بايد گفت كه گر چه زبان افلاطون در تيمائوس يقيناً مستلزم ايـن تفـسيـر اسـت، دليـلي داريـم كـه فكـر كنـيم صانــع تيمـائـوس يك فرض است و « خداشناسي»3 افلاطون نبايد زياد مورد تأكيد قرار گيرد. نكته ديگري كه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه نظريه افلاطون دقيقاً‌ همان نيست كه در محاورات ارائه شده است، ‌بلكه افلاطون نظريه خود را در درس هاي خود بسط داده كه به ندرت در محاورات ديده مي شود. بنابراين بايد بفهميم كه واقعاً نظريه افلاطون در باب مثل چه بوده است.

تبيين جنبه هاي مختلف نظريه مثل

در تبيين نظريه مثل گفته شده كه تنها به ياري عقل مي توان به حقيقت دست يافت نه به ياري حواس بدني و حقيقت به نظر افلاطون ذوات اشياء هستند كه هميشه يكسان باقي مي مانند. مثل ذات زيبايي و خير كه هميشه ثابت و يكسان است و از اشياء محسوس و زيبا و امور خير جداست. اين امر كه آدمي قادر به حكم درباره اشياء كما بيش زيبا و برابر است، مستلزم شناخت مقياس1 يعني شناخت ذات زيبايي يا برابري است. از مهم ترين انتقادهايي كه به اين نظريه گرفته شده، بحث كيفيت ارتباط مثل است.

 

كيفيت ارتباط مثل

از جمله مسائلي كه منتقدان نظريه مثل اهتمام زيادي به آن دارند، كيفيت ارتباط مثل است كه اين كيفيت را از سه جهت مي توان مورد بحث قرار داد:

1-     كيفيت ارتباط مثل با اشياء

2-     كيفيت ارتباط مثل با يك ديگر

3-     كيفيت ارتباط مثل با خدا     

جنبه انتولوژيك مثل

افلاطون جهان را به محسوس و معقول تقسيم مي كند. جهان محسوس، جهان كثرت و محل كون و فساد است. در آن موجودات جزئي، مردد ميان هستي و نيستي اند و در ميان اضداد شناورند. زيبايي و عدل آميخته به وجود و عدم اند. از جهتي زيبا و عدل و از جهتي زشت و ظلم اند. جهان معقول يا مثل، حقايقي كامل، بسيط، آرام و روشنايي محض اند. ذوات ابدي هستند. از طريق حواس حاصل نشده و از اين جهت از مقولات ارسطويي برترند. تمام مثال ها در مثال خير و نيك، يك دستگاه منظم و يگانه اي را به وجود مي آورند. لذا از اين جهت از وحدت برخوردار هستند. وحدت و كثرت متضمن يكديگرند كه در سلسله طولي هر چه بالاتر رويم از تعدد و كثرت و نقصان كاسته مي شود. 1

ويژگي هاي مثل افلاطوني 2

1-     مثال ها معقولند، يعني فقط از طريق عقل قابل شناسايي اند.

2-     حقايقي قائم به خود و ذوات اشياء عيني هستند.

3-     از ثبات و دوام برخوردارند و دست خوش كون و فساد و صيرورت و تبدّل نمي شوند.

4-     كليات اجناس اند و اشياء جزئي، مطابقي در حقيقت مثل دارند.

5-     جدا و مستقل از جزئيات اند.

6-     از فعليت و كمال تام برخودارند و اشياء محسوس رونوشت هاي ناقصي از‌ آن هستند.

7-     الگوي اصلي و علت غائي اشياء محسوس اند.

8-     متعلّق اصلي معرفت اند.

9-     مثلِ اعداد اند، يعني بر حسب انواع در اجناس مرتب شده و با نظمي خاص به هم پيوسته و داراي درجات و مراتب اند.

 

مشابهت ها و تفاوت مثل با مفاهيم كلي

در رابطه با مشابهت هاي مثل و مفاهيم كلي بايد گفت كه:

اولاً‌: هر دو از تجرّد تام برخوردارند، يعني از ماده و اعراض قائم به ماده مبري هستند. مكان و وضع و جهت و بُعد نداشته و زمان و امتداد نیز ندارند.

ثانياً: اين كه مفاهيم كلي نيز مانند حقايق مثالي كمالات حقايق مادون خود را دارا هستند.

بعد از بيان تشابه ميان مثل و كلي تفاوت آن ها را بيان مي كنيم مبني بر اين كه:

اولاً‌: مثل از تجرّد تام برخوردارند، يعني علاوه بر اين كه تعلقي به ماده ندارند، در عين حال در تجرّد، حاجتي به غير ندارند.

ثانياً:  امري خارج از ذات موجب تجرّد مثل نمي گردد، در حالي كه كلي طبيعي در خارج با اعراض آميخته است، عاري از ماده نيست.

ثالثاً:  ذهن انسان آن را از ماده و عوارض جدا مي سازد.1

 

سير اجمالي تاريخ مثل در فلسفه اسلامي

با طلوع خورشيد اسلام و بعثت پيامبر اكرم (ص) در قرن ششم ميلادي در جامعه غرق در تاريكي جهالت و ضلات آن روز عربستان، و با توجه به تأكيد مكتب حيات بخش اسلام به مسأله  تعليم و فراگيري علوم در رشته هاي مختلف و شكستن محدوديت هاي زماني و مكاني و غيره براي فراگيري علوم ، حكما و انديشمندان اسلامي از آغاز اهتمام فراوان به يادگيري فنون و علوم در رشته هاي مختلف داشتند. مكتب رهايي بخش اسلام با تكيه بر اصول و مباني خويش و با توجه به آيات و روايات كه همگي ، حكايتگر آزادي معقول و منطقي و بهره گيري مفيد و سازنده اين مكتب در برخورد با فرهنگهاي بيگانه است ، دست علما و دانشمندان را در بهره گيري از فرهنگهاي بيگانه استفاده از علوم و فنون و ابداعات و اختراعات آنها بازگذاشت تا به اين وسيله موجبات رشد و شكوفايي هر چه سريعتر فرهنگ و تمدن اسلامي را فراهم آورده . اسلام راه صحيح و موضعگيري درست در برخورد با فرهنگهاي بيگانه را به پيروان خودش آموخت . به آنها ياد داد تا با بررسي دقيق مكاتب و فرهنگها ، ضمن طرد كردن عناصر مضّر و نادرست آن مكتب ، عناصر مفيد آنها را جذب و با هضم كردن آن عناصر و ضميمه كردن آنها به فرهنگ خويش هويت اسلامي به آنها ببخشد و از اين طريق فرهنگ اسلامي را بسط و گسترش دهند.

در صدر اسلام به ويژه قرن دوم هجري بحثهاي عقلي و كلامي بين مسلمانان ، بخصوص معتزله و شيعيان عليرغم مخالفت هاي اهل حديث ، رواج و رونق زيادي پيدا كرد . پيوسته اين نزاع و درگيري و مجادله وجود داشت كه در مسائل اساسي و اصولي دين بايد اهل تحقيق بود يا اهل تسليم و تعبد. شيوه و سنت عملي پيامبر و تأكيد قرآن بر عقل و ارج دادن به خردمندان موجب گرديد تا روش عقلي و استدلالي به عنوان روش منطقي و صحيح مورد قبول اكثر مسلمين واقع شود.

در نيمه دوم قرن دوم هجري ، دوراني به نام دوران ترجمه آغاز شد كه آثار خارجي از زبانها يوناني ، عبري ، فارسي ، هندي و غيره به زبان عربي ترجمه شد . از جمله آثار ترجمه شده به زبان عربي آثار فلسفي فيلسوفان يوناني مانند افلاطون و ارسطو بود . دانشمندان و حكما اسلامي با مطالعه آثار ترجمه شده به تجزيه و تحليل و نقد و بررسي آراء آنها پرداختند مشكل بودن مفاهيم فلسفي و نداشتن معادلهاي مناسب براي واژه هاي فلسفي ترجمه شده ، در آغاز فهم اين مسائل را دشوار ساخته بود . ولي روحيه حقيقت جويي و هوش و ذكاوت سرشار نوابغي چون فارابي و ابن سينا و تأكيدو اصرار اسلام باعث شد تا اين مسائل در سطح وسيعي بين مسلمانان مورد بحث واقع شود . از جمله مسائلي كه از همان آغاز مورد توجه قرار گرفت مثل افلاطون بود . شايد نخستين كسي كه به صراحت در اين مورد اظهار نظر كرد ،‌ابونصر فارابي باشد .

ولي بحث پيرامون اين مطلب همواره بين حكماي اسلامي وجود داشته و وجود دارد . در آثار اكثر دانشمندان و حكماي اسلامي در طول حدود دوازده قرن ، نعمه هاي موافقت و مخالفت با اين انديشه را مشاهده مي كنيم. اساساً همه كساني كه خواسته اند تنها با تكيه بر عقل به اين مسأله  نظركنند موضعگيري در مقابل آن داشتــه اند كــه در ايــن مورد مي توان به اكثر مشائين ، خصوصاً سر دسته و نماينده آنها ابن سينا اشاره كرد كه به شدت با آن مخالفت ورزيده است . در مقابل كساني كه با شيوه كشف و شهود قدم در اين راه گذاشته اند موضعي موافق در قبال مثل داشته اند و به شدت از آن دفاع كرده اند. و براهين در اثبات آن اقامه كرده اند در اين مورد مي توان به حكماي اشراق بخصوص شيخ اشراق و بعد از آنها به صدرالمتألهين  اشاره كرد كه به دفاع از اين نظريه پرداخته اند.

نكته ي ديگري كه لازم است ذكر شود اين است كه اين نظريه به طور مستمر در طول تاريخ فلسفه اسلامي همواره مورد توجه بود . و از سوي اكثر حكماي صاحب نام مطرح شده است . به طوريكه در آثار فارابي ، ابن سينا، شيخ اشراق ، مير داماد ، ملاصدرا ، حاج ملا هادي سبزواري و حتي در نهايه الحكمه علامه طباطبايي نيز به اين مسأله  پرداخته شده است . و اين خود نشانگر اين است كه اين انديشه بيانگر حقايق والايي است كه در متون ديني حداقل مخالفتي با آن ديده نمي شود.

 

 منابع و ماخذ

1- نجفی افرا ، م ، 1372 هـ . ش ، مقاله مثل از افلاطون تا علامه ، قم،کیهان اندیشه ، شماره 68 .

2- کاپلستون ، ف  ، 1368 هـ . ش، تاریخ فلسفه یونان و روم ، ترجمه مجتبوی ، ج ، تهران ، علمی و فرهنگی و سروش  ، جلد اول، چاپ دوم.

3- ارسطـو ، 1367 ( هـ .ش )، ما بعدالطبیعه ، ترجمه خراسانی ، ش ، تهران ، نشر گف

نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 23 فروردين 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

 

تاريخچه منطق
 
شروع منطق از زمان ارسطو مي باشد، البته به صورت مدوّن. اما چنان نيست كه منطق با ارسطو آغاز شده باشد. منطق مدوّن با ارسطو آغاز شده است. پيش از ارسطو در قرن پنجم پيش از ميلاد در يونان كه در واقع مهد منطق بوده است، يك جو مشتقّي به لحاظ پديد آمدن آراء و انديشه هاي گوناگون شكل گرفته بود و ميلي براي انكار دانش و علم در گروهي به نام سوفسطائيان وجود داشت. سوفسطائيان محور دانش را انسان مي دانستند و مي گفتند: صدق و حق براي آن سخني است كه بر ديگر سخنان و آراء غالب شود. اين افراد در كارهاي سياستي و حكومتي دست داشتند، به خصوص در دعاوي حقوقي يا وكيل حقوقي. اين ها بر اساس مبناهايي كه داشتند، در صورتي كه بر حريف غلبه پيدا مي كردند، پيروز مي شدند. اين جوّ پديد آمده در يونان بعضي از افراد را آزار مي داد. يكي از اين افراد سقراط بود. او از اين وضعيت راضي نبود او معيار صدق و كذب را غلبه بر ديگري نمي دانست. او به دنبال معرفت درست بود. اگر چه در همان حدي كه تلاش مي كرد، مورد حسد سوفسطائيان واقع شد. سقراط هم فدايي اين افراد شد و به چيز قابل و درستي دست نيافت.
آن چه براي سوفسطائيان دست آويز بود، اين است كه؛ جهان مداوم در حال تغيير است و هيچ چيز ثابتي وجود ندارد و هيچ معرفت ثابتي هم نداريم، پس مي توانيم بر اين تكيه کرده و ديگر آراء را از گردونه رقابت خارج كنيم.
بعد از سقراط، افلاطون كه شاگردش بود، راه او را ادامه داد و مهم ترين دغدغه اش در مقابل سوفسطائيان اين بود كه؛ متعلَق معرفت چیست؟ چه امر ثابتي مي توان پيدا كرد كه بگوييم متعلَق معرفت است؟ افلاطون عقیده داشت که؛ درست است جهان در حال تغيير است، ولي جهاني داريم به نام عالم مُثُل كه ثابت و جاودان است، پس معرفت وقتي صادق است كه مطابق با عالم مثل باشد.
براي اثبات عالم مُثل از تذكره يا ياد آوري استفاده مي كنيم. ما در عالم مُثل معرفت پيدا مي كنيم و فقط در اين عالم كافي است مورد تذكره واقع شويم. اين حرف افلاطون ما به ازاء معلومات و علم را از دسترس خارج كرد و عالم طبيعت را كه ما با حواس خود مي توانيم به آن آگاهي پيدا كنيم را متعلَق علم ندانست و ارزش آن را انكار كرد. به همين دليل بعد از افلاطون ارسطو شديدترين مخالفت ها را با افلاطون در مورد عالم مُثل داشت. مي گويند افلاطون دانش را از آسمان به زمين آورد و معلوماتش آسماني است، در حالي كه ارسطو مي گفت: منشأ معلومات و دانش ما حواس است که در اين جهان به دست مي آوريم. متعلَق علم و واقعيات همين اشياء محسوس است. ارسطو در مقابل سوفسطائيان، ذات و ماده را مطرح كرده و بين ذات و عوارض شيء تمايز قائل شد. گر چه در عالم، تغيير صورت مي گيرد، ولي اين تغييرات در عوارض است و ذات ثابت است. متعلَق معرفت ذات اشياء است. وقتي ذات را شناختيم به آن علم پيدا كرده ايم. غير از ذات، عوارضي هم دائمي هستند و تغيير نمي كنند. ما در تصديقات و در دانش استدلال با اين عوارض ذاتي سر و كار داريم. منطق ارسطو بر اساس ذاتيات و عوارض ذاتي است. ارسطو بر همين مبنا نظريه ماده و صورت را بیان کرد و گفت كه دانش ممكن است و متعلَق ثابت مي توان برايش پيدا كرد و روشي را براي پژوهش و تحقيق و پرهيز از خطاهاي فكر ارائه كرد و در چند مقاله پراكنده تدوين كرد.
بعد از ارسطو، يكي از شارحان به نام اسكندرافرودیسي، شش مقاله از مقاله هاي ارسطو را كنار هم جمع كرد و آن ها را «ارغنون يا ارگانون» ناميد. اين رساله هاي شش گانه نامشان به ترتيب: 1- مقولات 2- قضايا يا عبارات 3- قياس يا تحليلات اولي 4- برهان 5- جدل 6- سفسطه است. ارسطو دو رساله ديگر داشت كه اسكندر آن ها را جزو اين ها قرار نداد (شعر و خطابه). بعد از ارسطو مكتبي به وجود آمد كه به آراء ارسطو انتقاد كردند. اين مكتب رواقيون بود. اشخاصي مثل؛ فيلون، خروس پوس، دئوروس از منتقدان آراء ارسطو هستند.
ارسطو بيشتر در منطق و آثار منطقي و دا نشش به دنبال اوصاف اشياء بود. به دنبال تأثير و تأثّر اشياء بر يك ديگر نبود. ارسطو فقط قضايا ی حملي را قبول داشت و قياس شرطي را قبول نداشت. فكر مي كرد اگر بخواهيم تأثير و تأثر ات اشياء را بر هم بسنجيم، با قضاياي شرطي سرو كار داريم. مثل: حرارت بر آهن ç انبساط
قضاياي حملي فقط حكم به اندراج مي كند. موضوع در طبقه محمول است يا نه؟ ارسطو نظريه مقولات را داشت. ما در علم، كارمان اين است كه اشياء در كدام يك از مقولات عشر قرار مي گيرند. علم ارسطو علم طبقه بندي است.  
 
رواقيون - مگوريان
رواقيون مقولات را قبول نداشتند. اين كه اشياء پراكنده هستند و دانش بايد روابط بين آن ها را پيدا كند. چون قضاياي شرطيه روابط بين اشياء را مشخص مي كند. مگوريان در باب قضاياي شرطيه تأمل مي كردند و محصول دانش آن ها به منطق ارسطويي اضافه شد.
 
 منطق اسلامي
 آن چه به دست مسلمانان رسيده و ما به آن منطق اسلامي مي گوييم، مجموعه اي از آراء ارسطو و رواقيون و برخي ديگر از حكما يا منطقيون اسكندريه كه آراء ارسطو و رواقيون را تكميل كردند، است. كساني مانند فارابي كه از قدماي منطق است را نمي توان صاحب منطق خاصي دانست. ابن سينا هم كه آراء ارسطو و ... به دستش رسيد و آن را بسط داد، مثل ديگران داراي مكتب جديدي شد. او دو كار مهم در منطق انجام داد. ابن سينا نظريه هاي قياس هاي شرطي اقتراني را مطرح كرد. قياس استثنايي را رواقيون پي برده و به آن قياس شرطي مي گفتند كه ابن سينا، نام قياس استثنايي شرطي را به آن داد.
ابن سينا منطق نه بخشي را به منطق دو بخشي تقسيم كرد و اين مهم ترين اقدام ابن سينا بود. آثار منطقي ارسطو در واقع رساله هاي پراكنده اي بودند كه پس از او جمع آوري شدند و كنار هم قرار گرفتند. اين شش رساله را اسكندر كنار هم قرار داد و ارغنون ناميد. دو رساله ديگر ارسطو به نام هاي خطابه و شعر را ارسطو منطقي ندانست. در دوره نو افلاطونيان اين دو رساله هم وارد ارغنون شد. تا اين جا منطق هشت بخش بود. يكي از شاعران نو افلاطوني به نام فرفريوس احساس كرد كه اين هشت بخش نياز به مقدمه و مدخلي دارد. و مدخلي را خودش نوشت، كه آن را ايساغوجي نام گذاشت و به عنوان مقدمه ی منطق ارسطو اضافه كرد. منطق ارسطو نه بخش شد. چيزي كه به دست مسلمانان رسيد، اين مجموعه بود. فارابي منطق نه بخشي را داشت، ولي وقتي به ابن سينا مي رسيم، او در شفا همان منطق نه بخشي را دارد، ولي در اشارات ترتيب را به هم مي زند و منطقي را ابداع مي كند كه بعد ها به آن منطق دو بخشي گفته مي شود. قبل از ابن سينا، فارابي تقسيم بسيار مهمي را از علم كرده است. او علم را به تصور و تصديق تقسيم كرده كه در منطق ارسطو هم ديده نمي شود. ابن سينا اين تقسيم را مبناي تقسيم دو بخشي قرار مي دهد. مي گويد: در واقع در منطق ما فكر مي كنيم. فكر ترتيب معلومات است براي رسيدن به مجهولات. مجهول يا تصور است يا تصديق. براي رسيدن به تصور مجهول تعريف به کار مي گیريم و اگر بخواهيم به تصديق مجهول برسيم، استدلال مي آوريم. منطق دو حوزه دارد: تعريف و استدلال.
بنابراين به همان اندازه كه استدلال برجستگي دارد، تعريف هم برجستگي دارد. در واقع منطق نه بخشي حذف نمي شود و در پناه اين دو بخش قرار مي گيرد. به اين صورت كه كتاب ايساغوجي در واقع جزو مقدمات منطقِ تعريف مي شود. مبحث قضايا جزو كتاب منطقِ استدلال مي شود. برهان، جدل، سفسطه، خطابه و شعر همه جزو ملحقات استدلال مي شوند. مبحث مقولات عشر به فلسفه داده مي شود و خيلي از كتاب هاي جديد مقولات را ندارند. اين تحول مهم بعد از اين سينا به اين صورت بود كه عده اي كه كتاب منطقي نوشتند، كتاب هايشان دو بخشي مي باشد، مثل: حاشيه ملا عبدالله و تهذيب المنطق و بعضي هم منطق نه بخشي است، مثل: اساس الاقتباس. بعضي هم كتاب منطق نه بخشي و دو بخشي دارند و مقولات عشر را هم آورده اند که به اين منطق، منطق التقاتي مي گويند.
 
وجه نياز به منطق
آيا بدون منطق هم مي توان دانش آموخت؟ وقتي به منكرين منطق توجه مي كنيم و اين كه آن ها معتقدند منطق در جريان دانش نقشي بازي نمي كند، منطقيون قبل از هر كاري بايد ثابت كنند كه منطق براي انديشه ضرورت دارد. منطقيون استدلال مي كنند كه: فكر و انديشه ممكن نيست مگر با بهره گرفتن از منطق.
 
استدلال منطقيون بر ضرورت منطق
مقدمه1: علم يا تصوري يا تصديقي است و هر كدام به بديهي و نظري تقسيم مي شود.
مقدمه2: تنها راه اكتساب معلومات نظري، فكر كردن است.
مقدمه3: فكر كردن محتاج روش و ابزاري است كه ما را از خطا منع كند.
مقدمه4: ابزار منع از خطا و روش فكر، منطق است.
نتيجه: پس به دست آوردن علوم نظري محتاج منطق است.
شخصي به نام ابن تيميه كه فقيه حنبلي مذهب است، كتاب «الردٌ علي المنطقيين» را نوشته كه تمام ادعاي اين كتاب در جلد اول اين است كه: تمامي تصورات نياز به تعريف ندارند. و در جلد دوم مي گويد: تمامي تصديقات نياز به استدلال ندارند. در هر كدام 16- 17 ايراد مطرح كرده است.
 
توضيح مقدمات
مقدمه اول:به چند دليل علم بديهي يا نظري مي باشد. علوم يا همه بديهي يا همه نظري و يا برخي بديهي و برخي نظري است. اين كه همه بديهي باشند، باطل است. ممكن نيست همه آشكار باشند. فرض دوم هم باطل است، زيرا هيچ معلومي را نمي توان ثابت كرد. پس فرض سوم درست است، یعنی علوم، برخي بديهي و برخي نظري است.
نكته ديگر اين كه: كلمه علم در اين مقدمه همان صورت عقلي است.
مقدمه دوم: مي گويند ما خيلي از چيز ها را مي شناسيم نه از راه تعريف. مي گوييم آن چه شما شناختيد، به معناي منطقي، اساساً شناخت نيست.
مقدمه سوم: منطقيون تعريف منطق را چنين بيان كردند: آلةٌ قانونيةٌ تعصم مراعاتها الفكر عن الخطا.
در اين جا باز داشتن از خطا را شيوه ي فكر مي دانند. كه ابزار اين شيوه منطق است. بنابراين تعريف منطق، يكي از فوائد منطق را ناديده مي گيرد و آن آموزش و روش است.
ابن سينا منطق را اين گونه تعريف مي كند: المنطق علمٌ يتعلّم فيه ضروب الانتقالات من الامور حاصلة في الذهن الي الامور مستحصلة: منطق دانشي است كه در آن شيو ه هاي انتقال از امور معلوم به امور مجهول فرا گرفته مي شود.
اين تعريف نشان مي دهد كه منطق روش است. شيوه ي منتقل شدن از معلوم به مجهول را بيان مي كند.
مقدمه چهارم: در مسير تفكر براي اكتساب علوم نظري ممكن است خطا رخ دهد. و نيز فكر كردن محتاج روش است. و ابزاري كه ما را از خطاها باز مي دارد و روش فكر كردن را به انسان مي آموزد، دانش منطق است. در يك تعريف بر روش تكيه شده و در يكي بر اين تكيه شده كه منطق ما را از خطا مصون مي دارد. بر وجه بازدارندگي منطق تكيه شده است.
 

اين مقدمات را وقتي به هم ضميمه مي كنيم، نتيجه اي كه منطقيّون گرفتند، به دست مي آيد؛ كه ما براي فكر كردن به منطق نياز داريم. اشكال به اين مقدمه ي چهارم مطرح مي شود كه: چگونه است افرادي استدلال و اكتشاف مي كنند در حالی که منطق نخوانده اند؟

 

پاسخ: پاسخ اساسي و ريشه اي در حقيقت اين است كه منطق قواعدي نيست كه بر فكر انسان تحميل شود. از خارج از فكر بر او تحميل شود، بلكه منطق همان قواعدي است كه عقل سليم و فكر سالم در صورت ايده آل، فطرتاً در حد معلومات خود به كار مي گيرد. منطقيّون كاري نكردند غير از اين كه همان قواعد فطري ذهن را استخراج كردند. فكر ما در حد ايده آل همين طور است. البته نبايد نتيجه بگيريم كه: حال كه فكر ما به خودي خود داراي قواعدي است، چرا ما منطق بخوانيم ؟

پاسخ: زيرا اولاٌ عقل مراتب دارد، شدت و ضعف دارد. عقول عاليه كه احاطه به همه جزئيات دارند، در ذهن قواعد بيشتري را به كار مي برند تا ديگران. ممكن است بعضي از قواعد چنان پنهان باشند كه كسي توجه نكند. مثل قاعده ي ابطال تناقض را همه مي دانند، اما این که سالبه جزئيه را چگونه عكس كنيم، همه نمي دانند. ذهن هايي كه قدرت مند تر هستند، قواعد بيشتري مي دانند. مثل اين كه همه كشفيات را در اختيار انسان قرار دهند. وقتي دانشي را با عقل مركب مي فهميد، مي دانيد كه احاطه براي به كار گيري آن بيشتر است، تا وقتي كه به نحو فطري از ذهن استفاده مي كنيد.
دانستن منطق از اين جهت اهميت دارد كه عقل سليم ممكن است صحت و سقم چيزي را بفهمد، اما اگر بپرسيم چگونه فهميدي درست است؟ چون فطري بوده و با علم مركب به آن آگاهی ندارد، عقل ما به نحو فطري طريقه اي را طي کرده است، ولي به آن آگاهي ندارد.
نكته: وقتي صحبت از علم و دانش كرديم و اين كه منطق براي كسب دانش ضروري است، بايد توجه كنيم كه مقصودمان هر گونه دانشي نيست كه ايراد بگيريم هر گونه دانشي را كسب نمي كنيم بعضي از علوم را مي گيريم. حيطه منطق شامل همه علوم نمي شود. در علوم كاربرد دارد. علم تقسيم مي شود به حضوري و حصولي. حضوري را نمي توان با منطق آموخت. علم حصولي به علم كلي و جزئي تقسيم مي شود. منطق در جزئيات مفيد نيست. چون علوم با جزئيات كار ندارد. جزئي با حواس معلوم مي شود. كليات هم بعضي محصول فكرند، بعضي محصول حدس و الهام و اشراق مي باشند. اين ها هم از حوزه ي منطق خارج مي شوند. پس علوم فكري(نظريات) دو دسته اند: تصورات و تصديقات
منطق دو بخش دارد: منطق تعريف و منطق حجت
 
 
                   حضوري                           خارج از حيطه منطق
                                                                         تصوري
علم                                          فكري
                             كلي                                      تصديقي
                                              حدسي(غير فكري)               خارج از حيطه منطق     
              حصولي                          
                   
                                جزئي               خارج از حيطه منطق
 
 
 
 
 
 

جايگاه منطق در بين معارف بشري و ربط منطق جديد و قديم

 
از ارسطو تقسيم بندي مشهوري در باب علوم است كه علوم را به شش دسته تقسيم مي كند.
                                                                                     الهيات به معني الاخص
                                                           الهيات
                                                                                     الهيات به معني الاعم
                                                                                     هندسه
                            نظري                       رياضيات               حساب
                                                                                     هيأت
                                                                                    موسيقي
حكمت                                                                           زمين شناسي
                                                           طبيعيات             گياه شناسي
                                                           اخلاق
                              عملي                      سياست مدن
                                                           تدبير منزل
                                                           
اين تقسيم بندي از ارسطو مي باشد و منطق هم به وسيله ارسطو تدوين شده است. براي دانشمندان بعد از ارسطو سؤال جدي مطرح بوده كه: جايگاه منطق در بين علوم كجاست؟ چرا منطق در تقسيم بندی ارسطو جايگاهش معلوم نيست؟
اين سؤال مطرح بوده و هر كدام از منطقيون مسلمان پاسخي داده اند. ولي از طرف دانشمنداني مثل ابن سينا اين سؤال مهم تلقي نشده است. البته بعدها همين مسأله ی بي ارزش، سبب كشف مهمی شده است. اگر بخواهيم موضع منطقيون مسلمان را پيرامون اين سؤال در نظر بگيريم؛ شخصي به نام ابن هريز كتابي دارد به نام علم المنطق كه جزءاولين منطقيون است. در كتابش يكي از مسائلي را كه مطرح كرده، همان سؤالي است كه با آن سرو كار داريم. و در آن جا سه قول را نقل مي كند و مي گويد: رواقيون منطق را جزء سوم از اقسام حكمت مي دانستند. افلاطون معتقد بود كه منطق هم جزو فلسفه است و هم ابزار حكمت. اصحاب ارسطو معتقد بودند كه منطق فقط ابزار فلسفه و حكمت است نه جزو آن.
ابن سينا در شفا مدخلي دارد به نام مدخل كتاب شفا که اين مسأله را مطرح كرده و مي گويد: مشاجرات و بحث هاي اين باب و وارد شدن در اين بحث هم باطل است، هم فضولي به حساب مي آيد. او مي گويد اين حرف باطل است. به خاطر اين كه طرفين نزاع هيچ تناقضي بين حرف هايشان نيست. به خاطر اين كه مقصودشان از فلسفه متفاوت است. از اين جهت بحث باطلي است. اما فضولي به حساب مي آيد به اين خاطر كه نفعي ندارد و غرض منطقي به حساب نمي آيد.
بعد از ابن سينا هم اين بحث اهميت خود را از دست نداده و خواجه نصير طوسي به آن اشاره مي كند. سبزواري نيز به اين بحث پرداخته است. از مجموع حرف ها اين گونه به دست مي آيد كه: منطق به يك معنا مي تواند جزو فلسفه باشد و به معنا ابزار فلسفه. از آن جايي كه فلسفه دانش درجه اول است، حكمت به كشف حقايق خارجي مي پردازد، ولي منطق به كشف حقايق خارجي نمي پردازد. منطق ابزار و طريقه كشف است. به اين معنا منطق جزو حكمت نيست. اما ملا هادي سبزواري مي گويد: حكمت عبارت است از به فعليت در آوردن نفس انسان. به اين معنا جزو حكمت است.
سؤال بعدي: يك شاخه مستقل است (اگر جزو حكمت باشد) يا جزو يكي از اقسام سه گانه حكمت نظري و يا جزو حكمت عملي است؟
حكما مي گويند جزو حكمت عملي نمي تواند باشد. به خاطر اين كه به افعال اختياري مي پردازد. منطق جزو افعال اختياري نيست. پس بايد نظري باشد. غالباً گفته اند بخش چهارمي از حكمت نظري مي باشد.
نظر بعدي: در مغرب زمين كساني مثل برتراند راسل، فرگه و دكارت حرف ديگري زدند.
اين سؤال كه منطق جزو كدام يك اقسام است، از نظر ابن سينا سؤال مهمي نبوده است و حتي طرح اين سؤال را هم تقبيح مي كرد. اما بعدها به وسيله پاره اي منطقيون كه به آن منطق جديد مي گوييم، سؤال مهمي تلقي شده و به نتيجه مهمي رسيده اند. آن نتيجه اين بوده است كه: اگر به ماهيت منطق نظر كنيم، مي بينيم كه منطق دانشي است كه صورت ها و ساخت هاي صحيح و درست فكر را بررسي مي كنيم. پس استدلال درست معنايش اين است كه، اين يك صورت صحيحي از فكر كردن است، يعني اگر ماده اي را به درستي قرار دهيم، نتيجه درستي مي گيريم. منطق دانش ساختار هاي صحيح است. همين مسأله به عين در رياضيات هم وجود دارد. رياضيات هم صورت هاي صحيح فكر است. هر فرمولی از فرمول هاي رياضي مثل صورت فكر است. رياضي هم ابعاد مختلفي دارد. بنابراين ماهيت رياضي بررسي قالب هاي صحيح فكر است  و منطق هم جز اين چيزي نيست. لذا برتراندراسل كه يكي از آغاز گران منطق جديد است و هم در منطق جديد صاحب نظر است، در فيزيك اين نظريه را ابراز كرد كه، منطق چيزي غير از رياضيات نيست. حتي برتر از آن مي توان گفت: رياضيات چيزي غير از منطق نيست. البته اين در صورتي است كه منطق را حتي المقدور صوري كنيم مثل رياضي جديد. و نيز زبان طبيعي را در استدلال ها به كار نگيريم، ترجمه كنيم به زبان منطق. اين مسأله در رياضيات كمي آشكار است.
حاصل اين كه: منطق قديم و جديد با هم تفاوت ماهوي ندارند، گرچه تفاوت در رشد و توسعه دارند.
يكي از تفاوت هاي مهم مبحث تعريف است. هيچ كدام در منطق جديد وجود ندارد. نه به اين معنا كه قواعد ديگر و اصول مستحكم تري را به دست آورده، بلكه چون با ذات گرايي ارسطو مخالفت كرده اند، زير بناي تعريف را از دست دادند، و گفته اند تعريف كردن محال است. ولي در هر علمي وارد شويم، بايد تعريف كنيم.
يكي از چيزهايي كه در بحث منطق جديد است و از نقاط قوت به حساب مي آيد و در منطق قديم نيست، اين است كه دامنه قضاياي شناخته شده در منطق جديد بيشتر است. در منطق قديم ناچاريد هر قضيه را به شرطي و حملي ببريد، ولي در منطق جديد اين گونه نيست. خيلي از قضايايي هستند كه مبين نسبت هستند. اين قضايا را ارسطوئيان با آن مشكل داشتند. در منطق جديد اين گونه قضايا و قياس ها به خوبي مشكل شان حل شده است. در منطق قديم قضيه عطفي نداشتيم. (حسن آمد و علي آمد) دو قضيه هستند. در منطق جديد هر عطفي را عطف به حساب مي آورند(حسين مرد و علي هم دانشجو است). يك سري مفاهيم داريم كه با دو قضيه حملي مفهوم شان بيان نمي شود.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


نویسنده: فاطمه صادقي ׀ تاریخ: چهار شنبه 23 فروردين 1391برچسب:, ׀ موضوع: <-PostCategory-> ׀

صفحه قبل 1 2 3 4 صفحه بعد

CopyRight| 2009 , fatemehsadeghi.LoxBlog.Com , All Rights Reserved
Powered By LoxBlog.Com | Template By:
NazTarin.Com